Fréttablaðið - 13.08.2005, Page 60

Fréttablaðið - 13.08.2005, Page 60
28 13. ágúst 2005 LAUGARDAGUR Nú stendur yfir Norrænt fling um sögu læknisfræ›- innar á vegum FÁSL. Einn fyrirlesaranna á flinginu er Jon Geir Høyersten en hann hefur rannsaka› ge›heilsu Íslendinga fyrr á tímum. Sóley Kaldal forvitna›ist um flær rannsóknir. Jon Geir Høyersten er norsk-ur geðlæknir sem rannsakaðhefur persónuleikaraskanir í Íslendingasögunum og þá sérstak- lega Njálssögu. „Ég las Njálssögu fyrst sem unglingur og hafði gam- an að. Þrjátíu árum síðar, þegar ég hafði lært geðlækningar las ég söguna aftur og þá sá ég hversu merkileg hún var út frá því sjón- arhorni. Það er framúrskarandi hvernig sögumaðurinn lýsir per- sónunum og hverjar afleiðingar mismunandi persónuleika eru í sögunni. Þar fer ekki fram einföld barátta milli góðs og ills heldur mjög flókin flétta,“ segir Jon Geir sem er einn fyrirlesara á Nor- rænu þingi um sögu læknisfræð- innar sem haldið er í Háskóla Ís- lands þessa dagana. Jon Geir segist ekki halda að geðheilsa Íslendinga hafi almennt verið verri en annarra en segir að vissulega séu til margar sögur af mjög alvarlegu þunglyndi Norð- urlandabúa á þessum tíma. Það vill hann rekja til samfélags- ástandsins því ekki aðeins geisuðu almennir sjúkdómar heldur voru mannvíg algeng. „Fólk getur misst vitið við mikinn missi og margir höfðu horft upp á nánustu ættingja vegna sem getur að sjálfsögðu leitt til þunglyndis.“ Jon Geir telur nokkuð góðar sannanir fyrir því að persónur Njálu séu sögulegar en ekki að- eins skáldskapur og bendir á að þeirra sé getið í öðrum ritum. „Njála er mjög raunveruleg og alls ekki ýkt hvað persónusköpun- ina varðar. Það sérstaka við bókina er að sögumaðurinn er alveg hlut- laus og skrifar hana án þess að fella dóma um gjörðir persónanna. Hann lætur geðlæknana um sál- greininguna,“ segir Jon Geir og hlær. Rannveig móðir Gunnars er uppáhalds persóna Jons Geirs. „Hún hvatti menn til þess að stoppa og hugsa. Hennar skilaboð voru að blóðtakan og hefndin leiddu til einskis góðs.“ Jon Geir segir mannfólkið ekki hafa breyst mikið frá þessum tíma. „Menn voru dæmdir eftir verkum sínum en konur eftir sam- skiptahæfileikum. Þannig er þetta enn nú til dags. Konur, bæði þá og nú, eru mun framar mönnum í mannlegum samskiptum og í sög- unni nýta þær sér það sínum mál- um til framdráttar. Þær vissu ná- kvæmlega hvar mennirnir voru viðkvæmir fyrir og hvað þær þyrftu að segja til að fá sínu fram- gengt. Algengur undirtónn þeirra var: „Ef þú gerir þetta ekki, þá ertu sá litli karl sem ég hélt þú værir.“ Hallgerður „Hallgerður var einstaklega af- brýðisöm kona og lét stjórnast af þeim kenndum. Hún var einnig gráðug og bæði vildi og reyndi að komast yfir það sem aðrir áttu og mátu,“ segir Jon Geir. „Hún var mjög sjálfhverf og hugsaði fyrst og fremst um eigin hagsmuni en það eru lýsandi einkenni siðblindu (e. sociopathy) eða Narkissisma, sem eru náskilin fyrirbæri.“ Í sögunni fá lesendur að skyggnast örlítið inn í barnæsku Hallgerðar sem Jon Geir segir vera mjög sérstakt. „Hún fann fyrir höfnun sem barn og fannst hún ekki örugg,“ segir hann, en eins og flestir vita vilja margir geðlæknar rekja ýmis geðvanda- mál til erfiðrar æsku. „Höfundur- inn reynir ekki að skýra hegðun hennar með fortíðinni en það er áhugavert að honum finnist at- burðir hennar samt sem áður í frásögur færandi.“ Njáll Njáll var mjög eðlileg manneskja og jákvæð. Hann sýndi öðru fólki mikið umburðarlyndi og var diplómatískur,“ segir Jon Geir. „Í sögunni verður hann stundum eins og guðleg vera og jafnvel tal- að um að hann sjái óorðna hluti en það er erfitt fyrir fræðimenn nú- tímans að skilja hvað þýðir bók- staflega.“ Þrátt fyrir prúðmennskuna fóru hlutirnir sjaldnast eins og Njáll hafði ætlað. „Mér finnst það sýna glæsileika sögunnar að þó verk Njáls séu framkvæmd með góðum ásetningi þá reynast þau oftar leiða til hörmunga.“ Jon Geir telur mögulegt að Njáll hafi öfundað Gunnar af hreystimennskunni en segir konur sögunnar aðallega sjá um öfundina og afbrýðisemina. „Hallgerður var til dæmis sjúklega afbrýðisöm út í hina góðu vináttu Njáls og Gunnars.“ Mörður „Mörður var svona Machiavelli- persóna að því leyti að honum fannst tilgangurinn helga meðalið. Hann var afar gáfaður en beitti kænsku sinni til vondra hluta.“ Jon Geir segir hann hafa þjáðist af geðröskun (e. psychopathy) sem lýsir sér meðal annars í því að hann bar litla sem enga virðingu fyrir samfélagslegum viðmiðum og rétti annarra. Það er ekki óal- gengt að svona mikilmennsku- brjálæði greinist í gáfuðu eða hæfileikaríku fólki. „Hann var snillingur í því að spila með fólk og nota það til eigin hagsmuna. Hann fékk aldrei blóð á eigin hendur, heldur var hann leik- stjóri atburðarásanna. Það er mjög heillandi að leiksoppar hans áttuðu sig oft ekki á því fyrr en eftir á hvernig í pottinn var búið og spurðu sig þá „Hvað gerðist?“ Það ber gáfum hans ótvírætt vitni.“ Gunnar Gunnar var mjög dæmigerð og blátt áfram miðaldahetja, „ segir Jon Geir. „Hann er eina persóna sögunnar sem er svolítið klisju- kennd og það verður nokkuð áber- andi innan um allar hinar frum- legu persónurnar.“ Eins og flestir vita var Gunnar gífurlegt hreystimenni að líkam- legum burðum en hæfileikar hans voru eitthvað minni þegar kom að vitsmunum. „Hann var ekki mjög vel gefinn og á tímum örlítið barnalegur. Aðrar persónur sög- unnar, og þá sérstaklega Hallgerð- ur, spiluðu með hann og örlög hans voru iðullega í höndum annarra.“ Skarphéðinn Njálsson „Skarphéðinn var mjög fálátur og kuldalegur. Hann sýnir einkenni geðklofa (e. schizoid) með áhuga- leysi á félagslegum samskiptum, tilhneiging til einlífis og tilfinn- ingakuldi.,“ segir Jon Geir. „Hann var alla jafna yfirvegaður en fékk útrás fyrir tilfinningarnar á víg- völlunum því hann var góður bar- dagamaður. Hann missti þó aldrei stjórn á sér og vó aðeins innan lagaramma þess tíma.“ Jon Geir segir Skarphéðinn hafa átt erfitt með að bregðast við öðru fólki og forðaðist að sýna nokkrar tilfinningar. „Sögumaður- inn segir hins vegar töluvert frá neikvæðum viðbrögðum fólks við Skarphéðni en hann var frekar ófrýnilegur útlits sem hefur ekki minnkað feimnina.“ Hliðstæðu með persónu Skarp- héðins, segir Jon Geir að megi sjá í bandarískum kúrekamyndum síð- ustu aldar, þar sem hinn þögli ein- fari ríður inn í sólarlagið. „Konur laðast oft að þessum mönnum, en það bakar vandræði í alvarlegri samböndum vegna sinnuleysisins af þeirra hálfu.“ JON GEIR HØYERSTEN Jon er sérfræðingur í geðlækningum og doktor í heimspeki. Hann hefur rannsakað Íslendingasögurnar og finnst Njála vera höfuðdjásn þeirra. Persónuleikaraskanir í Njálu FR ÉT TA B LA Ð IÐ /V AL LI

x

Fréttablaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.