Tíminn - 04.07.1976, Blaðsíða 39

Sunnudagur 4. júll 1976
TÍMINN
39
Athugun af nýjum sjónarhóti:
Byggðasaga
sveita sunnan
Skarðsheiðar
SJ—Reykjavik. — Þaö er mikil-
vægt, þegar veriö er aö kanna
byggöarsögu einhvers svæöis aö
fólk, sem leggur stund á ýmsar
fræöigreinar starfi saman og beri
saman bækur sinar aö loknu
dagsverki. Þannig næst miklu
tneira af niöurstööum.
Sve fórust þeim orö Þorláki
Helgasyni eg Þwstemi Jtessyni,
m þer viwm má éswrt ijénm
•r
aagnfrwti aö
mgars*c« ******
haiter.
. * jéihétU- af þjéé-
þýMMtefsfrateMi •«
Msr tfl mmja
(faraleifa eg sflgutegra byggmga
•.«!.), þjóftfraöa og þjóöhétta.
Reynt vwöur aö kanna forsendur
breytinga I atvinnulifi, efnahags-
afkomu fólks i héraöinu og félags-
legar afleiöingar breyttra at-
vinnuhátta.
Sú aöferö svæöiskönnunar aö
kanna menningarsögu afmarkaös
landsvæöis hefur reynzt nota-
drýgst í nágrannalöndunum, aö
dómi þeirra, sem aö þessari
rannsókn i Borgajfiröi standa. En
hugmyndön aö honni or snrottin
«N *r íkt$M Mtestera teátershi-
H jfsfrsBte—a ÍLui t
ivlþjM é ai teas
niajastaAwa Mv é bdT
Þegsr *afa varté baaaatef
teáteteir «M é sflfmaa i
ReybjavHc, Akraaosi og Borgar-
nesiog uniéé aö geré svjatéskrér.
3,-é.ýúliveröur siöan fartnn fyrsti
könnunarleiöangurinn i byggö-
irnar sunnan Skarösheiöar, og
Vestfjarda-
kjördæmi
litt tttttttttt. : ii llll
Framhald þingmálafunda i Vestfjaröakjördæmi veröur sem hér
segir:
Steingrfmur Hermannsson mætir:
Bjarkarlundi: sunnudaginn 4. júli kl. 21.
Sævangi: mánudaginn 5. júli’kl. 21.
Drangsnesi: þriöjudaginn 6. júli kl. 21.
Arnesi: miövikudaginn 7. júli kl. 21.
Gunnlaugur Finnsson mætir:
Tálknafiröi: sunnudaginn 4. júll kl. 14.
Aliir velkomnir.
L_______________________________________—--------------------'
Þoriáksr Hetgason, Inga Dóra Björnsdóttir, Gnémandur HáMdánarson, Þorsteinn Jónsson og Margrét
Heem»MM«éMlr. é teyMHM vantor EMk ClaéM—ácns. Timamyaá: Ráéert.
•nnié é* flteMsflfMM beimilda og
ibifMitgri skréMégu þébrra. fl>au
•M, Mte aö i—éfliiteii trttetá,
stúvta tér í þrj* MR* *i tera 1
Hvatfjaréaratrandarbrejv, Leir-
ér- of Melahreg*. H Skflma*wia-
brepy og IiMvri-Akraiteshrepp.
Ætlunin er aö fara á attar jarftir i
þessum hreppum, en þær eru yfir
hundraö, þótt þaö veröi ekki i
þessari ferö og ekki á þessu
sumri. Aflaö veröur upplýsinga
um fornar minjar og aörar sögu-
legar leifar, er kunna aö fyrir-
finnastá jöröunum, svo sem rúst-
ir, gömul vegarstæöi, o.fl. Er þess
vænzt aö meö þvl móti fáist nokk-
ur mynd af menningarsögu
héraösins. Jafnframt muni sá
þáttur rannsóknarinnar gefa vis-
O Skókmót
Guömundur Sigur jónsson,
Helgi Óiafsson, Ingi R.
Jóhannsson, Margeir Péturs-
son, Haukur Angantýsson,
Ingvar Asmundsson og Björn
Þorsteinsson.
í dag haida islenzku stór-
meistararnir, Friörik Ólafsson
og Guömundur Sigurjónsson til
Hollands.þarsem þeirtaka þátt
i hinu árlega IBM-móti. 1 ár er
mótiö mjög sterkt og þar margt
frægra skákmanna, þ.á.m.
Kortsnoj frá Sovétrikjunum,
Miles frá Englandi og Szabo frá
Ungverjalandi.
beMtiagu mm á bvem bátt meg>
■élgast frafcar eiætaka þætti
byfcgfcarskatetear.
— Þaö aifca Arufcgtega eftir aö
kama fraaa ýtesar aiiajar, aaw
Hestir hafa bin«aft til taiiö otaskia
virfti, en er« samt merkitagur
vitnisburftur um menningararf
okkar, sagfti Þorkell. — Meöal
fyrirbæra, sem sérstaklega veröa
könnuö siöar i rannsókninni eru
hernámiö, hvalveiöistööin i Hval-
firöi, útræöi og útgerö þar, en
fiskimiöin þar úti fyrir hurfu sem
kunnugt er, ennfremur iltgeröar-
saga Akraness, sem' Htt hefur
veriö könnuö þjóöfræöilega, þótt
margt hafi verift um hana rítaö
frá öörum sjónarmiöum, sagöi
Þorsteinn.
— ABir fbúar þessa svæöis
kunna aö geta veitt okkur fróö-
leik, sögöu þeir félagar, Þor-
steinn og Þorkell, þegar viö
spuröum þá hvaöa einstaklinga i
þessum hreppum þeir teldu væn-
lega til aö geta miölaö þeim af
fróöleik. — Jón Helgason ritstjóri
Timans hefur mikiö skrifaö um
byggöasögu þessara hreppa.
Sveinbjörn Beinteinsson á Drag-
hálsi getur eflaust sagt okkur
margt, svo og Þorsteinn Böövars-
son I Grafardal og eflaust margir
fleiri.
Könnun þessi er aö mestu kost-
uö af Visindasjóöi íslands, en
unniö er i samráöi viö og meö
nokkrum fjárstyrk Sagnfræöi-
stofnunar Háskólans, Þjóöminja-
safns tslands og Stofnunar Arna
Magnússonar.
Sjöundi maöurinn, Agúst
GMffcsa fcþéfcsag'MJ raft ingu r,
mllmái Mfcfcbtetega «fc starfa
•iMig aft Ímmmí r—tóta, en
varft ekki úr, þvi aé fcami swri sér
afc flfcru vifcfaafcsefci araftaa alkt
var ean óráftift nm fjérhagslegan
graadvöil ranaaéfcnariaaar.
Meft þeim Þorsteini eg Þorkatli
starfa Margrét Hermannsdóttir,
Inga Dóra Björnsdóttir, Guö-
mundur Hálfdánarson og Eirikur
Guömundsson.
JÚNI-BÓK AB
PLÖNTURÍKID
Júni-bókin i Bókaklúbbi
Almenna bókafélagsins er sjötta
Fjölfræöibók AB, Plöntarikift
eftir Ian Trfce, visindamann og
kennara vift háskóiann I Liver-
paol.
Bókin, sem er eina rit sinnar
gerftar á fslenzkum bókamarkaöi
fjaiiar um plönturikiö almennt,
allt frá bakterium tii blóm-
plantna. Efniö er kynnt á nýstár-
legan hátt frá ýmsum sjónar-
horaum — könnuö er margvisleg
nytsemi plantnanna og skaösemi
sumra þeirra.
Plönturikiö er 159 bls. og prýdd
fjölda litmynda, sem falla lipur-
lega saman við lesmáliö. Setn-
ingu vann Prentsmiöja G. Bene-
diktssonar, en prentun og band
Arnoldo Mondadori i Verona.
Þýöingu annaöist Jón O. Edwald
lyfjafræöingur. Plönturikiö kost-
ar 1.500 kr.
1. hluti almennrar byggðaþróunardætlunar fyrir Norðurland vestra og Strandir:
Framfarir á svæðinu minni en
víðast annars staðar
Gsal-Reykjavik — Eins ognii er
ástatt býr þessi iandshluti ekki
yfir miklum auðlindum til
sjávar öftrum en skelfiski, en
miklar ónýttar orkulindir geta
oröift grundvöllur traustrar
uppbyggingar i framtiöinni.
Fólki hefur fækkaö á áætlunar-
svæöinu frá þvi er flest var, um
1940, bæöi vegna fækkunar fólks
i sveitum og dstööugs vaxtar —
og jafnvel fækkunar —á sumum
þéttbýlisstööum. Þetta a eink-
um viö þá staöi, sem áttu sitt
blómaskeiö undir sfldveiöum.
Mestur fjöldi fólksá þessu svæöi
hefur atvinnu sina af frum-
vinnslu, og þá aöallega land-
búnaði. Opinber þjónusta^ og
önnur sllk starfsemi veitir nær
600 manns atvinnu, en fiskiðn-
aður um 450. Atvinnuskipting
hefur verið nokkrum breyting-
um háö.
Þetta eru nokkrar upplýsing-
ar, sem fram koma i almennri
byggðaþróunaráætlun fyrir
Norðurland vestra og Strandir,
fyrsta hluta, sem nú hefur verið
gefinn út af áætlunardeild
Framkvæmdastofnunar rikis-
ins.
Meðaltekjur lágar
Fram kemur i áætluninni aö
timabundiö og jafnvel stööugt
atvinnuleysi hafi veriö verulegt
vandamál á Noröurlandi vestra
og Ströndum, og hefur þaö haft
mjög lamandi áhrif á framþró-
un. Nokkhöhefurdregiöúrþviá
slöustu árum.
Meöaltekjur á áætlunarsvæö-
inu eru lágar, miöaö viö tekjur á
landinu öllu. Þetta stafar af háu
hlutfaili tekjulágra atvinnu-
greina, en einnig af lágum meö-
altekjum á hverri einstakri
grein.
Tilgangur þessarar áætlunar
er aö skilgreina byggðavanda-
mál á Noröurlandi vestra og
Ströndum og benda á aðgerðir,
sem gætu fært þau i réttara
horf. Framfarir á þessu svæði
hafa oröið minni en viöast ann-
ars staðar á landinu undanfarin
ár, og er i áætluninni reynt að
gera á skipulegan hátt grein
fyrir þvi hverjar eru orsakir
þessa, og á hvern hátt þær eru
samtengdar. Þá veröur reynt aö
gera grein fyrir þróunarmögu-
leikum áætlunarsvæöisins miö-
aö við mismunandi forsendur.
Aö lokum veröur reynt aö áætla
hvaö þurfi aö gera til þess aö
hagstæöari þróun geti oröiö.
Samhæfðra opinberra
aðgerða þörf
1 inngangi aö þessum fyrsta
hluta áætlunarinnar segir, aö
forsendur hennar séu þær, aö
samhæföra aögeröa af hálfu
hins opinbera sé þörf á þessu
svæði umfram önnur, til þess aö
lifsskilyröi þar veröi sambæri-
leg viö aöra landshluta. —
Þeirri þróun, sem veriö hefur
rikjandi í landshlutanum und-
anfarin ár, er hægt aö breyta
meö opinberum aðgerðum,
þannig aö til bóta veröi, bæöi
þar og fyrir landiö i heild.
Grundvöllur
atvinnulifsins lélegur
1 kafla um byggöavandamál i
inngangi ritsins segir, aö at-
vinna hafi veriö fremur litil og
óstöðug, einkum i þeim bæjum
þarsem þenslu vegna sildveiöa
gætti mest. — óstööug atvinna
og lágar tekjur eru aö sjálfs.
samverkandi þættir á afkomu.
Hvorttveggja stafar af þvi, aö
grundvöllur atvinnullfsins er lé-
legur. Orsakir fyrir þvi má
greina I tvennt að meginhluta
tU. Annars vegar eru náttúru-
farslegar breytingar, sem hafa
haft viöfeöm áhrif. Má þar
nefna til dæmis kuldaskeiöiö
1965-1969, þegar hafis lá lengi
meö ströndum alls svæöisins og
olli miklum búsifjum bæði til
lands og sjávar. Hins vegar eru
mannlegar ástæöur einnig vald-
ar aö þvi ástandi, sem veriö hef-
ur. Fyrst og fremst má þar
nefna ofveiði þeirra fiskstofna
er Húnaflói bjó yfir, svo og of-
veiði sildarinnar. Landshlutinn
hefur einnig oröið afskiptur
hvað varöar uppbyggingu nauö-
synlegrar grunngerðar og opin-
berrar þjónustu. Þannig mætti
lengi telja og tengist inargt
hvað öðru.
Þróun undanfarna áratugi
hefur haft i för meö sér veruleg-
an brottflutning fólks umfram
aöflutning, þannig aö fækkun
hefur oröiö á áætlunarsvæöinu i
heild. Þó hefur fjölgaö i flestum
þéttbýlisstööum. Slik fækkun er
bæöi afleiöing og hluti af orsök
hins almenna ástands, er rikir i
landshlutanum, en einnig orsök
þess, aö slikt ástand veröur á-
fram eöa jafnvel versnar, segir
i ritinu.
Náttúrufar og
mannfjöldi
1 þessum fyrsta hluta áætlun-
ar fyrir Noröurland vestra og
Strandir er gerö grein fyrir
náttúrufari og mannfjölda. 1
fyrrnefnda hlutanum er greint
frá landsmótun, landslagi, veð-
urfari, gróðurfari, vistfræði
sjávarfyrir Noröurlandi vestra,
orkulindum og nýtanlegum
jarðefnum. Isiöari kaflanum er
gerð grein fyrir almennri
mannfjöldaþróun, mannfjölda-
þróun frá 1970, flutningi fólks
milli sveitarfélaga, hlutföllum
kynja og aldursdreifingu, at-
vinnu, atvinnuleysi, atvinnu-
magni og nýtingu mannaflans,
tekjum, afstöðu til þeirra og
þróun.