Fréttablaðið - 21.04.2006, Qupperneq 28

21. apríl 2006 FÖSTUDAGUR28
UMRÆÐAN
ALMENNINGS-
SAMGÖNGUR
KJARTAN EGGERTSSON
Síðastliðin 60 ár hefur Sjálfstæðis-
flokknum tekist með áróðursbragði
að toga umræðu um utanríkismál í
ákveðna átt. Hefur þeim orðið mjög
ágengt með notkun þessa áróðurs-
bragðs og þá einkum í að stýra
öðrum stjórnmálaflokkum inn á
sína braut. Notuð eru svokölluð
„bandamannarök“ en þau felast í
því að réttlæta og rökstyðja afdrifa-
ríkar ákvarðanir í íslenskri utan-
ríkispólitík með vísan til þess að
ekki megi styggja samstarfsríki í
hernaðarmálum; aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins (NATO)
og þá sérstaklega ríkisstjórn
Bandaríkjanna.
Notkun þessara raka hefur verið
rauður þráður í að afgreiða
friðarsinna og hverja þá er
efasemdir hafa um hug og vilja
fyrrnefndra aðila til stórpólitískra
ákvarðana. Og það sem er enn
alvarlegra er að áróðurinn hefur
fælt íslensk stjórnvöld frá því að
taka sjálfstæðar ákvarðanir er
varða utanríkispólitík. Nefna má
mörg dæmi þar sem þessu bragði
er beitt en við látum nægja að nefna
þrjú stórmál því til sönnunar.
Útfærsla landhelginnar í 12 mílur
Fyrrum sjávarútvegsráðherra og
einn helsti brautryðjandi í útfærslu
íslensku fiskveiðilögsögunnar,
Lúðvík Jósefsson, skýrði vel frá
því hvernig Sjálfstæðisflokkurinn
og Alþýðuflokkurinn gátu ekki
stutt hugmyndir ráðherrans um
útfærslu landhelginnar í 12 mílur, í
lok 6. áratugarins. Forystumenn í
þeim flokkum gátu ekki stutt þetta
þjóðþrifamál á þeim forsendum að
það gengi gegn hagsmunum Breta,
sem var ein öflugasta aðildarþjóðin
að Atlantshafsbandalaginu.
Þrátt fyrir yfirgnæfandi stuðn-
ing íslensku þjóðarinnar að þessari
útfærslu, fordæmi annarra landa
fyrir 12 mílna útfærslu, hroka
Breta í okkar garð, sem og stjórnar-
sáttmála er Alþýðuflokkurinn var
bundinn að, fannst þessum tveimur
flokkum mikilvægara að njóta
virðingar hjá Atlantshafsbandalag-
inu. Á þeim forsendum voru þessir
flokkar tilbúnir að gera málamiðl-
anir sem höfðu stórlega tafið sjálf-
stæðisbaráttu Íslendinga og skaðað
þar af leiðandi langtímahagsmuni
okkar. Um þetta mál sagði Lúðvík
„[u]m það er ekki að villast að það
sem stóð í vegi fyrir eðlilegum
vinnubrögðum íslenskra manna og
íslenskra stjórnmálaflokka var
bandalagið við þjóðir Vestur-
Evrópu og Bandaríkin. Sífellt var
látið í það skína að Íslendingar
væru að „rjúfa samstöðu vest-
rænna þjóða,“ veikja Atlantshafs-
bandalagið ef þeir aðhefðust það í
landhelgismálinu sem Bretar gætu
ekki unað við.“ (Landhelgismálið :
68)
Írak
Þegar kemur að stuðningi stjórn-
málaflokka við stríð hefur sömu
taktík verið beitt. Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur örugglega stutt flest
þau stríð sem ríkisstjórn Banda-
ríkjanna hefur háð frá seinni heims-
styrjöld. Sú afstaða hefur stundum
komið flokknum í bobba og þá er
því iðulega borið við að ástæða
stuðningsins hvíli á sérstöku
sambandi við þá ríkisstjórn. Þó að
stríð megi alltaf teljast subbuleg
eru kannski minnugustu dæmin
Víetnam og Írak. Bæði stríðin voru
gríðarlega óvinsæl og kostuðu
mörg óþarfa mannslíf - flestir
viðurkenna nú að þau hafi verið
óverjandi. Nóg var samt um að
hægri-armurinn á Íslandi verði
þau.
Sama dag og Bandaríkin réðust
ólöglega á Írak, þann 20. mars 2003,
ritaði leiðarahöfundur Morgun-
blaðsins „[n]ú er ljóst að margir
Íslendingar eiga erfitt með að skilja
hvers vegna Ísland lýsir yfir stuðn-
ingi við hernaðaraðgerðir í fjarlægu
landi og hafa miklar efasemdir um
þá afstöðu. Þessar ákvarðanir má
rökstyðja með eftirfarandi hætti:
Bandaríkjamenn hafa verið nánir
bandamenn okkar í sex áratugi.
Þeir hafa veitt okkur öflugan stuðn-
ing, þegar við höfum þurft á að
halda. Við höfum veitt þeim, þegar
þeir hafa þurft á að halda“.
Morgunblaðið lýsti þarna afstöðu
ríkisstjórnar Sjálfstæðis- og Fram-
sóknarflokks til þeirrar einhliða
ákvörðunar forystumanna að styðja
innrásina á forsendum bandamanna-
raka.
Miðnesheiði
Vera erlends hers á Miðnesheiði
orsakaði taugaveiklun meðal
hernaðarsinna á Íslandi. Vegna
hans þorðu margir íslenskir stjórn-
málamenn ekki að taka sjálfstæðar
ákvarðanir heldur höfðu einatt í
huga þrönga hagsmuni ríkisstjórna
annarra ríkja. Slíkur undirlægju-
háttur var síðan alltaf skrautfjaðr-
aður með því að halda fram að á
milli forystumanna Sjálfstæðis-
flokksins og Bandaríkjastjórnar
ríkti sérstakt trúnaðarsamband.
Auk þessa átti utanríkispólitík
flokksins að teljast ábyrg en stjórn-
mál friðarsinna óábyrg.
Þessa aðgreiningu hefur Fram-
sóknarflokkurinn, þá sérstaklega í
seinni tíð, gert að sinni. Alþýðu-
flokkurinn gerði það alltaf og
arftaki hans, Samfylkingin, hefur
fylgt honum í því. Það er til að
mynda athyglisvert að Samfylking-
in studdi innrás Nató í Júgóslavíu
1999 og árás Bandaríkjamanna á
Afghanistan í árslok 2001. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur því sögu-
lega markað línurnar í utanríkis-
málum og náð að tukta hina
flokkana til.
Í þessu ljósi er brotthvarf Banda-
ríkjahers stórkostleg tíðindi í
íslenskum stjórnmálum. Þrátt fyrir
þá margtuggðu klisju hernaðarafla
á Íslandi, að trúnaðarsamband ríkti
milli Sjálfstæðisflokks og Banda-
ríkjastjórnar um þessi mál, var það
samband haft að engu þegar til-
kynningin um brotthvarfið kom.
Varaskeifa í bandaríska utanríkis-
ráðuneytinu hafði ekki einu sinni
fyrir því að koma á fund til Íslands
og tilkynna fréttirnar heldur rétt
hafði fyrir því að taka upp símtólið
til að breiða út boðskapinn. Eftir
standa þessi atriði:
1. Friðarsinnar höfðu rétt fyrir sér
um að Bandaríkjamenn væru hér á
eigin forsendum en ekki til að þjón-
usta Íslendinga.
2. Sjálfstæðisflokkurinn stóð ekki í
neinu sérstöku trúnaðarsambandi
við yfirvöld í Washington. Hann var
þægileg hækja og notaður eftir því.
Aðrir stjórnmálaflokkar létu að
óþörfu nota sig líka.
3. Það borgaði sig aldrei að taka
rangar pólitískar ákvarðanir til að
halda stjórnvöldum vestra góðum.
4. Miklu fyrr hefði átt að undirbúa
að herinn væri á förum - það lá allt-
af ljóst fyrir.
Með brottför hersins hefur
grundvöllur undir lífseigum mýtum
hægrisinnaðra stjórnmálamanna
brostið. Ekki verður hægt fyrir þau
að öfl að fylkja sér á bak við stríðs-
aðgerðir Atlantshafsbandalagsins
og Bandaríkjanna með vísun í
„bandamannarök“. Þau hafa ein-
faldlega verið leyst upp.
Höfundur er heimspekingur.
Upplausn banda-
mannaraka
UMRÆÐAN
BROTTFÖR VARN-
ARLIÐSINS
HUGINN FREYR ÞOR-
STEINSSON
Í þessu ljósi er brotthvarf
Bandaríkjahers stórkostleg
tíðindi í íslenskum stjórnmál-
um. Þrátt fyrir þá margtuggðu
klisju hernaðarafla á Íslandi,
að trúnaðarsamband ríkti
milli Sjálfstæðisflokks og
Bandaríkjastjórnar um þessi
mál, var það samband haft að
engu þegar tilkynningin um
brotthvarfið kom.
Frítt í stætó
- frítt í hverfisvagninn
Eitt mikilvægasta verkefni nýrrar
borgarstjórnar eftir kosningarnar
í vor verður að koma almennings-
samgöngum í lag. Núverandi
borgarstjórn, R-lista flokkunum,
hefur algjörlega mistekist að þróa
strætókerfið í takt við breytta
tíma.
Frambjóðendur F-listans hafa á
undanförnum árum bent á mikil-
vægi hringaksturs um hverfi
borgarinnar (hverfisvagna) en
fengið lítinn hljómgrunn. Tillaga
Ólafs F. Magnússonar í borgar-
stjórn um að börn, ungmenni,
öryrkjar og eldri borgarar fengju
frítt í strætó var felld þrisvar
sinnum af R-lista flokkunum. F-
listinn undir forystu Ólafs ætlar
samt sem áður að hrinda þessari
tillögu í framkvæmd fái hann
umboð til þess eftir sveitarstjórnar-
kosningarnar í vor.
Við í F-listanum viljum umbylta
leiðakerfi strætisvagnanna með
það að markmiði að það þjóni þeim
sem þurfa fyrst og fremst á því að
halda, þ.e.a.s. börnum, ungmenn-
um, öryrkjum og eldra fólki. Við
viljum að í hverju hverfi verði
hverfisvagn sem fari ekki út úr
hverfinu. Hraðvagnar aki á milli
hverfa og eftir aðalleiðum en fari
ekki um íbúðahverfin. Markmiðið
með því að hafa hverfisvagn í
hverju hverfi er að íbúarnir
komist leiðar sinnar innan hvefis-
ins. Þannig er það ekki í dag, því
strætisvagnarnir fara ekki inn í
alla afkima hvers hverfis, aka ekki
framhjá öllum þjónustustöðvum
og stoppa með alltof löngu milli-
bili.
Fyrsta atriðið sem almennings-
samgöngur þurfa að uppfylla er
að flytja fólk þangað sem það
getur sinnt erindum sínum. Þess
vegna þarf hverfisvagn að leggja
leiðir sínar í alla hluta hvers hverf-
is. Það er mikilvægt fyrir íbúana
að þessar breytingar nái fram að
ganga, því eins og ástandið er núna
er undir hælinn lagt fyrir þessa
þjófélagshópa að nýta þá þjónustu
sem er í heimahverfinu. Með því
að hafa hverfisvagn gætu íbúarnir
t.d. komist á milli allra grunnskóla
í hverfinu, þeir kæmust í verslan-
ir hverfisins, íþróttahúsin, sund-
laugina, kirkjuna,
tónlistarskólana, heilsugæsluna
o.s.frv. Einhverjir kunna að segja
að sá böggull fylgi skammrifi að
þetta ferðalag taki svo mikið lengri
tíma en að ferðast í einkabíl á milli
staða að það sé ekki forsvaranlegt.
Við í F-listanum svörum því þannig
að sá sem ekki hefur tíma til að
ferðast með hverfisvagni þurfi þá
hugsanlega að ferðast með einka-
bíl eða leigubíl, því hverfisvagn
getur ekki keppt við einkabílinn í
tímasparnaði. En flestir þeir sem
myndu nota hverfisvagn eru ekki í
kapphlaupi við tímann á sama hátt
og þeir sem eru á „besta aldri“ og
aka um á einkabílum. Samt getur
hverfisvagn sparað fólki tíma
þegar á heildina er litið og þar
liggja hagsmunirnir, því hverfis-
vagn getur sparað fjölskyldum
bæði tíma, orku og fjármuni sem
nú fara í að aka börnum og ung-
mennum þvers og kruss um
hverfin og alla borg til að nýta þá
þjónustu sem annars mætti sækja
með strætó ef þjónusta strætó
væri aðgengilegri. Öryrkjar og
eldri borgarar þurfa einnig fyrst
og fremst á því að halda að komast
leiðar sinnar og alls ekki í kapp við
tímann.
Strætisvögnunum tókst aldrei
að koma upp mynttækjum svo
strætisvagnstjórar gætu gefið til
baka þegar greitt var í strætó og
þeim hefur ekki tekist að koma á
koppinn frelsiskortunum sem um
var rætt, - og hvaða fjölskylda
kannast ekki við það eilífðar
vandamál þegar börnin og ung-
mennin ætla í strætó að þá finnast
ekki strætómiðarnir eða að ekki er
til nein smámynt til að greiða í
strætó? Með því að hafa frítt í
strætó fyrir börn og ungmenni
losnum við við þetta vandamál og
þá verður auðveldara og þægi-
legra að nota strætó því þá er bara
hægt að „hoppa upp í“ þegar maður
vill og án fyrirvara. Þannig fjölg-
um við þeim sem taka strætó og
getum vænst þess í framtíðinni að
borgarbúar noti strætó í ríkari
mæli og einkabílinn minna.
R-lista flokkarnir sem hafa
farið með völdin í borginni hafa
ekki haft getu til að þróa strætó-
kerfið með tilliti til breyttra tíma,
-ef þeir gætu það þá væru þeir
væntanlega búnir að því. Er ekki
kominn tími á breytingar í borgar-
stjórn Reykjavíkur?
Höfundur er í 6. sæti á lista F-
listans fyrir borgarstjórnarkosn-
ingarnar í vor.