Fréttablaðið - 19.04.2008, Blaðsíða 23

6000
4000
2000
0
´75 ´78 ´81 ´84 ´87 ´90 ´93 ´96 ´99 ´02 ´05 ´08
Ísland, kaupmáttarvirði, alþjóða-
dollarar á verðlagi hvers árs
Ísland, Bandaríkjadollarar
á verðlagi hvers árs
Bandaríkin
MYND 1.
Ísland og Bandaríkin: Lands-
framleiðsla á mann 1975-2006
LAUGARDAGUR 19. apríl 2008
til álbræðslunnar. Þar að auki var
hluta lánsfjárins varið til að fjár-
magna neyzlu.
Frekari teikn um of hátt gengi
krónunnar
Þrír aðrir þættir benda til kerfis-
bundins ofmats krónunnar langt
aftur í tímann. Fyrst ber að nefna
mikla og landlæga verðbólgu
(eins og stendur er verðbólgan
9% á ári og stefnir hærra); verð-
bólgulönd búa yfirleitt við
ofmetna gjaldmiðla. Í annan stað
hneigist lítt hagganlegur stuðn-
ingur ríkisvaldsins við landbúnað
með ströngum innflutningshöft-
um og við sjávarútveg í gegnum
ókeypis úthlutun verðmætra
veiðikvóta, þótt fiskimiðin séu
almannaeign að lögum, til að
hækka gengi krónunnar upp fyrir
eðlileg mörk. Gangvirkið er ein-
falt: með því að draga úr innflutn-
ingi matvæla dregur ríkisvaldið
úr eftirspurn eftir erlendum
gjaldeyri og lækkar um leið verð
hans og hækkar gengi krónunnar.
Með líku lagi ýtir óbeinn stuðn-
ingur ríkisins við sjávarútveginn
verði á erlendum gjaldmiðli niður
fyrir það verð, sem samrýmist
eðlilegri arðsemi útvegsins, og
skaðar með því móti aðra útflutn-
ingsatvinnuvegi, sem þurfa einn-
ig að una háu gengi krónunnar. Í
þriðja lagi hefur landsframleiðsla
á mann á Íslandi, mæld í dollur-
um, verið meiri en í Bandaríkjun-
um síðan 2002, og 2007 var hún
orðin helmingi meiri og skauzt þá
upp fyrir rammann í kringum
mynd 1.
Í þessu ljósi ber að skoða geng-
islækkun krónunnar í ár sem vel-
komna leiðréttingu. Mun gengið
falla frekar? Hversu mikið?
Hversu ört? Þessu er ógerningur
að svara eins og ævinlega nema
að því leyti, að yfirskot – það er
meira gengisfall í bráð en lengd –
virðist líklegt. Fremur en að
reyna að snúa við gengisfallinu að
undanförnu ættu stjórnvöld að
ráðast gegn rótum þráláts ofmats
krónunnar – gegn hágengisvand-
anum.
Mynd 2 sýnir, að erlendar
skammtímaskuldir bankakerfis-
ins voru í árslok 2007 fimmtán
sinnum meiri en gjaldeyrisforði
Seðlabankans. Í ljósi þess lær-
dóms, sem dreginn var af fjár-
málakreppunni í Asíu 1997-1998,
hefði þetta ekki átt að geta gerzt.
Stjórnvöld hefðu átt að standa í
veginum. Hér er ekki litið í bak-
sýnisspegil. Ríkisstjórnin og
Seðlabankinn voru hvað eftir
annað vöruð við, opinberlega og
afdráttarlaust. Svar þeirra var, að
Ísland sé ekki Taíland. Nú, eins og
2006, er leitað leiða til að styrkja
gjaldeyrisforða Seðlabankans,
enn og aftur með erlendri lán-
töku.
Bankarnir þurfa meiri samkeppni
Skyndileg gengislækkun krón-
unnar 2008 og lausafjárvandi
bankanna nú, svo sem gríðarhá
skuldatryggingarálög þeirra bera
vitni um, eru eiginlega tvö ólík
viðfangsefni, enda þótt fyrir-
hyggjulaus söfnun á hverfulum
skammtímaskuldum virðist hafa
hrundið falli krónunnar af stað.
Þörfin á gengisfalli er ekki ný,
þótt hún hafi nýlega orðið svo
bráð. Gengisfallið var óhjákvæmi-
legt. Órökstuddur orðrómur er
því ekki líklegur til að hafa grafið
undan krónunni.
Vandi bankanna er aftur á móti
nýr af nálinni. Taugatitringurinn
á fjármálamörkuðum heimsins í
kjölfar undirmálslánakrísunnar
kom þróuninni hér af stað, en hún
hefði samt sem áður átt sér stað á
endanum. Það er engin önnur leið
til að túlka mynd 2. Nokkrir sam-
virkir þættir lögðust á sömu sveif,
þar með talið veikt fjármálaeftir-
lit, sem virtist koma á óvart, að
trú erlendra aðila á bönkunum
skyldi byrja að bila; mistök í
stjórn peningamála af hálfu Seðla-
banka Íslands, sem lýtur enn sem
fyrr pólitískri stjórn og hefur
hvorki nægilegan trúverðugleika
né sannfæringarkraft; slakar ráð-
leggingar erlendra matsfyrir-
tækja; aðhaldslaus stefna í ríkis-
fjármálum, sem á illa við í
verðbólgu; og áhugaleysi stjórn-
valda um að bregðast tímanlega
við ört vaxandi skuldum. Yfir-
völdin heyrðu í viðvörunarbjöll-
unum, en þau kusu að skella
skollaeyrum við þeim.
Hvernig bönkunum og lánar-
drottnum þeirra reiðir af, þegar
upp er staðið, er að svo stöddu
ekki gott að vita. En lánþegar
þeirra og innstæðueigendur munu
vafalítið þurfa að þola aukinn
mun á innláns- og útlánsvöxtum á
innlendum markaði í einangrun
frá erlendri samkeppni. Banka-
kreppu hefur áður verið leynt
með því móti, án þess að það væri
viðurkennt opinberlega; það var
um svipað leyti og bankakreppan
reið yfir Norðurlönd í upphafi
tíunda áratugarins. Á þeim tíma
afskrifuðu íslenzku ríkisbankarn-
ir tapað lánsfé í svipuðum mæli í
hlutfalli við landsframleiðslu og
frændur okkar á Norðurlöndum.
Þetta er ein margra ástæðna fyrir
því, að innganga í Evrópusam-
bandið með tilheyrandi vernd í
samkeppnislöggjöf þess er mikil-
væg fyrir Ísland. Íslenzkir bank-
ar þarfnast samkeppni heima
jafnt sem erlendis, þar sem þeir
bjóða viðskiptavinum sínum
umtalsvert betri kjör en þeir gera
á Íslandi.
Mun Ísland sökkva? Nei!
Ekki misskilja orð mín: Grunn-
stoðir íslenzks efnahagslífs eru
býsna sterkar. Frá því landið fékk
heimastjórn 1904 hefur lands-
framleiðsla á mann fimmtánfald-
azt. Í dag er landsframleiðsla á
mann á Íslandi áþekk framleiðslu
á mann í Danmörku, borið saman
við helmingsmun Dönum í hag
um aldamótin 1900 (sjá grein
mína Þegar Ísland var Afríka hér
í blaðinu 27. desember 2007).
Það er rétt, að umskiptin á
Íslandi kostuðu mikla verðbólgu
um langt skeið, erlenda skulda-
söfnun og rýrnandi fiskstofna. Á
hinn bóginn hefur menntun og
menningu þjóðarinnar fleygt
fram. Mikil vinna hefur einnig
stuðlað að örum vexti og viðgangi
landsins. Líkt og Bandaríkjamenn
þurfa Íslendingar enn sem endra-
nær að vinna mun lengri vinnu-
dag en flestar aðrar hátekjuþjóð-
ir til að tryggja sér góð lífskjör og
yfirvinna ýmsar sjálfskapaðar
brotalamir í uppbyggingu og
skipulagi efnahagslífsins og sóun,
sem þessu fylgir. Aðild að Evr-
ópusambandinu myndi stuðla að
því að færa þessa misbresti til
betri vegar.

Þessi grein birtist fyrst á ensku í
vefritinu www.voxeu.org 7. apríl
2008 og birtist hér með smávægi-
legum breytingum í íslenzkri
þýðingu Örnu Varðardóttur.
Höfundurinn er prófessor í
hagfræði í Háskóla Íslands,
þýðandinn er hagfræðinemi í
sama skóla.
SIMPLY CLEVER
FJÖLSKYLDUBÍLLINN
SEM EYÐIR SVO
MIKLU MIKLU MINNA.
Skoda Octavia 1,9 TDI® - 4,9 lítrar á hundraðið
Skoda Octavia er vandaður og ríkulega útbúinn verðlaunabíll í fullri stærð
meðpláss fyrir alla fjölskylduna og rúmgott farangursrými. Nýja TDI®
dísilvélin, skilarmiklu og jöfnu afli og býr yfir frábærum aksturseiginleikum.
Skoðaðu Skoda Octavia - bílinn sem eyðir svo miklu miklu minna.
HEKLA Laugavegi 172-174 · Sími 590 5000 · www.hekla.is · hekla@hekla.is
Umboðsmenn HEKLU um land allt: Akureyri · Akranes · Ísafjörður · Reyðarfjörður · Reykjanesbær · Selfoss