Fréttablaðið - 19.04.2008, Blaðsíða 34

34 19. apríl 2008 LAUGARDAGUR
Mótmælt hraðar, hærra, sterkar
Ólympíuleikar nútímans hafa verið haldnir í 114 ár. Von Pierre de Coubertin, aðalhvatamanns endurreisnar leikanna, var að
þeir myndu sameina ólíkar þjóðir í heilbrigðri keppni og vonandi útrýma deilum og átökum. Eins og Kolbeinn Óttarsson Proppé
komst að, hafa leikarnir oft og tíðum vakið deilur frekar en hitt. Mótmæli þeim tengd mega teljast aldargömul í ár.
Meira að segja Ástríkur hefur unnið
verðlaun á Ólympíuleikunum, eða
Ólyktarleikunum eins og sveitungar
hans nefndu þá.
Íslendingar hafa aldrei sniðgengið Ólympíu-
leikana í mótmælaskyni. Hæst varð krafan um
það fyrir leikana í Moskvu árið 1980. Fulltrúi
Bandaríkjastjórnar kom á fund íslensku Ólymp-
íunefndarinnar og fór þess á leit að Ísland
sniðgengi leikana. Gísli Halldórsson, þáverandi
formaður nefndarinnar, hefur lýst þessu í bók-
inni Íslendingar á Ólympíuleikunum.
Hann segir að á fundi með bandaríska sendi-
boðanum hafi því verið lýst að nefndin bland-
aði ekki saman stjórnmálum og íþróttum, þá
væri of skammur tími til stefnu til að hætta við.
Að auki bentu nefndarmenn á að þeir hefðu
„alltaf tekið þátt í Ólympíuleikunum meðan
Bandaríkin háðu sitt innrásarstríð í Víetnam
nokkru áður“.
Þessi afstaða olli nokkrum deilum og erfiðar
gekk með fjármögnun en ella. Gísli skrifaði
blaðagrein í Morgunblaðið og má segja
að inntak hennar endurspegli orðræðu
nefndarinnar nú.
„Yfirgangur og kúgun mega ekki eiga sér
stað. Það er ekki í anda okkar Íslendinga
né íþróttamanna. Þess vegna verðum við
að berjast gegn slíku. Það gerum við best
með því að þjóðir heims auki kynni sín í
milli og ræði vandamálin hispurslaust.
Íþróttamenn og konur um heim allan
vilja stuðla að því af einurð og festu
að varanlegur friður verði hlutskipti
allra þjóða. Af þessum ástæðum tel
ég að Ísland eigi að senda þátttak-
endur á Ólympíuleikana í Moskvu
sem hefjast í júlí 1980.“
ÍSLAND ALLTAF MEÐ
T
ugþúsundir íþrótta-
manna og enn fleiri
áhangendur munu
fylkja liði til Peking í
sumar. Þá verða
Ólympíuleikarnir
haldnir í 29. sinn síðan þeir voru
endurreistir í Aþenu árið 1896.
Mikil mótmælaalda hefur skekið
heimsbyggðina að undanförnu.
Alls staðar þar sem kyndillinn
hefur farið hefur fjöldi fólks safn-
ast saman, fyrst og fremst til að
mótmæla mannréttindabrotum
Kínverja í Tíbet, en einnig stuðn-
ingi þeirra við stjórnvöld í Súdan.
Þau mótmæli hófust fyrst og
fremst þegar kyndillinn fór af stað;
þegar tilkynnt var um að leikarnir
yrðu haldnir í Peking urðu minni
mótmæli en margur bjóst við.
Lítill ágreiningur
Fyrir Alþjóða ólympíunefndinni lá
að taka afstöðu til fimm borga,
þegar hún kom saman 1. febrúar
2001. Þetta voru Peking, Toronto,
París, Istanbúl og Osaka. Fjöl-
margar aðrar borgir höfðu lýst
yfir áhuga sínum, en ekki komist í
gegnum niðurskurð. Mikil pólitík
var á bak við tjöldin, sumir full-
yrtu að París eða Toronto ættu að
verða fyrir valinu vegna tækni-
legra yfirburða þar. Juan Antonio
Samaranch, forseti nefndarinnar,
var mjög áfram um að Peking yrði
fyrir valinu og margir voru sam-
mála því. Mönnum fannst tími til
kominn að leikarnir yrðu haldnir í
Asíu og Kína hafði sérstakan sess
sem fjölmennasta ríki heims. Í
þessari fyrstu atkvæðagreiðslu
fékk Peking 44 atkvæði, Toronto
20, Istanbúl 17, París 15 og Osaka
sex. Rúmum fjórum mánuðum
síðar, 20. júní 2000, var önnur
atkvæðagreiðslan haldin og fékk
Peking þá hreinan meirihluta, eða
56 atkvæði, en Toronto kom næst
með 22 atkvæði.
Nýja Peking
Gríðarlegur fögnuður braust út í
Kína þegar tilkynnt var um valið.
Aðrir voru þó ekki eins ánægðir og
ýmsir mannréttindahópar lýstu
andstöðu sinni yfir. Kínverjar til-
kynntu slagorð sitt – Glæný Pek-
ing, góðir leikar – en margir lýstu
yfir efasemdum sínum að mann-
réttindi væru hærra skrifuð í hinni
nýju Peking en þeirri gömlu.
Alþjóða ólympíunefndin varð fyrir
nokkurri gagnrýni, en bar hana af
sér. Þar á bæ fullyrtu menn að
valið mundi einmitt stuðla að því
að mannréttindamál í Kína kæm-
ust í umræðuna. Atburðir síðustu
mánaða virðast hafa rennt nokkr-
um stoðum undir þá fullyrðingu.
Menn geta skemmt sér við að velta
því fyrir sér hvort þau mál væru
jafn mikið til umræðu og nú er, ef
leikarnir hefðu ekki komið til.
Leikar sniðgengnir
Eins og sést hér á síðunni er þetta
alls ekki í fyrsta skipti sem mót-
mæli setja mark sitt á Ólympíu-
leika. Árið 1908, á fimmtu leikun-
um í London, sniðgengu Írar
leikana, vegna tregðu Breta við að
veita þeim sjálfstæði. Síðan þá
hefur það gerst nokkrum sinnum
að ríki sniðganga leikana í mót-
mælaskyni. Árið 1956 ollu Súes-
deilan og innrás Sovétmanna í
Ungverjaland því að nokkur ríki
mættu ekki og 1976 sniðgengu 26
Afríkuríki leikana þar sem Nýja-
Sjáland var ekki útilokað frá
keppni, en landslið þess í rúgbí
hafði nýverið keppt í Suður-Afr-
íku.
Hæst ber þó leikana 1980 í
Moskvu og 1984 í Los Angeles
þegar kemur að því að sniðganga
keppnina. Um 60 ríki, undir for-
ystu Bandaríkjanna, mættu ekki
til leiks í Moskvu og fjórum árum
síðar endurguldu Sovétmenn, og
16 bandalagsþjóðir þeirra, greið-
ann í Los Angeles. Margir telja að
úrslit þessara tveggja leika verði
að skoða í því samhengi, sérstak-
lega í Los Angeles þar sem austan-
tjaldsþjóðir voru æ í hópi þeirra
vinningshæstu, sex af tíu vinn-
ingshæstu ríkjunum frá 1976 snið-
gengu leikana í Los Angeles.
Hörð mótmæli
Líkt og áður segir urðu mótmæli
við valinu á Peking ekki eins mikil
og ætla mætti. Einhverjir
mótmæltu þó og margar
ályktanir voru samdar. För
Ólympíukyndilsins vakti
hins vegar ríkar tilfinn-
ingar í brjóstum margra.
Það var eins og sú stað-
reynd að leikarnir yrðu í
Peking líkamnaðist í
íþróttamönnum berandi kyndilinn.
Víða um heim urðu mótmæli,
fólk þusti út á götur og óeirðir bru-
tust út þegar lögreglu laust saman
við mótmælendur þegar hún
reyndi að vernda kyndilinn. Breyta
hefur þurft leiðinni og hópur mót-
mælenda sem safnast hafði saman
í miðborg San Fransisco fór fýlu-
för, enginn kom kyndillinn.
Mótmælin nú eru að því leyti
sérstök að þetta er í fyrsta skipti
sem þau beinast beint að kyndl-
inum. Segja má að nú
séu mótmælin af
hálfu almennings,
en áður hafi þau
verið á vettvangi
stjórnvalda. Ekki
hafa heyrst hávær-
ar kröfur um að ríki
sniðgangi leikana,
helst hefur verið
rætt um að snið-
ganga opnunarat-
höfnina. Þess í stað
hefur almenningur
sýnt óánægju sína
heima fyrir.
Friðarhátíð?
Frakkinn Pierre de Coubertin var
aðalhvatamaður þess að leikarnir
voru endurreistir. Hans von var að
heilbrigð íþróttakeppni drægi úr
alþjóðlegum deilum. Tvær heims-
styrjaldir og fjöldi smærri átaka
sýna að hugsjón Coubertin hefur
ekki náð fram að ganga. Eða hvað?
Hver veit hvort stríðin hefðu orðið
fleiri ef íþróttamenn ólíkra þjóða
hefðu ekki fengið að kljást á vell-
inum?
Í kalda stríðinu má heita að einu
samskipti austur- og vestur-
blokka hafi verið íþróttakeppnir
og Ólympíuleikarnir sérstak-
lega. Því þrátt fyrir þá göfugu
hugsjón sem býr í frægasta sla-
gorði de Coubertin; „mikilvæg-
ast er ekki að vinna, heldur að
vera með“, hefur reyndin
orðið sú að mikill metnað-
ur einkennir Ólympíu-
leikana og samvisku-
samlega er haldið
utan um hvaða þjóð
vinnur flest verð-
laun. En heilbrigð
sál í hraustum
líkama hlýtur að
þrífast á heil-
brigðri sam-
keppni.
NÝ BIRTINGARMYND
HINS SANNA ÍÞRÓTTA-
ANDA? Lögregla tekst á
við mótmælanda í París.
FRÉTTABLAÐIÐ/AFP
© GRAPHIC NEWS
Hin alþjóðlegu mótmæli sem verið hafa við för ólympíukyndilsins eru sérstök, þó saga pólit-
ískra mótmæla í tengslum við leikana sé löng. Í fyrsta sinn beinast þau gegn kyndlinum, síðan
för hans frá Ólympíu til leikvangsins varð fyrst að veruleika í Þýskalandi nasismans árið 1936.
MÓTMÆLI Í HEILA ÖLD■ London 1908:
Bretland neitar
að veita Írlandi
sjálfstæði og írskir
íþróttamenn snið-
ganga leikana.
■ Berlín 1936:
Þrátt fyrir kröfur víða
um heim um að leikarnir verði
sniðgengnir vegna öfgafullrar kynþáttstefnu
Hitlers, taka 49 ríki þátt í leikunum. Þeir
verða áróðurslegur sigur Hitlers.
■ Los Angeles 1932: Ítalinn
Luigi Beccali, ólympíumeist-
ari í 1500 metra hlaupi,
mótmælir með því að
heilsa með fasistakveðju á
verðlaunapallinum.
Frammistaða níu verðlaunahafa af gyð-
ingaættum og hins þeldökka Jesse Owens,
sem vann fjögur gullverðlaun er arískri
kynþáttahyggju til háðungar.
■ Melbourne, 1956:
Sex ríki, Egyptaland,
Írak Líbanon, Holland,
Spánn og Sviss, snið-
ganga leikana ýmist
til að mótmæla árás
Bretlands, Frakklands
og Ísrael á Egyptaland
– Súesdeilunni – og
hins vegar sovéskri
innrás í Ungverjaland.
■ Mexíkó 1968: Stjórnvöld óttast
mótmæli stúdenta í tengslum
við leikana og myrða 200-300
mótmælendur í Tlatelolco. Banda-
rísku spretthlaupararnir Tommie
Smith og John Carlos heilsa á
verðlaunapalli að sið Svörtu hlé-
barðanna, uppréttri hendi
með krepptan hnefa.
■ Munchen 1972: Hryðjuverkamenn
gera í fyrsta sinn árás á leikana.
Félagar í palestínsku samtökunum
Svartur september ryðjast inn í
ólympíuþorpið og taka níu ísraelska
íþróttamenn sem gísla og myrða tvo.
Hryðjuverkamennirnir myrða hina
níu í misheppnaðri björgunaraðgerð.
■ Montreal 1976: Tuttugu og sex Afríkuríki sniðganga leikana. Þau höfðu
krafist að Nýja-Sjálandi væri meinuð þátttaka, eftir að rúgbílandsliðið hafði
farið í keppnisferð til Suður-Afríku aðskilnaðarstefnunnar, en því var hafnað.
■ Moskva 1980: Um 60 ríki
sniðganga leikana að kröfu
Jimmys Carter Bandaríkjafor-
seta til að mótmæla innrás
Sovétmanna í Afganistan.
Fjöldi vestrænna ríkja mætti
þó á leikana; Bretland, Frakk-
land, Ítalía, Svíþjóð og Ísland
svo nokkur séu nefnd.
■ Los Angeles 1984: Sovétríkin og 16 ríki Austurblokkarinnar
sniðganga leikana vegna sniðgöngu Bandaríkjanna árið 1980.
■ 2008 Peking:
Mótmælendur safnast
saman á leið ólympíu-
logans til að mótmæla
mannréttindabrotum
Kínverja í Tíbet. Stuðn-
ingi Kínverja við Súdan
einnig mótmælt, vegna
þjóðarmorðsins í Darfúr.