Réttur - 01.05.1932, Blaðsíða 36

alisminn eina lausnin, sem einstaklingurinn, einangr-
aður í borgaralegu þjóðfélagi, finnur á einstæðingsskap
sínum — sama lausnin og Goethe fyrir 100 árum fann
í lokaþætti Fausts.
Halldór Kiljan Laxness hefir einmitt gengið hina krók-
óttu leið borgaralegs menntamanns, „individualistans“,
til sósíalismans. Hann hefir1 leitað alls staðar, frá Cali-
forniu til Rómaborgar, frá vélgengni amerískrar menn-
ingar til klausturlifnaðar páfadómsins — og lent í
Moskva. Laxness kemur ekki með eldmóð trújátandans
til sósíalismans, hann kemur vegna efagirninnar, sem
búin er að grandskoða allt hitt niður í kjölinn. Honum
fer líkt og Anatole France, það er einmitt hin allt of
nána kynning af borgaraþjóðfélaginu, sem knýr hann
rakleitt til kommúnismans. Hann kemur ekki beint úr
öreigastéttinni sem stéttvís verkamaður, er tekur sér
pennann í hönd í stað skóflunnar, til að halda áfram
stéttabaráttunni með nýju vopni, — heldur einmitt sem
menntamaður af borgarastéttinni, sem rannsakað hefir
hið andlega veganesti yfirstéttarinnar, frá Thomas af
Aquino til Sigmund Freud, og búið sig þar þeim vopn-
um, sem bezt voru nýt, til að beita þeim síðan í barátt-
unni fyrir sósíalismann. Og í þessum þróunarferli Hall-
dórs felst styrkur hans og veila sem baráttuskálds í
verklýðshreyfingunni á íslandi.
Hann hefir þekkingu og kunnáttu hins „professio-
nella“ skálds, hina geysilegu möguleika til ágætra per-
sónuskapana („lýsingar“ er of veikt orð) og rannsókn-
ar á dýpstu og huldustu þáttum mannlegs eðlis, —
einkum í sambandi við kynferðismálin, — og hann er
sér meðvitandi þessara yfirburða, svo hann beitir þeim
oft hirðuleysislega — einkum í sambandi við notkun
hins sérkennilega, „hneykslandi“ stíls, sem hann hefir
skapað í íslenzkum bókmenntum. Og hann beitir auð-
vitað — því það er aflið, sem knúð hefir hann til sósí-
alismans — í afar-ríkum mæli hinni vægðarlausu árás,
— kaldhæðni, — skrípamyndun og svo aftur húð-
100