Réttur - 01.10.1982, Blaðsíða 24

ernisrómantíkurinnar; — svipaðar sögur
mætti segja úr öðrum stöðum).
Uppreisnir bænda á 18du og 19du öld
voru óyndisúrræði örvinglaðs fólks, og
virðast ekkert gott hafa leitt af sér;
oddvitarnir voru litlir stjórnvitringar,
Sjamyl a.m.k. grimmur harðstjóri og
líklega síst betri en þeir sem hann átti í
höggi við. Samt sem áður urðu þessir
menn að merki einhvers konar frjálsræð-
isanda, þó fjarskyldur sé að vísu þeim
þjóðfrelsishugsjónum sem við lærðum í
rómantíkinni; jarteiknuðu, ef svo mætti
segja, liðna tímann, löngun ættar og
kynkvíslar til þess að mega búa að sínu í
friði og hlíta sjálfri sér; um síðir eru þeir
orðnir nafntogaðir stigamenn og forn-
kappar á ótiltekinni hetjuöld og farið að
yrkja um þá; sama hlutskipti átti fyrir
Stalín að liggja. Með Rússum kom að vísu
ánauð og yfirgangur, ný landstjórn og nýir
sjúkdómar, torskilin hjátrú og marghátt-
aður hégómi og ginningar. Oft hefur þó
ánauðugum smábændum og leiguliðum
mátt standa á sama hvor fanturinn sat
yfir hlut þeirra, ármaður keisarans eða
einhver innlendur smákóngurinn; gott
hvort ekki gat verið vörn í fjarkomnum
yfirboðara í ókunnu landi gegn harð-
ráðum héraðshöfðingja heima fyrir; vitur
maður hefur sagt að þeir konungar dugðu
oss best sem voru oss fjarstir. Hitt var þó
meira um vert að Rússar komu með ýmis-
konar verklegar nýjungar og gagnlegar
tilfæringar sem mátti hafa til þess að bæta
lífsafkomuna (og til þess að spilla henni),
og fjölbreytilegri menntun og skemmtan-
ir; en þó einkanlega nýtt hugboð um
eitthvað annað en það sem var, um
eitthvað sem var allt allt öðruvísi... Og
þeir höfðu ritlistina með sér.
Öngvar líkur eru til þess að neitt væri
ritað á alönsku né öðrum írönskum
forntungum í Svartahafslöndum. Erm-
lendingar og Georgíumenn tóku við
kristni á ofanverðum fornöldum og hófu
upp úr því að setja saman bækur, og því
hafa þeir haldið áfram allt fram á þennan
dag. Gotar, nágrannaþjóð Alana að
vestanverðu, komu sér snemma upp
biblíuþýðingu, og við höfum jafnvel pata
af sömu framtakssemi hjá Húnum þó lítið
sé reyndar um þau efni vitað. Á sogðnesku
og kótönsku, írönskum málum í Mið-Asíu
náskyldum ossetisku, eru til miklar bók-
menntir frá fornöld og miðöldum. Avesta,
heilög ritning írana fyrir sunnan og austan
Kaspíhaf, mun hafa verið færð í letur
snemma á miðöld, þó textarnir séu að vísu
eldri, og um líkt leyti er farið að semja
bækur á pehleví, ritmáli Persa sem þá var;
persneskar bókmennir klassískar hófust
aftur ekki fyrr en í íslömskum sið, á 9ndu
öld. Pað vantaði sem sé ekki bókvitið hjá
frændþjóðum og nágrönnum. Ossetar
eiga það sammerkt við grannþjóðir sínar
fyrir norðan Kákasusfjöll að þeir tóku
ekki að iðka ritlist fyrr en þeir Iærðu það
af Rússum á öldinni sem leið. Af skýþ-
neskri list og öðrum fornmenjum sést þó að
ekki hefur þetta tómlæti um klerklegar
íþróttir stafað af fátækt eða menningar-
leysi. En leturlist var í fyrri daga ekki jafn-
nauðsynleg og nú mun þykja, og í raun
réttri stórvirki að koma sér upp bók.
Germanir vestar í álfunni voru heldur
ekkert að flýta sér að læra að lesa og
skrifa.
Alkunnugt er að íranskar þjóðir áttu
sér í fornöld ógrynni hetjuljóða og
sagnakvæða sem varðveittust í munnmæl-
uni kynslóð fram af kynslóð. Mesta frægð
hafa þessi fræði hlotið með Konungasög-
um persneska skáldsins Firdásís sem ortar
voru kringum árið 1000, og eru einhver
nafntoguðust kappakvæði í heimsbók-
216