Réttur - 01.10.1982, Blaðsíða 17

lögum og siðvenjum; að öðru leyti eru
yfirráð hans lítil utan heimilis. Úr litlu var
að moða lengstum og mátti ekki mikið út
af bregða svo ekki yrði hallæri; en það
var jafnrétti manna á milli. Rán og
stigamennska gátu verið góður búhnykkur
stundum, en óvíða var til mikils að slægj-
ast og torsótt að auðgast á þann veg.
Þannig má segja í stuttu máli að þjóðfé-
lagsfyrirkomulagið væri hjá Tsétsénum,
nágrannaþjóð Osseta að austanverðu, og
hjá mörgum kynkvíslum Tsérkessa í
Norðvestur-Kákasus, og svo hjá þeim
Ossetum sem bjuggu á hálendinu.
Aftur á móti er sléttlendið við stórárnar
Terek og Kúban og steppurnar fyrir
vestan Kaspíhaf frjósamt land og grasgef-
ið og bæði vel til jarðyrkju fallið og gott
beitarland. Hér var hægara um vik að
raka að sér auði en fram til dala. Jörðin
var að miklu leyti í einkaeign, víða réðu
ríkir jarðeigendur yfir víðum lendum og
stýrðu jafnvel einsháttar smáríkjum eða
furstadæmum. Einkum og sér í lagi voru
höfðingjar Kabarða í Norðvestur-Káka-
sus miklir fyrir sér. höfðu um sig hirð sem
konunear, kabarskir siðir urðu fyrirmynd
jarðeigendum og stórhöfðingjum annars-
staðar í Kákasuslöndum, kabarskt mál
(tsérkesk mállýska) þótti kurteisi líkt og
franska a Vesturlöndum um sama leyii,
enn eru margir hirðsiðir Kabarða í góðu
gæti þar sem veislur eru haldnar á
Ossetalandi eða í nálægum héruðum.
Árið 1748 taldist rússneskum embættism-
önnum svo til að 32 smáfurstadæmi væri
í Kabarðíu, en einnig meðal Osseta og
Kúmyka (tyrknesk þjóð austur við Kasp-
íhaf) var sægur af auðugum og víðlendum
jarðeigendum. Stéttaskipting er hér mjög
greinileg og mikill munur á efnahag fólks
og réttarstöðu; hjá Ossetum sjáum við
hvernig þjóðfélagið skiptist í þræla,
bændur — ýmist frjálsa ýmist ánauðuga
— og jarðeigendur eða hersa.
Á 16du öld tóku rússneskir bændur að
setjast að á sléttlendinu milli Svartahafs
og Kaspíhafs, en ekki kom þó verulegur
skriður á þetta landnám fyrr en á seinna
hluta 18du aldar, á dögum Katrínar
drottningar II. í slóð þeirra komu pólitísk
yfirráð keisarans í Sántipétursborg.
Fjallabændur áttu undir högg að sækja
fyrir hjá jarðeigendum á láglendinu vegna
beitarlands, en nú þrengdi enn að þeim
eftir því sem landnám Rússa færðist í
aukana. Það kom því einkum og sér í lagi
í hlut fjallaþjóðanna, og þá ekki síst
Tsétséna, að veita Rússum harða viðtöku.
Varð sá ófriður bæði langvinnur og
hörmulegur; rússneskum höfundum á
öldinni sem leið hefur hann oftlega orðið
söguefni, t.a.m. Leo Tolstoj í Kósök-
um. Aftur á móti veittist ármönnum
keisara auðveldar að koma sér í mjúkinn
hjá jarðeigendum og smáfurstum á slétt-
lendinu, sem víða gengu keisara til
handar og urðu lendir menn eða jafnvel
einskonar jarlar, játuðu yfirvaldi keisara
og ríkisstjórn, en héldu yfirráðum innan-
sveitar. Einatt voru þessi bandalög þó
næsta stopul, því fyrir sunnan Svartahaf
sat Tyrkjasoldán og bauð þrásinnis betur.
Ætlað er að í lok 18du aldar hafi í
Norður-Kákasus og á grasheiðunum milli
Kaspíhafs og Svartahafs búið eitthvað
hálf önnur miljón manna; munu óvíða í
veröldinni vera saman komin fleiri ólík
tungumál á jafnlitlu svæði. Flest mun fólk
þetta — að Rússum undanteknum — hafa
hnigið að íslömskum sið, a.m.k. í orði
kveðnu. Ossetar höfðu turnast til kristni
einhvern tíma á miðöldum, en illa tollað
í trúnni. Katrín drottning var að vísu
trúlítil kona heima fyrir; þeim mun annara
209