Réttur - 01.01.1975, Blaðsíða 18

í hjáverkum. Að mínum dómi er helsti kost-
ur verksins sá, hve vel höfundi tekst að tengja
starf og hugsun Skúla íslenskum þjóðfélags-
háttum og heimsþróuninni, en slíkt er fátítt
í ævisagnaritun hér á landi. Hér á eftir verð-
ur einkum fjallað um síðara bindi ævisög-
unnar en þar er rakinn stjórnmálaferill
Skúla. Allir þeir sem láta sig þjóðfélags-
mál einhverju skipta og þó sérstaklega
þeir sem áhuga hafa á þjóðfrelsisbaráttu og
sósíalisma ættu ekki að láta undir höfuð
leggjast að lesa þessa ævisögu, því Jóni hefur
tekist í efnisvali að láta sitja í fyrirrúmi það,
sem einkum höfðar til samtímans.
ÞJÓÐFÉLAGSGAGNRÝN!
Um líkt leyti og seinna bindið af ævisögu
Skúla kom út birtist viðtal við Jón Guðna-
son í 1. des. blaði stúdenta. Þar er rætt um
stjórnmálaferil fyrirrennara Skúla, Jóns Sig-
urssonar og varpar það viðtal nokkru ljósi á
viðhorf höfundar til skrifa sagnfræðinga og
fleiri aðila um leiðtoga íslenskrar sjálfstæð-
isbaráttu. Þar segir Jón m.a.:
„Af Jóni Sigurðssyni eru til tvær myndir, þ.e.
eins og hann var og síðan sú gylling sem gerð var
af honum. . . . Eftir dauða hans verður þróunin
sú, að honum er æ meira hampað, sérstaklega af
arftökum hans í sjálfstæðisbaráttunni. Honum er
hampað uns hvorki finnst blettur né hrukka á hon-
um, en ekki sýndur með kostum sinum og göllum.
Hann er aldrei gagnrýndur og þannig kemur upp
hin gyllta mynd af honum. Það hefur pólitíska þýð-
ingu að bregða upp stækkaðri mynd af Jóni Sig-
urðssyni á þennan hátt. Þjóðin á ekki forystumenn,
sem eru afdráttarlaust viðurkenndir sem slík'r og
því verður Jón eins konar sameiningartákn fyrir
þjóðina. Á þessum tíma eigum við t.d. engan þjóð-
söng, engan þjóðfána, engin sýnileg ytri merki um
það, að við erum þjóð. Jón Sigurðsson gegnir því
hlutverki þjóðartákns á þessu skeiði.Þar er einn
maður sem allir geta sameinast um. Jón Sigurðs-
son er framfarasinnaður á sínum tíma. Hann heldur
uppi þjóðfélagsgagnrýni, er í andstöðu við ráðandi
öfl og kemur fram með róttækar hugmyndir. Hug-
myndlr hans eru eins framsæknar og mögulegt er
að koma fram með í íslensku sveitasamfélagi.
Slíkt er hinn raunverulegi Jón Sigurðsson, en
síðan hefur myndin dofnað, þannig að Jón Sigurðs-
son er bókstaflega orðinn steingervingur og allt
þetta tal í kringum hann er bara, út í loftið. Hann
er ekki settur fram sem eins konar uppreisnarmað-
ur gegn rikjandi skipulagi, heldur sem fínn, fágað-
ur og dauður borgari. Þetta er það sem kalla má
„dauða myndin" af Jóni Sigurðssyni, og stafar m.a.
af hinu mikla fjárstreym:, sem leikið hefur um ís-
lenskt þjóðfélag, en það er alveg geysilega mikið
miðað við stærð þjóðarinnar. Þjóðin hefur svo mjög
tileinkað sér neysluhugsunarháttinn, að öll hug-
sjónabarátta í anda Jóns Sigurðssonar hefur verið
látin lönd og leið og lifir ekki i vitund þjóðarinnar.
Jón er dauður pólitiskt, þess vegna kalla ég þetta
„dauða mynd". Þjóðfélagsgagnrýnandinn og upp-
reisnarmaðurinn er eiginlega þurrkaður af honum.
Ráðandi öfl í þjóðfélaginu hafa hagnýtt sór hann
sem tákn um falska samstöðu allra íslendinga."
En fyrrnefnt viðtal bregður einnig upp
viðhorfi Jóns Guðnasonar til sambandsins
milli baráttu Skúla og Jóns Sigurðssonar.
Þar segir:
„Þar sem ég m nntist á Skúla Thoroddsen, lang-
ar mig að koma þvi á framfæri, að ég tel hann
arftaka Jóns Sigurðssonar. Með honum kemur hins
vegar hvassari tónn í baráttuna, enda er verkalýðs-
hreyfingin þá að stíga sín fyrstu spor og þjóðin
farin að skiptast meir en áður. Embættismennirnir
rísa til varnar, en Skúli tekur afstöðu með alþýðunni
og heldur áfram þjóðfélagslegri gagnrýni. Þegar
landshöfðingi kvartar yfir því að Skúli hafi æst
með þjóðlnni óánægju gegn stjórninni, skrifar Skúli
grein sem heitir „Öánægjan". Þar segir hann:
„Óánægjan er fræið sem ávextina gefur", og skil-
grein'r það nánar: „Þetta er ekki nöldur, heldur
markviss ádeila, málefnaleg ádeila, sem á að
breyta þjóðfélaginu og bæta allt sem aflaga fer.
Jón Sigurðsson og Skúli Thoroddsen telja það
hlutverk allra umbótamanna að setja fram þjóð-
félagslega gagnrýni."
í lok viðtalsins er Jón Guðnason spurður
um það, af hverju Islendingár séu hræddir
18