Réttur - 01.01.1975, Page 74

ada sé á erlendum höndum. —- Ástralía er
líka undirlögð breskum og bandarískum auð-
félögum, 35% atvinnulífsins á valdi erlendra
aðila.
I Englandi hefur misskipting auðsins löng-
um verið ægileg. Þar eiga 5% af íbúunum
53% af þjóðarauð Bretlands, en 95% verða
að láta sér nægja 47% þjóðarauðsins. —
Þegar talað er um gjaldþrot Bretlands, þá
er því eðlilegt að bresku kommúnistarnir
svari: „Það er ekki Bretland, sem stendur
frammi fyrir gjaldþroti, það er kapítalisminn
á Bretlandseyjum."
Hvað samþjöppun valds í atvinnugreinum
í Bretlandi snertir, þá hefur Labour Research
Departvient (rannsóknarfyrirtæki verkalýðs-
hreyfingarinnar) komist að eftirfarandi nið-
urstöðu um stöðu fimm sterkustu fyrirtækja
í hverri breskri iðngrein: Af 324 iðngreinum
rannsökuðum, þá réðu fimm sterkustu fyrir-
tækin meir en 70% sölunnar í 155 iðngrein-
um, er seldu helming alls iðnaðarverðmætis,
aðeins í 8 iðngreinum réðu þau undir
fimmtungi. Meðalsamþjöppunin var 69% í
höndum 5 þeirra stærstu árið 1968 og er
1974 líklega orðið 78%. —
Nú flýta bandarísku auðhringarnir, sem
setjast að í Bretlandi, þessari þróun. Á þeirra
höndum er nú fjórðungur greiðslujafnaðar
Bretlands.
Nokkra sérstöðu hafa svissnesk auðfélög,
sem drottna við hlið risanna frá hinum fornu
stórveldum auðsins:
Nestlé Alimentana er risafélag á sviði mat-
væla og hverskonar neysluvara. Það auðfélag
á m.a. 80% hlutafjár í „Findus,” sem upp-
haflega stundaði fiskiðnað og útgerð í Noregi
en hefur nú fært út kvíarnar. (Frá því félagi
var sagt í Rétti 1962, bls. 135—138). Nestlé
hefur meginið af starfsemi sinni utan Sviss,
aðeins 1500 af 116 þúsund starfsmönnum
félagsins vinna þar. Svipað hlutfall er hjá
svissneska auðjötninum Hoffmann — La
Rocbe, (lyf), en Ciba — Geigy auðfélagið,
sem fyrr var nefnt hefur 70% starfsmanna
sinna í fyrirtækjum utan Sviss. Svissneski raf-
magnsrisinn Broivn, Boveri & Cie hefur það
eins, dótturfélag hans í Vestur-Þýskalandi er
stærra en sjálft móðurfélagið. — Island hef-
ur kynnst ýmsum af þessum auðdrottnum.
Holland hefur og nokkra sérstöðu þannig
að Shell og Unilever eru að nokkru leyti
hollensk, annars ensk, og ásamt Philips-
hringnum er velta þessara auðfélaga svipuð
og Hollands sjálfs. En gróði þeirra er að
mestu leyti upprunninn utan Hollands: Af
402 þúsund starfsmönnum Philips-verksmiðj-
anna eru aðeins 97 þús. í Hollandi, af 353
þúsund starfsmönnum Unileverhringsins eru
18700 í Hollandi. Shell og Unilever hafa um
500 dótmrfélög og „eiga í seli" í öllum vest-
rænum löndum og flestöllum löndum þriðja
heimsins.
Þessir fjölþjóðahringar eru fljótir til að
kippa fé sínu úr landi, sem þeim líst ótryggt
pólitískt séð. Á óróaárunum 1968 til 1972
í Suður-Ameríku fjárfestu bandarískir auð-
hringar 2.6 miljarða dollara þar, en tóku út
5,6 miljarða.
Fjölþjóðahringarnir líta á „ríkisstjórnir
sem hver önnur óþægindi sem verði að yfir-
vinna eins og allar aðrar hindranir" segir
bandaríski rithöfundurinn Anthony Sampson
í bók sinni um ITT (International Telephone
and Telegraph Co.), einni bestu rannsókn á
slíkum auðjöfri.
En þessir auðjötnar eru ekkert stimamjúkir
við ríkisstjórnir, ef þær vilja fara að fylgjast
með ferli þeirra. Árið 1969 vildi Bandaríkja-
stjórn athuga ýms skjöl IBM vegna ákæru á
félagið. IBM fleygði kurteislega nokkrum
tonnum af skjölum í dómsmálaráðuneytið.
Fimm ár eru liðin síðan. Rannsóknin stendur
enn.
74