Réttur - 01.08.1975, Blaðsíða 32

mesti maðurinn, sem Bretland hefur eignast
á nítjándu öld. Bernard Shaw kvað hann
vera „mesta ljóðskáld, mesta rithöfund í
óbundnu máli og ágætasta handverksmann
landsins" og kvað hann „gnæfa því hærra
yfir sjóndeildarhringinn því fleiri af samtíð-
armönnum hans, er mest voru auglýstir,
hurfu sjónum manna."
Morris var í miklum metum í Englandi
sem skáld og listfrömuður er hann 1868
kynntist Eiríki Magnússyni og kemst í snert-
ingu við Islendingasögurnar, sem þeir fara
að þýða saman. Það er sem opnist nýr heim-
ur fyrir Morris, heimur „hugrekki og vona",
alger andstæða við þann heim, sem hann
þekkti.
Morris leit augum listamannsins og hug-
sjónamannsins á England Viktoríutímabils-
ins, á það England, er auðmannastéttin skóp,
og hann sá að var harla Ijótt. Hann fyrirleit
andlega snauða, hræsnis- og hroka-fulla
borgarastétt Bretlands, hafði andstyggð á því
auma, lágkúrulega mannfélagi, sem hún mót-
aði í sinni ömurlegu mynd, honum rann til
rifja hvernig þessi andlausa yfirstétt var í
taumlausri græðgi sinni að eyðileggja allt,
sem fagurt var í Englandi, og hann harmaði
sérstaklega hve henni var að takast að um-
skapa verkalýð Bretlands í samskonar vesal-
menni í örbirgð hans og hún sjálf var í ríki-
dæmi sínu. Og hann fann andstæðuna við
þennan andlega og líkamlega vesaldóm í
Islendingasögum og Edduljóðum — og þessi
listaverk hetjualdarinnar gáfu honum nýjan
þrótt og kjark á bölsýnisstund, er leiddu
hann að lokum til sósíalismans.
Einn besti ævisöguritari Williams Morris,
E. Thompson,2) segir svo um þessa furðu-
legu þróun:
„Þessi nýi þróttur hans átti ekki fyrst og
fremst rætur sínar að rekja til vinnu hans, til
Kelmscott,:l) né til nýrra vina, eða snertingar
við iðnverkalýðinn, né til nýrrar reynslu í
daglegu lífi hans. Hann öðlaðist þennan
kraft, að því er virðist, frá lífsþrótti og hug-
sjónum fátæks fólks í hrjóstrugu, norrænu
landi á tólfm öld. Það eru fá betri dæmi í
sögunni um byltingarmátt menningar en sú
endurnýjun hugrekkis og trúar á mannkynið,
sem barst frá Islandi til Williams Morris yfir
úfið haf Norðursins og átta alda tímaskeið."
„Gunnlaugs saga ormsmngu" og „Grettis-
saga" koma út 1868 í þýðingu þeirra Eiríks
og 1869 kynntist Morris Völsungasögu „stór-
kostlegusm sögu, er sögð hefur verið", sagði
Morris um hana og reit í formálann, er þýð-
ingin kom út 1870 að þessi saga ætti að vera
oss og eftirkomendum það, sem sagan af
Troju var Grikkjum. Hann reit síðar, 1883
í bréfi til Andreas Scheu, að „dásamlegur
ferskleiki og sjálfstæði hugsunarinnar í sög-
unum, frelsisandinn, sem lifir í þeim, tignun
hugrekkisins (hinnar miklu dygðar mann-
kynsins), sá andi að semja sig ekki endilega
að siðum annarra, („their utter unconvention-
ality") gagntók hjarta mitt."4)
Að sama skapi og aðdáun hans að hetj-
um sagnanna óx, hreifst hann og æ meir af
hinu forna máli sjálfu. I bréfi til Fred Hend-
erson 1885 segir hann m.a.: „Mikið hefur
breyst frá því á fyrri dögum tungunnar: eitt
sinn tjáði sig hver, sem á annað borð gat
tjáð sig, á svo fagran hátt, var skáld þá smnd-
ina, af því allt málið var svo fagurt." Og
hann ræðir hnignun málsins síðan. Kemst
Morris hér að sömu niðurstöðu og t.d. lærðir
Jesúítar, er kynntust máli og ræðum Indíána
á þingum þeirra á 16. og 17. öld og minnir
um margt á hinn fagra dóm Rasmusar Kr.
Rask um íslenska tungu. (Sjá „Neista").
LÁGKÚRAN OG REISNIN
Hvað var það í Islendingasögum og Eddu-
^76