Morgunblaðið - 07.02.2006, Blaðsíða 31

þann kost að vera ófeiminn við að
leggja þær á borðið og hvetja til um-
ræðna og hann var opinn fyrir gagn-
rýni.“
Fyrir utan að vera slyngur í við-
skiptum, þá hugsaði Einar vel um
sitt starfsfólk. „Hann byrjaði senni-
lega á því fyrstur að fara í skipuleg-
ar ferðir með starfsfólk,“ segir Stef-
án. „Þá var farið að sumri upp á
fastalandið, því hann vildi að fólk
fengi tækifæri til að skoða landið
sitt. Hann útvegaði bátana til Þor-
lákshafnar og rúturnar, en fólk sá
sjálft um matinn. Til viðbótar uppá-
lagði hann mér, ef gæfist gott veður,
að fara í einn kaffitíma á hverju
sumri með fólkið inn í Herjólfsdal og
gefa því maltöl, appelsín og krem-
kex. Þá var ekkert prins póló,“ segir
Stefán og hlær.
Og það var með hugmyndaríkum
hætti sem Einar hugaði að kjörum
starfsmanna. Það segir sína sögu að
á fyrsta ári Hraðfrystistöðvar Vest-
mannaeyja árið 1940 var haldið úti
matstofu, bókasafni, samkomustað
og finnskri baðstofu!
„Vatnið flæddi nú ekkert um allt í
Eyjum,“ segir Stefán. „Við höfðum
ekki annað en það sem kom úr loft-
inu, bara drit af þökunum. Þá setti
Einar upp baðstofu fyrir starfs-
fólkið, þannig að það kæmist í böð,
sem það átti jafnvel ekki kost á ann-
ars. Þó að sundlaug væri í Eyjum,
þá var hún ekki opin yfir vetrartím-
ann.“
Stakk sér í ölduna
Í einni af starfsmannaferðunum
upp á meginlandið átti að sækja
hópinn í sandinn undan Eyjafjöllum.
Þá fóru menn á vélbátum frá Eyjum
og sóttu fólk í land á árabátum. Í
þetta skipti var ófært í land vegna
haugabrims. En Einar taldi brýnt að
hann kæmist til Eyja. Hann af-
klæddi sig því í fjörunni, stakk sér í
ölduna og synti út í bátinn í gegnum
brimgarðinn.
Þetta þrekvirki Einars 30. júní ár-
ið 1940 vakti þjóðarathygli og varð
kveikjan að því að Matthías Johann-
essen, ritstjóra Morgunblaðsins,
langaði til að eiga við hann samtal.
Það varð eitt af eftirminnilegri sam-
tölum Matthíasar og tókst með þeim
góð vinátta. Síðar varð Einar ríki
sögupersóna í skáldsögu Matthías-
ar, Vatnaskilum. Þar er sagt frá því
þegar Einar stofnaði almennings-
hlutafélag um kaup síldarbátnum
Erni og var langt á undan sinni sam-
tíð í því sem öðru:
„Ég hafði gaman af að sýna áhuga
í verki með því að taka þátt í hluta-
fjársöfnun og eiga í bátnum. Það var
eiginlega ekki spekulasjón, miklu
frekar einhvers konar hugsjón. Ég
fylgdist með bátnum af miklum
áhuga. Það líkaði Einari vel. Svo
kom að því að við keyptum okkur
stærri og betri íbúð. Ég gekk á fund
Einars og sagði, Ég þarf að fá
greiddan minn hlut í Erninum.
Jæja, sagði hann, og lét sér fátt
um finnast, ég hef enga peninga (!)
Jú, sagði ég. Ég þarf að kaupa
nýja íbúð.
Þú tekur þér lán, sagði hann.
Eins lítið lán og ég get komizt af
með, sagði ég.
Það er gott fyrir þig að eiga áfram
í bátnum, sagði hann.
Já, sagði ég, ef ég hefði nú efni á
því, en það hef ég ekki.
Tveimur dögum síðar hitti ég
hann í Aðalstræti. Hann tekur undir
handlegginn á mér og segir, Komdu
með mér.
Hvert? spurði ég og held hann
ætli með mig heim.
Við skulum skreppa inn í Geysi,
sagði hann.
Jæja, sagði ég. Hvað á að gera
þangað?
Komdu, sagði hann og ég geng
með honum inn í Geysi.
Hann spyr um fjögurra manna
tjald. Honum er sýnt tjaldið. Þá seg-
ir hann við mig, Er þetta ekki gott
tjald?
Jú, segi ég, þetta er fínt tjald,
hvað ætlarðu að gera við það?
Ég ætla að gefa þér þetta tjald,
sagði hann.
Gefa mér?! Til hvers?
Nú, sagði hann, þú segist vera
húsnæðislaus, er það ekki?
Ég sagðist ætla að kaupa nýja
íbúð, sagði ég, en ekki tjald.
Tjaldið getur dugað í bili, sagði
hann.
Og brosti.
Síðan afhenti hann mér tjaldpok-
ann og við gengum út.
Ég fór með tjaldið, en hann fór
heim. Ég var sannfærður um að ég
fengi ekki í bráð greiddan hlut minn
í Erninum. En nokkru síðar kemur
hann með peningana með vöxtum og
vaxtavöxtum og greiðir allt upp í
topp.
Einar ríki er mesta ólíkindatól
sem ég hef kynnzt. Hann gat verið
harður í horn að taka í viðskiptum,
en hann átti líka hjarta sem var gulli
betra.“
Maður
athafnafrelsis
Einar ritstýrði vikublaðinu Víði í
Vestmannaeyjum með fylgiritinu
Gamalt og nýtt og hann hélt lengi
úti föstum þáttum í Morgunblaðinu
undir nafninu Úr verinu og eru sjáv-
arútvegsfréttir í blaðinu raunar enn
undir þeim hatti. Einars er minnst í
Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins
laugardaginn 26. mars árið 1977,
skömmu eftir fráfall hans, og skrifar
Matthías þar um þættina að mönn-
um hafi þótt „mikið til þeirra koma,
enda lagði Einar mikla vinnu í þá og
voru þeir í senn fréttnæmir, vel
skrifaðir og stefnumótandi.“
Einar hafði mikinn áhuga á þjóð-
félagsmálum, sat á Alþingi um nokk-
urt skeið á árunum 1959 til 1963 og
átti sæti í bæjarstjórn Vestmanna-
eyja frá 1942 til 1950. Hann taldi
ómögulegt að aðskilja stjórnmál og
atvinnulíf. Og því voru þættirnir Úr
verinu öðrum þræði af pólitískum
meiði.
Hann fagnaði til dæmis afnámi
haftanna, sem staðið höfðu í nærri
þrjá áratugi, í þætti sínum sunnu-
daginn 16. október árið 1966. Þar
kom það fram, sem var einkennandi
fyrir stjórnmálaafstöðu hans, hve
hlynntur hann var athafnafrelsi ein-
staklingsins, en þó innan ramma vel-
ferðarkerfisins:
„Hvílíkur reginmunur á ástandinu
nú og í tíð haftanna. Búðarhillurnar
svigna undan hverskonar varningi,
en vöruskortur, skömmtunarseðlar
og biðraðir heyra fortíðinni til. Fólk
er frjálst ferða sinna til útlanda og
notar það óspart og fær tiltölulega
ríflegan ferðagjaldeyri. Svartur
markaður á gjaldeyri, sem gat verið
50% fyrir ofan skráð gengi, er úr
sögunni.
Fjárfestingarbannið hefur ekki
aðeins verið numið úr gildi, heldur
hefur víðtækri lánastarfsemi til
stuðnings íbúðarbyggingum al-
mennings verið komið á fót. Smásál-
arskapurinn er úr sögunni, hver get-
ur byggt eftir efnum og ástæðum.
Fólk, sem öðlast kosningarétt í
fyrsta sinn í kosningunum næsta
vor, mun ekki trúa því, að fyrir tæp-
um áratug hafi varðað við lög að
byggja þak yfir höfuð sér, bílskúr
eða jafnvel girða lóðina sína.
Þá voru hömlurnar á byggingu at-
vinnuhúsnæðis ekki síður grátlegar.
Þröngsýnin og skilningsleysið réð
þar ríkjum. Það marraði þá í fang-
elsishurðunum, ef menn leyfðu sér
að hressa upp á frystihús eða skreið-
arskemmu, án þess að hafa áður
fengið blessun hávelborinheitanna.“
Hemingwayskt samtal
Heimili þeirra hjóna, Einars og
Svövu, var fallegt, íburðarlaust, eins
og Matthías Johannessen lýsir því í
samtali í Morgunblaðinu. Á skrif-
stofu Einars voru allir veggir þaktir
bókum sem höfðu verið lesnar. Og
Einar lagði áherslu á það við Matt-
hías að samtal þeirra yrði „Heming-
wayskt“.
Leikfélögum barnanna að Báru-
götu 2 varð eftirminnilegt úr fyrstu
heimsókn þangað þegar fyrir þeim
varð borðstofuborð „og allir þessir
stólar!“ Ef Stefán Runólfsson var á
fastalandinu bauð Einar honum oft
heim í hádeginu; þá voru börnin
mörg og mikið líf og fjör við matar-
borðið.
„Síðan hafði hann þá reglu að við
fórum niður í kjallara, þar sem hann
var með setustofu, og sagði: Heyrðu
Stefán minn, leggðu þig þarna. Og
síðan lagði hann sig. Hann lagði sig
alltaf eftir hádegismat – vildi fá al-
gjöran frið.“
Einar lést 22. mars árið 1977 og
var þá 71 árs að aldri. Hann hafði
alltaf verið við hestaheilsu og var
annálað hraustmenni. En hann
veiktist illa fyrir hjarta í för sinni til
Japans og Kína nokkru fyrir andlát-
ið, sem dró mátt úr honum og leiddi
hann síðan til dauða. Svava Ágústs-
dóttir, eiginkona hans, lést ári síðar.
Einar myndar fjölskylduna við sumarbústaðinn við Varmá í Mosfellssveit.
Efst: Guðríður, Elísabet, Sigurður, Ágúst. Fyrir miðju: Ólöf, Svava og
Svava Ágústsdóttir. Fremst: Helga, Auður, Elín og Sólveig.
Hjónin Svava Ágústsdóttir og Einar
Sigurðsson.
Skopmynd eftir Sigmund í kjölfar eldgossins í Eyjum, en 27.
mars 1973 brann Hraðfrystistöðin og fór að nokkru undir hraun.
Einar fylgist með siglingu togarans Sigurðar,
eins mesta aflaskips þjóðarinnar.
Nokkrir helstu forystumenn í íslenskum sjávarútvegi árið 1959: Sigurður
Ágústsson, Björn Halldórsson, Elías Þorsteinsson, Ólafur Þórðarson, Har-
aldur Böðvarsson, Einar Sigurðsson og Jón Gíslason.
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 2006 31
TÍMINN er skrýtinn og margbreytilegur. Hann býr
innra með okkur og teygist og togast eftir hugar-
ástandi og upplifun okkar hverju sinni. Stundum er
mínútan eins og eilífð, stundum eins og örskot. Þegar
ég hugsa til pabba verður mér hugsað til tímans. Það
að kynnast merkilegri manneskju, njóta hennar um
hríð, hvorki langa né skamma, er reynsla sem verður
eilíf í hjarta þess sem þiggur. Þannig finnst mér það
hafa verið með mig og föður minn, Einar Sigurðsson.
Í árum talið (en ekki endilega í tíma!) hefði pabbi
orðið hundrað ára á þessu ári. Hann fæddist hinn 7.2.
1906 í Vestmannaeyjum, glóhærður, stórvaxinn
hnokki sem hesthúsaði heilan fýl 6 mánaða gamall.
Sviphreinan sé ég hann horfa fram á við í faðmi móð-
ur sinnar, sé hann hnykla örlítið brúnir, svipurinn
íhugull.
Þannig var pabbi, hreinn og beinn, alltaf að bolla-
leggja eitthvað, tók allt með trompi en vissi þó alveg
sínu viti. Ríkidæmi sitt reiknaði hann í börnunum sín-
um og þau fengu svo sannarlega að finna fyrir því, í
blíðu en aldrei í stríðu. Pabbi var hlýr og umfaðmandi
maður sem mátti ekkert aumt sjá. Hann var mað-
urinn sem beygði sitt stóra bak til að hjálpa barni að
koma skikki á leikfang, hann rétti rónanum við Ing-
ólfsapótek eitthvað gott, tók litlu skottin sín niður á
Tjörn, gaf þeim ís og þáði kærkominn – alltaf kær-
kominn – koss á kinn að launum.
Ein mesta gæfa sem barni getur hlotnast er að
alast upp hjá foreldrum sem sýna því ómælda vænt-
umþykju og hlýju. Í mínum huga var ég svona barn.
Barn sem fékk daglega klapp á kollinn frá pabba sín-
um, stroku yfir rjóða kinn, falleg orð. Alltaf streymdi
þessi óendanlega væntumþykja frá þessum sterka,
viðkvæma en öra manni.
Allt var stórt í sniðum hjá pabba. Hann hugsaði
stórt, átti stóran barnahóp, hávaxna og flotta konu,
háreist hús og risastórt hjarta. Hann var maður sem
hafði oft hátt, talaði hátt, hló hátt og kannski grét
hann líka hátt. Hann gat verið í símanum á Bárugöt-
unni, talað við félaga sinn í útgerðinni sem var með
aðsetur í Aðalstræti og það mátti svo sannarlega ekki
á milli heyra hvor þeirra talaði hærra í símann. Pabbi
bókstaflega kallaði allt sem hann sagði í símann og
félaginn var enginn eftirbátur hans. Pabbi var litríkt
athafnaskáld sem sópaði að. Myndin sem er greypt í
huga lítillar stúlku er af litlu og stóra þegar þau
spásseruðu Austurstrætið, lítil hönd í hlýjum lófa og
stór lotni maðurinn með flotta hattinn heilsaði hverj-
um kjafti í götunni. Litlu stúlkunni fannst hún vera á
ferðalagi með konungi.
Pabbi var tilfinningaríkur maður og sjálfsagt hafa
samferðamenn hans í þjóðfélaginu fundið fyrir því í
hita hugmynda og framkvæmda. Fyrir honum var
ekkert ómögulegt, sama hversu flippað öðrum fannst
það; hann steypti sér einfaldlega bara í hlutina.
Atorkan óbilandi – heilu fjallgarðarnir fluttir. Í hon-
um var að vissu leyti eðli áhættuleikarans, hann var
örugglega það sem kallað er í dag spennufíkill og
hefði kannski keyrt sig gersamlega í kaf í látunum ef
ekki hefði verið kona að baki honum. Sú kona var
móðir mín en ósjaldan kom hún vitinu fyrir hann þeg-
ar hann var við það að hjóla fram úr sér, talaði hann
til, rökföst og skynsöm og henni treysti pabbi fram í
rauðan, já eldrauðan dauðann.
Talandi um tímann; pabbi er sem betur fer eilífur í
hjarta mér þó að hann sé dáinn og grafinn samkvæmt
tímatalinu. Ég get alltaf gengið að honum, fundið fyr-
ir honum hjá mér og kallað hann í hugann hvenær
sem mér sýnist, notið hans, hvorki skamma né langa
hríð, heldur ætíð.
Með kveðju frá dóttur,
Sólveig.
Svipmynd af föður