Morgunblaðið - 24.02.2006, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. FEBRÚAR 2006 29
UMRÆÐAN
AÐ UNDANFÖRNU hefur mikil
orrahríð staðið um samkomulag sem
Kennarasamband Íslands gerði við
menntamálaráðherra 2. febrúar síð-
astliðinn. Kennarar í framhalds-
skólum hafa haldið fundi og sam-
þykkt ályktanir þar sem
samkomulaginu er mótmælt. Gagn-
rýnina má draga saman í eftirfar-
andi meginþætti:
1. Forystan átti ekki að ganga til
samkomulags við menntamálaráð-
herra þar sem ekki lá fyrir að ráð-
herrann hefði fallið frá því pólitíska
markmiði sínu að stytta námstíma
úr 14 árum í 13 eða frá því að gera
það með því að stytta framhaldsskól-
ann úr 4 árum í 3.
2. Ekki átti að ganga til slíks sam-
komulags fyrr en eftir umræðu í öll-
um skólum og jafnvel atkvæða-
greiðslu um málið.
3. Ákvörðun um að ganga til við-
ræðna um málið í heild sinni var tek-
in á röngum tíma.
Um fyrsta liðinn má segja að ef
Kennarasambandið ætti að haga
samskiptum sínum við yfirvöld
menntamála og fjármála svona
þyrfti að leggja niður stóra þætti
starfsemi KÍ og félaga. Hún snýst
einmitt um að leitast við að ræða við
stjórnvöld og reyna að hafa áhrif til
stefnubreytingar á ýmis áform
þeirra sem kennarasamtökin telja
ekki gæfuspor fyrir menntun og
skólastarf í landinu, fyrir nemendur
eða störf og kjör kennara. Þetta
gildir t.d. um mótun laga, reglu-
gerða og námskráa og við gerð
kjarasamninga.
Varðandi annan liðinn skal á það
bent að hefði Kennarasambandið
efnt til allsherjar kynningar og um-
ræðu um öll málin í 10 punkta sam-
komulaginu hefði menntamálaráð-
herra vafalítið efnt til víðtækrar
umræðu við sitt bakland á sama
tíma. Ég tel að það hefði ekki verið
málinu til framdráttar
og minni á að efnis-
atriði samkomulagsins
eru í fullu samræmi
við samþykktir þings
KÍ og aðalfundar FF
2005.
Þriðja atriðið er rétt
hvað það varðar að
kennarasamtökin
höfðu beðið allt frá
árinu 2003 eftir því að
menntamálaráðherra
ræddi beint við sam-
tökin um málið í heild
og efndi um leið til víðtækrar um-
ræðu um það í samfélaginu. Kenn-
arasamtökin verða þó seint ásökuð
um að hafa ekki reynt og vitnar um
það viðleitni forystumanna kennara
jafnt í ræðu sem riti og jafnt gagn-
vart ráðherra og ráðuneyti sem og á
öðrum vettvangi.
Hvorki samið um
styttingu né skerðingu
Því hefur ranglega verið haldið
fram að forystumenn KÍ og aðild-
arfélaga hafi samið við mennta-
málaráðherra um að láta óátalin
áform hennar um að stytta náms-
tíma til stúdentsprófs úr fjórtán ár-
um í þrettán og um að skerða nám
og námstíma í framhaldsskóla með
því að fækka námsárum úr fjórum
árum í þrjú. Hið rétta í málinu er að
samið var um að hefja viðræður um
verkefni sem stefna að sveigjanlegra
skólakerfi á grundvelli heildarend-
urskoðunar á námi og breyttrar
námsskipunar skóla-
stiganna eins og segir
orðrétt í samkomulag-
inu. Þannig er síðan í
fyrst tölulið sam-
komulagsins rætt um
heildarendurskoðun á
lögum allra skólastiga
neðan háskólastigs og
er markmiðið þar aukin
samfella milli skólastig-
anna, sveigjanleiki milli
og innan skólastiga og
að mæta breytilegum
þörfum ólíkra nem-
enda. Lokamarkmiðið er betri
menntun og betri námsárangur
nemenda. Nauðsynlegt er að lesa
þessi vinnuáform í samhengi við
þriðja tölulið samkomulagsins þar
sem rætt er um að framhaldsskólum
verði gefinn fjögurra ára aðlög-
unartími til að takast á við breytta
námsskipan, á grundvelli heildar-
endurskoðunar á námi og breyttrar
námsskipunar skólastiganna, út frá
eigin skipulagi. Það er engin ástæða
til að ætla annað en að hér sé átt við
aðlögun að hverjum þeim breyt-
ingum sem sátt verður um og þann
skilning mun Kennarasambandið
hafa að leiðarljósi.
Um styttingu og skerðingu
Það skal að lokum áréttað hér til
að auðvelda frekari umræður í kenn-
arastétt um málið að tillögur um
nám og námsskipan í bláu skýrsl-
unni frá 2004 eru, í samræmi við er-
indisbréf menntamálaráðherra fyrir
nefndina sem setti þær fram, mála-
miðlun um útfærslu á námi í efstu
bekkjum grunnskóla og í framhalds-
skóla miðað við að stefna mennta-
málaráðherra um styttingu náms-
tíma með því að stytta framhalds-
skólann yrði að veruleika.
Bláa skýrslan sýnir þannig fyr-
irkomulag náms miðað við fyrirfram
gefinn ramma um námstíma og
færri einingar í námi til stúdents-
prófs. Kennarasambandið og aðild-
arfélög féllust ekki á þær tillögur ár-
ið 2004 og gera það heldur ekki í
dag. Ástæðan er sú að þau telja að
yfirlýstum markmiðum um að bjóða
upp á jafngilt nám eða jafngilda
menntun eftir slíkar breytingar
verði ekki náð. Stytting námstíma
með þeim hætti sem þar er sett fram
sé í raun skerðing á námi. Hins veg-
ar lýsti þing Kennarasambandsins í
mars 2005 því yfir að skýrsluna í
heild sinni mætti nota sem umræðu-
grundvöll.
Orð eru til alls fyrst
Ég hvet kennara til þess að taka
höndum saman við forystumenn sína
og ræða efnislega alla þætti sam-
komulagsins frá 2. febrúar síðastlið-
inn. Orð eru til alls fyrst. Í beinum
samræðum kennara og yfirvalda
menntamála er mikilvægt að náist
sátt um framþróun og breytingar á
námi og námsskipan sem bæta
menntun í landinu.
Opið bréf
til kennara
Elna Katrín Jónsdóttir
fjallar um styttingu náms
til stúdentprófs ’Ég hvet kennara tilþess að taka höndum
saman við forystumenn
sína og ræða efnislega
alla þætti samkomulags-
ins frá 2. febrúar sl.‘
Elna Katrín Jónsdóttir
Höfundur er varaformaður
Kennarasambands Íslands.
AÐ UNDANFÖRNU hefur verið
þó nokkur umræða um styrki til
kjörforeldra til þess að standa
straum af kostnaði við ættleiðingar.
Fram hefur komið að þessi kostn-
aður geti numið allt að 1,2–1,5 millj-
ónum króna og þess vegna hafa t.d.
önnur Norðurlönd þegar ákveðið og
komið í framkvæmd slíkum styrkj-
um. Rökin sem þar liggja að baki
eru margvísleg, m.a. þau að þjóðfé-
lagið eigi að koma til móts við þá
sem ekki geta eignast börn sín á
sama hátt og aðrir. En þar koma
líka til jafnréttissjónarmið, ríkið
styrkir nú þegar aðra foreldra með
því að halda úti heilbrigðiskerfi sem
gerir fólki kleift að fæða börn á
sjúkrahúsum og veitir ýmsa heil-
brigðisþjónustu bæði fyrir fæðingu
og fyrstu mánuðina á eftir. Kjörfor-
eldrar hafa bent á að slíkur kostn-
aður fellur ekki til þegar barn er
ættleitt. Í staðinn hafa kjörforeldrar
sjálfir greitt kostnað varðandi ferða-
lög og aðra umsýslu. Þessi kostn-
aður getur verið verulegur fyrir þá
einstaklinga sem ættleiða börn en er
hins vegar lítill kostnaður í heild
sinni. Á árunum 1996–2004 voru
ættleidd að meðaltali 20 börn á ári.
Ef hið opinbera mundi styrkja helm-
ing af þessum kostnaði væri þannig
um að ræða upphæð
í kringum 12–15
milljónir.
Á Alþingi hefur
m.a. verið flutt
þingsályktun-
artillaga um þetta
mál og það er
ánægjulegt að sjá
hversu jákvæð við-
brögð hún hefur
fengið í þetta sinn,
bæði af þingmönn-
um stjórnar og
stjórnarandstöðu. Í
Blaðinu birtist sl. laugardag viðtal
við Pétur Blöndal þar sem hann
lýsti því eindregið yfir að hann væri
mótfallinn slíkum styrkjum. Fyrir
þessu gaf hann þær ástæður að flest
fólk sem ættleiddi væri barnlaust og
þetta fólk hefði haft möguleika á að
auðgast það mikið á barnleysi sínu
að það þyrfti ekki á styrkjum að
halda. Hann bætti því svo efnislega
við að ef þessir verðandi kjörfor-
eldrar hefðu ekki efni á þessu þá ef-
aðist hann um að þessir foreldrar
hefðu efni á því að ala upp börn.
Þessi kostulega afstaða þing-
mannsins kemur ekki á óvart, hann
hefur áður látið þessar skoðanir sín-
ar í ljós í umræðum um málið á Al-
þingi. Í hans huga eru
þeir sem ættleiða börn
greinilega búnir að raka
saman auðæfum á því að
vera barnlausir í nokkur
ár. Þessi alhæfing þing-
mannsins er afskaplega
hæpin og lýsir mjög ein-
faldaðri mynd af kjörfor-
eldrum. Ástæður fyrir
því að fólk ættleiðir geta
verið margar, ófrjósemi
er ein af þeim en að-
stæður hvers og eins eru
mjög mismunandi. Ný-
lega var einhleypum t.d. leyft að
ættleiða og hafa margar einhleypar
konur ættleitt börn í framhaldi af
því. Margir þeir sem ættleiða eiga
líka börn fyrir, hvort sem þau voru
ættleidd eða ekki, eða úr fyrra sam-
bandi annars maka. Þeir sem ætt-
leiða börn eru þannig mjög fjöl-
breyttur hópur og sú staðalímynd
Péturs að kjörforeldrar séu allir
vellauðugir stofnfjáreigendur stenst
ekki.
Ef þessum sömu röksemdum Pét-
urs er beitt á alla verðandi foreldra
þá ættu þeir sem eignast sitt fyrsta
barn eftir nokkra ára barnleysi ekki
að fá stuðning ríkisins við sínar
barneignir. Þannig ættu foreldrar
sjálfir að greiða raunkostnað við
mæðraskoðanir, fæðingu, ungbarna-
eftirlit o.s.frv. enda ættu þeir, að
mati Péturs, að vera það sterk-
efnaðir eftir barnleysisár sín. Mig
grunar raunar að þetta sé einmitt
skoðun Péturs, þótt hann hafi ekki
barist sérstaklega fyrir því að for-
eldrar (aðrir en kjörforeldrar) greiði
raunkostnað við það að eignast börn
sín. Ég held hins vegar að flestir
aðrir telji að ríkið hafi ákveðnar
skyldur við foreldra sem hingað til
hefur verið fullkomin sátt um í þjóð-
félaginu. Þessar skyldur eiga að
sjálfsögðu að ná til kjörforeldra
enda hafa íslensk stjórnvöld skuld-
bundið sig til þess að mismuna ekki
börnum á grundvelli þess hvort þau
eru ættleidd eða á annan hátt til-
komin. Þetta er afstaða stjórnvalda
á öðrum Norðurlöndum sem eru þau
lönd sem við viljum helst miða okk-
ur við en jafnvel í Bandaríkjunum
eru kjörforeldrar styrktir með
skattaívilnunum vegna þess kostn-
aðar sem til fellur við ættleiðingar.
Vonandi er komið að því að stjórn-
völd hér á landi fari að dæmi þeirra
og komi þessu máli í höfn.
Stuðningur
við barneignir
Friðjón Guðjohnsen fjallar um
styrk til þeirra sem ættleiða
börn ’Þeir sem ættleiða börneru þannig mjög fjöl-
breyttur hópur og sú
staðalímynd Péturs að
kjörforeldrar séu allir
vellauðugir stofnfjáreig-
endur stenst ekki.‘
Friðjón Guðjohnsen
Höfundur er kerfisfræðingur og
faðir.