Morgunblaðið - 11.03.2006, Blaðsíða 48

48 LAUGARDAGUR 11. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NÚ ERU liðnir nokkrir mánuðir
frá því að Umhverfisþingi lauk. Þar
lofaði Guðlaugur Þór í pallborðs-
umræðum að taka til skoðunar
þingsályktunartillögu
Kolbrúnar Halldórs-
dóttur sem miðar að
því að koma hjólreiða-
brautum í vegalög.
Hér er á ferðinni
mál sem á ekki á
nokkurn hátt að telj-
ast flokkspólitískt. Í
raun hefði samgöngu-
ráðuneytið átt að taka
það upp hjá sjálfu sér
fyrir mörgum árum
með hliðsjón af al-
mennu umferðarör-
yggi og þeim breyt-
ingum sem orðið hafa
í samgöngumálum
þjóðarinnar.
Sagt er að Íslend-
ingar séu 30 árum á
eftir öðrum þjóðum í
ýmsum efnum. Það á
svo sannarlega við
þegar kemur að sam-
göngum. Það er ekki
til það Samgöngu-
ráðuneyti í nágranna-
löndum okkar sem
ekki lítur á hjólreiðar
og hjólreiðabrautir sem hluta af
fjölbreyttu samgöngukerfi nútíma-
samfélags. Er það ekki síst í ljósi
þess að síðastliðin 10–30 ár hafa
ráðamenn í vestrænum löndum átt-
að sig á því að einkabílavæðing al-
mennings á sér enga framtíð.
Því miður hefur það verið svo,
þegar fyrrnefnd þingsályktun-
artillaga hefur verið rædd á Al-
þingi, að stjórnarmeirihlutinn hefur
ekki sýnt málinu áhuga, heldur
þvert á móti borið fyrir sig kostn-
aðarauka ef tillagan fengi braut-
argengi. Það bendir því til þess að
þingmenn hafi ekki kynnt sér mál-
ið. Í raun felur tillagan í sér að
endurskoða nokkra úrelta þætti í
umferðar- og vegalögum sem varða
umferð í þéttbýli.
Þeir sem ekki hafa áhuga á hjól-
reiðum munu eflaust halda að hér
sé mál í uppsiglingu í líkingu við
það þegar hestamenn komu reið-
vegum í vegalög. En svo er alls
ekki. Hér er ekki verið að tala um
hjólreiðabrautir meðfram öllum
vegum landsins eða upp um fjöll og
firnindi. Hér er fyrst og fremst
verið að ræða frekara val um sam-
göngur í þéttbýli og ekki síst að
koma böndum á þá óreiðu sem nú
ríkir í umferðar- og skipulags-
málum í þéttbýli vegna úreltrar
verkaskiptingar ríkis og sveitarfé-
laga. Sem dæmi má nefna að
Reykjavíkurborg er nú þegar búin
að leggja fyrstu aðgreindu hjól-
reiðabraut landsins án þess að
þeim hafi verið fundin staður í um-
ferða- eða vegalögum. Hjólreiða-
brautir munu fyrr en síðar þurfa
meira og minna að samtvinnast ak-
brautum. Það er því með eindæm-
um ef samgönguráðuneytið ætlar
að hunsa hjólreiðar eins og það
hefur gert fram til þessa. Hönnuðir
umferðarmannvirkja eru þegar
farnir að leiða hugann að hjólreiða-
brautum en eiga í erfiðleikum með
að vinna verkið þar sem allar verk-
lagsreglur vantar hér á landi. Þeir
hafa því þurft að leita til vinnu-
reglna annarra landa til að móta
gerð þeirra. Það er hins vegar ekki
alls kostar heppilegt þar sem ís-
lensk umferðarmenning er á allt
öðru stigi en í nágrannalöndum
okkar.
Hvers vegna samgöngu-
ráðuneytið skilur ekki og lokar
augunum fyrir mikilvægi hjólreiða
þvert á það sem gerst hefur í ná-
grannalöndum okkar er ráðgáta.
Vera má að hér sé bara á ferð
áhuga- og þekkingarleysi þar sem
ekki er um vélknúna umferð að
ræða. Þó að mikill hluti umferðar í
þéttbýli séu reiðhjól og gangandi
fólk er lítið tillit tekið til þess í
samgöngu- eða umferðarörygg-
isáætlunum. Enda hef-
ur aldrei verið haft
samband við hags-
munaaðila við gerð
þess háttar áætlana.
Það hlýtur að teljast
hagur samgöngu-
ráðuneytisins að ganga
svo frá málum að sam-
spil allrar umferðar
gangi greiðlega.
Hagkvæmur
samgöngukostur
Í ört vaxandi borg-
arsamfélagi er ákaf-
lega mikilvægt að al-
menningur eigi kost á
vistvænum sam-
göngum með hollum
hætti. Það er því ekki
aðeins samgöngu-
ráðuneytið sem ætti að
sýna hjólreiðum áhuga
heldur einnig umhverf-
is- og heilbrigðisráðu-
neytið. Fram að þessu
hafa yfirvöld einblínt á
vélknúnar samgöngur,
sem oftar en ekki hafa
bitnað á öðrum samgöngum. Sér-
stakar afmarkaðar hjólreiðabrautir
myndu ekki einungis auka öryggi
hjólreiðamanna heldur líka gang-
andi vegfarenda þar sem hjólreiðar
og umferð gangandi fólks á ekki
samleið eftir sömu brautum. Þá er
einnig ljóst að rýmra verður um
bíla á akbrautum ef ökumenn kjósa
að fara ferða sinna á hjóli. Greiðar
og öruggar hjólreiðabrautir munu
stuðla að aukinni notkun reiðhjóla
sem samgöngutækja. Þær munu
draga úr hávaða- og loftmengun,
bæta lýðheilsu, minnka umferð-
artafir á álagstímum og auka lífs-
gæði borgarbúa.
Vandamál vegna stefnuleysis
stjórnvalda í samgöngumálum
verða sífellt alvarlegri. Það hefur
líklega ekki farið framhjá neinum
að loftmengun frá bílaumferð er
orðin allt of mikil. Hávaðamengun
er eitt helsta umkvörtunarefni
borgarbúa. Offita og hreyfing-
arleysi er nú þegar eitt helsta heil-
brigðisvandamál þjóðarinnar sem
og losun gróðurhúsalofttegunda og
almenn orkusóun.
Það hefur sýnt sig í skemmti- og
heilsuátaki ÍSÍ sem kallast „Hjólað
í vinnuna“ að ekki vantar vilja al-
mennings til þess að nota reiðhjól
til og frá vinnu. Margir gefast hins
vegar upp að lokum vegna að-
stöðuleysis.
Hér gildir það sama og með
sundlaugarnar. Ef engar væru
laugarnar þá stundaði enginn sund.
Það vantar fyrst og fremst öruggar
og greiðfærar samgönguleiðir, ekki
síst milli sveitafélaga á höfuðborg-
arsvæðinu, svo að fólk geti valið
reiðhjól sem samgöngutæki. Þetta
er eingöngu pólitískur vandi.
Hér er ekki pláss til að sýna
fram á arðsemi hjólreiðabrauta í
tölum. En fyrir þá sem hafa áhuga
á slíku má benda á að ýmislegt má
finna í greinasafni á vef Lands-
samtaka hjólreiðamanna,
www.hjol.org.
Ég hvet Guðlaug Þór til að efna
loforð sitt frá því á Umhverf-
isþinginu í nóvember sl. og koma
þessu mjög svo þarfa máli í höfn.
Er ekki kominn tími til að stjórn-
völd sýni ódýrasta, vistvænasta og
heilbrigðasta ferðamáta sem völ er
á einhvern skilning?
Guðlaugur
Þór, láttu gott
af þér leiða
Magnús Bergsson fjallar um
hjólreiðar og hvetur Guðlaug
Þór Þórðarson til dáða
Magnús Bergsson
’Er ekki kominntími til að stjórn-
völd sýni ódýr-
asta, vistvænasta
og heilbrigðasta
ferðamáta sem
völ er á einhvern
skilning?‘
Höfundur er stjórnarmaður í
Landssamtökum hjólreiðamanna.
Í ÁRSBYRJUN 2005 samþykkti
ríkisstjórnin að skipuð yrði fjöl-
skyldunefnd að tillögu forsætisráð-
herra.
Við skipan nefndarinnar þann 4.
febrúar lét Halldór
svo þessi orð falla:
„Það er bjargföst
trú mín að samheldin
og ástrík fjölskylda sé
kjarninn í hverju þjóð-
félagi. Þann kjarna
þarf að styrkja og
treysta og við höfum
komið til móts við
breyttar kröfur með
fæðingarorlofi fyrir
báða foreldra, sem var
mikið jafnréttismál.
Að sama skapi höfum
við lagt áherslu á að
allir geti eignast sitt
eigið húsnæði. En betur má ef duga
skal. Ég hef því ákveðið að setja af
stað vinnu við að meta stöðu ís-
lensku fjölskyldunnar.“ Halldór Ás-
grímsson.
Þarna glöddumst við í hljóði og
fögnuðum því að loksins kæmi að
því að ríkisstjórnin ætlaði sér að
meta stöðu íslensku fjölskyldunnar
og þar á meðal einstæðra foreldra.
Hugtakið „fjölskylda“ virðist þó
ekki ná til allra fjölskylduforma hjá
ríkisstjórninni, því við skipan
nefndarinnar kom aldrei til greina
að leita eftir fulltrúa frá einstæðum
foreldrum sem þó eru yfir 12.000
manns. Og þrátt fyrir ítrekaðar
kröfur og óskir forsvarsmanna Fé-
lags einstæðra foreldra þá hefur
Halldór Ásgrímsson forsætisráð-
herra og Björn Ingi, aðstoðarmaður
forsætisráðherra og formaður fjöl-
skyldunefndar, ítrekað neitað félag-
inu um hvers konar þátttöku í starfi
nefndarinnar, jafnt um sæti í nefnd-
inni og áheyrnarfulltrúa. Varð það
tillaga ráðuneytisins í lokabréfi sínu
að einstæðir foreldrar skyldu skrá
sig í önnur félög sem nú þegar hafa
fulltrúa í fjölskyldunefnd. Það er
augljóst að okkur var ekki ætluð
þátttaka og að ekki stæði til að at-
huga sérstaklega málefni einstæðra
foreldra. Nú ári síðar hefur nefndin
ekki tekið upp eitt málefni er varð-
ar einstæða foreldra og börn þeirra
og ætlar seint að taka við sér í þeim
málefnum. Það er krafa okkar að fá
að taka beinan þátt í störfum
nefndarinnar og frá því víkjum við
ekki.
Það sem varðar
fæðingarorlof
Þegar fæðingarorlof
var fest í lög gleymdist
aftur að huga að öðru
fjölskylduformi en
sambúðar- og hjóna-
fólki. Foreldrum og
börnum er með þess-
um lögum gert kleift
að vera heima með
barnið fyrstu 9 mánuði
af ævi þess. Þetta eru
forréttindi sem þó allir
fá ekki að njóta. Þær
mæður sem vegna ým-
issa ástæðna hafa ekki
maka til að sinna nýfæddu barni
eru neyddar til að ljúka fæðing-
arorlofi þegar barnið er orðið 6
mánaða, nema skerða laun og
lengja orlofið. Þrátt fyrir ábend-
ingar og ítrekaðar kröfur til félags-
málaráðherra frá því í ágúst 2004
um að leiðrétta þennan galla í fæð-
ingarorlofskerfinu hefur Árni
Magnússon látið það alveg ógert að
svara erindum hvað þetta varðar
sem og koma með lausn á því órétt-
læti sem þar á sér stað.
Húsnæðismál
Í dag er staða húsnæðislána og
húsnæðismála þannig að nánast
ómögulegt er fyrir einstætt foreldri
að festa sér kaup á húsnæði á höf-
uðborgarsvæðinu. Ekki standa
þeim til boða sértæk lán sem miða
við aðstæður, laun og eignir og
þurfa að lágmarki að eiga 2.500.000
kr. til útborgunar og hafa 197.000
kr. til ráðstöfunar, að öðru leyti
geta þau ekki eignast húsnæði. Þeir
einstæðu foreldrar sem þó hafa átt
eða getað keypt sér húsnæði sitja
ekki við sama borð og sambúðar- og
hjónafólk hvað varðar vaxtabætur
og eignatengingu. Réttur til vaxta-
bóta fellur niður hjá einstæðu for-
eldri þegar nettóeign þess er orðin
5,9 milljónir króna, en það gerist
ekki fyrr en 3,9 milljónum seinna
hjá sambúðar- og hjónafólki eða
þegar nettóeign þess er orðin 9,8
milljónir. Þar að auki eru hámarks
vaxtabætur einstæðra foreldra
rúmum 62.000 lægri en hjá sam-
búðar- og hjónafólki. Í þessu felst
gífurlegur ójöfnuður.
Nú spyrjum við
Hvar er fjölskyldustefna rík-
istjórnarinnar í málefnum 12.000
einstæðra foreldra og 20.000 barna
einstæðra foreldra? Hvaða hlutverk
ætlar forsætisráðherra og rík-
isstjórn einstæðum foreldrum í
þjóðfélaginu? Því fá ekki öll börn
möguleika á að vera 9 mánuði
heima hjá foreldri í fæðingarorlofi?
Hvernig stendur á því að aðeins
hluti einstæðra foreldra á kost á
húsnæðisláni, hvernig hyggst rík-
isstjórnin létta undir með ein-
stæðum foreldrum og hvar í ósköp-
unum eru mæðra- og feðralaunin,
hyggst ríkisstjórnin eitthvað lag-
færa þau til hins betra eða er ætl-
unin að útrýma eða leggja niður
mæðra- og feðralaun að öllu leyti?
Og síðast en ekki síst, er það enn
skýr stefna hjá Halldóri Ásgríms-
syni forsætisráðherra og Birni
Inga, formanni fjölskyldunefndar,
að halda forsvarsmönnum ein-
stæðra foreldra algerlega frá störf-
um fjölskyldunefndarinnar, eða
verður einstæðum foreldrum að
einhverju leyti boðin þátttaka í
starfi nefndarinnar?
Opið bréf til ríkis-
stjórnarinnar
Ingimundur Sveinn Pétursson
fjallar um fjölskyldunefnd ’… er það enn skýrstefna hjá Halldóri Ás-
grímssyni forsætisráð-
herra og Birni Inga, for-
manni fjölskyldunefndar,
að halda forsvarsmönn-
um einstæðra foreldra al-
gerlega frá störfum fjöl-
skyldunefndarinnar …‘
Ingimundur Sveinn
Pétursson
Höfundur er formaður
Félags einstæðra foreldra.
FRELSI til athafna er mörgum
manninum hugleikið og ekkert
nema gott um það að segja. En
frelsi fylgir ábyrgð. Það er grund-
vallaratriði í umræðu um frelsi
sem ekki má gleymast. Sá sem
reykir t.d. í flugvél sem er full af
farþegum setur mörg mannslíf í
stórhættu ef hann slær vindlinga-
glóð annars staðar en
í öskubakka. Ef hon-
um er frjálst að
reykja í flugvél er
honum ekki líka
frjálst að slá glóðinni
þangað sem honum
sýnist? Ekki er þörf á
því að glíma við þessa
spurningu þar sem
reykingar eru al-
mennt ekki leyfðar í
farþegaflugvélum nú
á tímum. Það eru
hins vegar ekki mörg
ár síðan það þótti
sjálfsagt að reykja í farþegaflug-
vélum. Á tímabili var leyft að
reykja í hluta farþegarýmis. Ég
man ekki betur en að talsmenn
frelsis teldu bann við reykingum í
farþegaflugvélum brot á frelsi ein-
staklingsins til athafna. Frelsi án
ábyrgðar. Kjörnir fulltrúar á Al-
þingi hafa sett leikreglur um ým-
islegt í okkar samfélagi sem snert-
ir lýðheilsu. Börn mega t.d. ekki
kaupa tóbak. Neysla reyktóbaks
er bönnuð á ákveðnum stöðum.
Ákveðnar reglur gilda um meðferð
matvæla í því skyni m.a. að koma í
veg fyrir heilsutjón, þá gilda sér-
stakar reglur um byggingu húsa,
frágang rafmagns í húsum, frá-
rennsli, meðferð ýmis konar úr-
gangs, og margt fleira, einnig með
sjónarmið lýðheilsu í huga. Jafn-
framt gilda reglur um holl-
ustuhætti á vinnustöðum. Enn-
fremur um meðferð
eiturefna. Almenn
sátt virðist ríkja um
að sú þróun sem hef-
ur átt sér stað á þess-
um sviðum á und-
angengum áratugum
sé til hagsbóta fyrir
þjóðina. Engum blöð-
um er um eituráhrif
tóbaksreyks að fletta.
Smátt og smátt hafa
þróast reglur í því
skyni að hlífa meiri-
hluta þjóðarinnar sem
ekki neytir reyktób-
aks við áhrifum reyksins. Enn
þann dag í dag þarf starfsfólk á
veitingahúsum hér á landi að búa
við mengun á vinnustað, mengun
af tóbaksreyk. Í landi því sem
gjarnan kemur upp í hugann þeg-
ar frelsi einstaklings til athafna
ber á góma þ.e. Bandaríki Norð-
ur-Ameríku er að finna frumkvæði
að næsta skrefi í þessum efnum,
þ.e.a.s. banni við reykingum á
veitingahúsum. Ýmis lönd Evrópu
hafa fylgt í kjölfarið og í öðrum
löndum, þ. á m. á Íslandi, hefur
umræða um málið átt sér stað og
virðist ríkja sátt meðal talsmanna
lýðheilsusjónarmiða og hags-
munaaðila þ.e. veitingahúsaeig-
enda. Frumvarp heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra um bann
við tóbaksreykingum á veitinga-
húsum hefur litið dagsins ljós á
hinu háa Alþingi þar sem sitja
fulltrúar kjörnir til starfa í al-
mannaþágu. Mun frelsi án ábyrgð-
ar verða tekið fram yfir sjónarmið
lýðheilsu eða munu alþingismenn
sýna ábyrgð og taka skref með
öðrum frumkvöðlum í þessu efni
austan hafs og vestan og veita
frumvarpinu brautargengi?
Frelsi og tóbaksreykur
Jón Steinar Jónsson
fjallar um reykingar ’Mun frelsi án ábyrgðarverða tekið fram yfir
sjónarmið lýðheilsu eða
munu alþingismenn sýna
ábyrgð og taka skref með
öðrum frumkvöðlum í
þessu efni austan hafs og
vestan og veita frum-
varpinu brautargengi?‘
Jón Steinar Jónsson
Höfundur er læknir.