Morgunblaðið - 11.03.2006, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 11. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HUGVÍSINDADEILD Háskóla
Íslands býður upp á fjölbreyttar
námsleiðir á sviði tungumála, bók-
mennta, menningar, heimspeki og
sögu. Námsgreinarnar skipta tugum
og í takt við breytta
tíma og meiri kröfur
um framhaldsnám
fjölgar námsleiðum á
meistarastigi í sífellu.
Hugvísindadeild mun í
ár bregðast við aukinni
þörf í samfélaginu á
fólki með hagnýta
framhaldsmenntun. Í
haust verður boðið upp
á nokkrar nýjar náms-
leiðir við hugvís-
indadeild sem allar
tengjast atvinnulífinu á
margvíslegan hátt.
Hér verður bent á
þessar nýju leiðir sem
miða að hagnýtu námi
á ólíkum sviðum, flest-
ar á meistarastigi.
Hagnýt ritstjórn
og útgáfa
Markmiðið með
námi í hagnýtri rit-
stjórn og útgáfu er að
gefa nemendum úr
ýmsum skorum deild-
arinnar kost á að búa
sig á skipulegri hátt undir rit-
stjórnar- og útgáfustörf af ólíku tagi,
t.d. hjá fjölmiðlum, bókaútgáfum og
vísindastofnunum. Þetta er viðbót við
þá margvíslegu þjálfun sem nem-
endur hugvísindadeildar fá í rit-
störfum og frágangi texta. Náms-
leiðin, sem er 45 einingar á
meistarastigi og þverfagleg, er
byggð upp á nokkrum sérhæfðum
námskeiðum til undirbúnings undir
ritstjórn og útgáfustörf, valnám-
skeiðum á meistarastigi í deildinni og
lokaverkefni, sem er ekki fræðileg
lokaritgerð af hefðbundinni gerð
heldur ritstjórnar- eða útgáfuverk-
efni unnið hjá tiltekinni rann-
sóknastofnun eða fyrirtæki, svo sem
fjölmiðli eða bókaútgáfu.
Hagnýt menningarmiðlun
Hagnýt menningarmiðlun er 45
eininga nám á meistarastigi sem vist-
að er innan sagnfræði- og fornleifa-
fræðiskorar hugvísindadeildar. Í
náminu er leitað eftir
þverfaglegu samstarfi
með það að markmiði að
tengja saman íslenska
sögu og menningu og
opna nemendum nýjar
leiðir í miðlun rann-
sókna sinna og þekk-
ingar. Áhersla er lögð á
að nemendur ljúki miðl-
unarverkefnum, tileinki
sér fjölþætta framsetn-
ingu efnis og öðlist
reynslu sem geri þeim
fært að vinna sjálfstætt
á sviði miðlunar. Námið
skiptist í fjóra meg-
inhluta: Grunn-
námskeið, valnámskeið,
einstaklingsverkefni og
lokaverkefni. Með
markvissu vali á verk-
efnum í einstökum nám-
skeiðum, einstaklings-
verkefni og
lokaverkefni geta nem-
endur mótað áherslu-
svið sitt í hagnýtri
menningarmiðlun.
Hagnýt siðfræði
Meistaranám í siðfræði er vistað
innan heimspekiskorar hugvís-
indadeildar. Boðið verður upp á þrjár
ólíkar áherslur í náminu, þ.e. við-
skiptasiðfræði, heilbrigðis- og lífsið-
fræði og umhverfis- og nátt-
úrusiðfræði. Á undanförnum árum
hefur verið vaxandi áhugi á siðfræði
innan starfsstétta enda þurfa sífellt
fleiri fagstéttir að takast á við erfiðar
siðferðilegar spurningar í starfi sínu.
Í náminu kynnast stúdentar helstu
kenningum og rannsóknaraðferðum í
siðfræði og fá þjálfun í rökræðum um
siðferðileg álitaefni á mismunandi
sviðum. Í náminu er lögð áhersla á
innlent og erlent samstarf bæði við
fræðimenn og fólk á vinnumarkaði,
þannig að stúdentar fái ekki aðeins
sterkan fræðilegan grunn heldur
einnig tengsl fræðanna við störf á
vettvangi. Nýju námslínurnar í sið-
fræði eru hugsaðar fyrir þá sem hafa
þegar lokið háskólaprófi og/eða verið
lengi á vinnumarkaði en fýsir að
kynnast siðfræðinni sérstaklega.
Ekki eru gerðar forkröfur um nám í
heimspeki. Siðfræðistofnun hefur
stjórnsýslulega umsjón með náminu
og veitir allar frekari upplýsingar.
Hagnýtt nám í samfélagstúlkun
Innflytjendum á Íslandi fjölgar
hratt og er brýnt að vinna að því að
gera samskipti á milli hópa og ein-
staklinga kleif og sem greiðust. Hug-
vísindadeild Háskóla Íslands vill
leggja sitt af mörkum til þessa verk-
efnis og hefur því hug á að mennta
tiltekinn hóp virkra innflytjenda sem
náð hefur góðum tökum á íslensku og
þekkir innviði íslensks samfélags
nægilega vel til að miðla þeirri þekk-
ingu til samlanda sinna og annast
samskipti þeirra við Íslendinga þeg-
ar þörf krefur. Þetta er orðið ákaf-
lega brýnt vegna fjölda útlendinga
sem hér eru búsettir og einnig þeirra
sem hér ferðast um landið á ári
hverju, en þeir eru orðnir umtalsvert
fleiri en íbúar landsins. Námið, sem
er 45 eininga diplómanám á grunn-
stigi, er samvinnuverkefni hugvís-
indadeildar HÍ, Alþjóðahússins,
Fjölmenningarseturs Íslands og Há-
skólaseturs Vestfjarða. Námið er
fyrst og fremst hugsað fyrir starf-
andi og verðandi túlka í málum sem
ekki eru kennd við Háskóla Íslands.
Nýtt nám á meistarastigi
Auk þeirra námsleiða sem nefndar
eru hér að ofan er að hefjast meist-
aranám í frönsku, spænsku og þýsku
og meistaranám í sagnfræði fyrir
kennara.
Með nýjum námsleiðum, bæði á
meistara- og grunnstigi, kemur hug-
vísindadeild til móts við þarfir sam-
félagsins og atvinnulífins á fjöl-
breyttan hátt. Umsóknarfrestur um
framhaldsnám í hugvísindadeild
(meistara- og doktorsnám) er til 15.
mars. Aðgang að meistaranámi eiga
þeir sem hafa lokið BA-prófi með
fyrstu einkunn (7,25).
Nýjar námsleiðir í
hugvísindadeild
Rannveig Sverrisdóttir segir
frá nýjum námsleiðum í HÍ
’Hugvísinda-deild mun í ár
bregðast við auk-
inni þörf í sam-
félaginu á fólki
með hagnýta
framhalds-
menntun.‘
Rannveig Sverrisdóttir
Höfundur er formaður kynning-
arnefndar hugvísindadeildar HÍ.
Á HVERJUM tíma virðist sem
ákveðinn hópur ungra ökumanna sé
vegna aksturslags síns stórhættu-
legur umhverfi sínu. Í ljósi ítrek-
aðra umferðarslysa sem mörg hver
má rekja til hraðakst-
urs og kæruleysis
þessara einstaklinga
tel ég það tímabært að
huga að hækkun lág-
marksaldurs til öku-
réttinda í 18 ár. Þessir
ungu bílstjórar eru
ekki einungis með
glæfralegu aksturslagi
sínu og/eða jafnvel
ölvunarakstri að setja
sjálfa sig í stórkost-
lega lífshættu heldur
einnig farþega sína,
aðra ökumenn, far-
þega þeirra og síðast en ekki síst
gangandi vegfarendur. Varast skal
að dæma alla unga ökumenn sem
ábyrgðarlausa „glanna“. Því fer
fjarri að svo sé. Jafnvel þótt til-
hlökkun sé mikil eftir að fá ökurétt-
indi eru margir nýir bílprófshafar
sjálfir fullir kvíða þegar þeir fara
fyrstu ökuferðir sínar. Þeir gera
sér því far um að sýna fyllstu að-
gætni og eru sérstaklega varkárir
fyrstu mánuðina í umferðinni á
meðan þeir eru að þjálfa aksturs-
hæfni sína og átta sig á aðstæðum.
Með því að hækka lágmarksald-
urinn í 18 ár má því auðveldlega
leiða líkur að því að þessi „upphafs-
varkárni“ færist einnig upp um eitt
ár.
Umræðan um þennan hóp ungra
ökumanna er ekki ný af nálinni. Í
kjölfar hrinu af alvarlegum umferð-
arslysum vakna upp spurningar
hvort ekki þurfi að
grípa til einhverra að-
gerða. Ýmsar leiðir
eru án efa færar til að
reyna að sporna við
þessari slysavá þar
sem ungt fólk á í hlut.
Ein leið er að hækka
lágmarksaldurinn til
ökuréttinda í 18 ár.
Önnur aðferð hefur
verið nefnd en hún er
að takmarka ökurétt-
indi unglinga með ein-
hverjum hætti þar til
þeir síðar fái full rétt-
indi. Fordæmi eru fyrir slíkum tak-
mörkunum í öðrum löndum þ.á m. í
Bandaríkjunum. Þessi aðferð er
áhugaverð og vel þess virði að
skoða. Þó skyldi maður ætla að erf-
itt gæti reynst að hafa eftirlit með
framkvæmd hennar. Allar hug-
myndir sem varpað gætu ljósi á
hugsanlegar lausnir svo alvarlegs
máls eru vel þegnar. En tal um
þessa hluti er skammgóður vermir
ef það verður ekki til þess að tekn-
ar verði ákvarðanir til úrbóta.
Vitað er að tillaga um að hækka
lágmarksaldur til ökuréttinda í 18
ár fellur ungmennum undir 17 ára
aldri ekki í geð. Flestir krakkar
bíða spenntir eftir að ná tilskildum
aldri til að hefja ökunám og taka
bílpróf. Sautján ára unglingar eru
flestir þeirrar skoðunar að þeir hafi
náð nægilegri hæfni til að stjórna
bifreið en hafa þeir náð nægilegum
þroska? Margir 17 ára unglingar
hafa vafalaust náð nægilegum
þroska til að axla ábyrgð sem öku-
menn. Því er það súrt í brotið að
þeir þurfi að líða fyrir þann hóp
ungra ökumanna sem eru ekki
nægilega þroskaðir til að vera
ábyrgir ökumenn.
Þeir sem eru andsnúnir því að
hækka þennan lágmarksaldur
kunna að fullyrða að eitt ár skipti
ekki máli í þessu sambandi. Vitað
er hins vegar að eitt ár í þroskaferli
barna og unglinga skiptir gríð-
arlegu máli. Einstaklingurinn er að
öllu jöfnu að taka út þroska frá 0–
20 ára og munar mikið um hvert
einasta ár. Enda þótt sá þroski sem
á sér stað fyrstu árin sé hvað sýni-
legastur skal ekki vanmeta þann
vitsmuna- og félagsþroska sem ein-
staklingurinn öðlast á efri unglings-
árum og við upphaf fullorðinsára.
Ef við skoðum unglingsárin sér-
staklega þá er eitt af einkennum
þeirra: áhættuhegðun, áhrifagirni
og hvatvísi. Því nær sem dregur
fullorðinsárum dregur úr þessum
einkennum og einstaklingurinn
verður hæfari með hverju ári sem
líður til að meta aðstæður, hugsa
áður en hann framkvæmir og taka
ábyrgð á eigin atferli. Því eldri sem
unglingurinn verður því minni líkur
er á að hann láti undan fé-
lagaþrýstingi eða hafi yfir höfuð
þörf fyrir að sýna sig fyrir félögum
sínum. Þetta eina ár, frá 17 til 18
ára, gæti skipt sköpum í þessu til-
liti. Ef lágmarksaldur til ökurétt-
inda er 18 ár er það auk þess í sam-
ræmi við lögbundna skilgreiningu
okkar að barn er barn þar til það
hefur náð 18 ára aldri. Eins og mál-
um er háttað nú er þetta ekki eina
atriðið er varðar sjálfræðisaldurinn
þar sem samræmingar er þörf. Með
því að hækka lágmarksaldur til
ökuréttinda í 18 ár erum við því að
taka skref í rétta átt.
Óskandi er að nú fari af stað um-
ræða sem leiði til ákvarðanatöku
með það fyrir augum að sporna við
slysahættum sem ákveðinn hópur
ungra ökumanna skapar sjálfum
sér og öðrum. Fyrsta skrefið gæti
verið að hækka lágmarksaldurinn
og í kjölfarið væri ekki úr vegi að
skoða með hvaða hætti væri hægt
að takmarka ökuréttindin fyrstu
1–2 árin.
Lágmarksaldur til
ökuréttinda verði 18 ár
Kolbrún Baldursdóttir fjallar
um hætturnar í umferðinni ’Óskandi er að nú fari afstað umræða sem leiði til
ákvarðanatöku með það
fyrir augum að sporna
við slysahættum sem
ákveðinn hópur ungra
ökumanna skapar sjálf-
um sér og öðrum.‘
Kolbrún Baldursdóttir
Höfundur er sálfræðingur.
VIÐ LIFUM í nútímasamfélagi.
Við erum stöðugt minnt á að ýmsar
skoðanir sem viðgengust á árum áð-
ur dugi ekki lengur. Í „nútímaþjóð-
félagi“ er meira umburðarlyndi og
meira svigrúm til frjálslyndari skoð-
ana en áður hefur við-
gengist. Það er að
sjálfsögðu allajafna hið
besta mál. Fólk áttar
sig t.a.m. á því að það
er ekki lengur hlut-
verk hins opinbera að
móta skoðanir okkar
eða lífsstíl heldur
myndum við okkur
skoðanir og tökum
ákvarðanir út frá þeim
og stöndum síðan og
föllum með þeim
ákvörðunum. Tján-
ingar- og skoðanafrelsi
er líklega einn mik-
ilvægasti hlekkurinn í
frjálslyndu þjóðfélagi.
En andstæðinga
tjáningar- og skoð-
anafrelsisins er víða að
finna. Fólk sem er
uppfullt af pólitískum
rétttrúnaði og getur
engan veginn unað því
að til séu aðrir sem
hafa aðrar skoðanir en
það sjálft á lífinu og til-
verunni. Því þarf að
kæfa þær skoðanir í
fæðingu, koma í veg
fyrir að þær heyrist
með því að viðhalda
ótta meðal fólks um
einhvers konar fé-
lagslega útskúfun, að
það verði sett á svarta
lista og eigi sér ekki aftur viðreisnar
von. Það er einkennilegt þegar
„frjálslynda“ fólkið, sem við erum jú
vonandi sem flest, ætlar að banna
öðrum að hafa skoðanir af því að þær
einfaldlega „passa“ ekki við nú-
tímann.
Samtökin ’78 eru einn slíkra aðila
eins og hr. Karl Sigurbjörnsson,
biskup Íslands, fékk að reyna í byrj-
un ársins. Og nú hafa samtökin kært
Gunnar Þorsteinsson, forstöðumann
Krossins, fyrir grein sem hann ritaði
í Morgunblaðið 26. febrúar sl. þar
sem hann lýsti þeirri skoðun sinni að
það þjónaði ekki hagsmunum barna
að alast upp hjá samkynhneigðum
pörum. Burtséð frá því hvað fólki
kann að finnast um skoðanir Gunn-
ars er vert að spyrja hvort það telji
rétt að banna forstöðumanni frí-
kirkjusafnaðar að hafa
þessa skoðun og lýsa
henni yfir? Á pastorinn
í Kópavogi yfir sér dóm
vegna ummæla sinna?
(Rétt er að taka fram að
ég tel ekki að Samtökin
’78 tali fyrir munn allra
samkynhneigðra á Ís-
landi.)
Gunnar er kærður á
grundvelli 233a gr. al-
mennra hegningalaga
þar sem segir að „hver
sem með háði, rógi,
smánun, ógnun eða á
annan hátt ræðst op-
inberlega á mann eða
hóp manna vegna þjóð-
ernis þeirra, litarháttar,
kynþáttar, trúarbragða
eða kynhneigðar sæti
sektum eða fangelsi allt
að 2 árum.“
Nú skarast á tillits-
semi og umburðarlyndi.
Samtökin ’78 ætlast til
þess að þeim sé sýnd til-
litssemi annars eigi sá
sem það ekki gerir það
á hættu að verða
ákærður. Formaður
samtakanna hefur borið
það eitt fyrir sig að skrif
Gunnars hafi „sært“
marga meðlimi samtaka
hennar. Það særði lík-
lega ekkert sannkristna
þegar ung stúlka, „krossfest“, var
keyrð fáklædd í vagni niður Lauga-
veginn í Gay Pride göngu samtak-
anna fyrir örfáum árum? Jú, ætli það
hafi ekki gert það, en hins vegar réð
umburðarlyndi þeirra ferðinni þrátt
fyrir skortinn á ,,tillitssemi“ umsjón-
armanna göngunnar.
En það furðulegasta við kærumál
Samtakanna ’78 er að ef forsvars-
menn þeirra eru ósáttir við ummæli
Gunnars liggur beinast við að svara
honum. Ef hann hefur jafnrangt fyr-
ir sér og samtökin vilja meina ætti
það að vera hægðarleikur. Það að
samtökin skuli hins vegar kjósa að
kæra Gunnar bendir ekki til þess að
málefnastaða þeirra sé ýkja sterk.
Það kemur hins vegar ekki á óvart í
tilfelli þessara samtaka sem hafa í
gegnum tíðina byggt baráttu sína að
stóru leyti á pólitískri rétthugsun og
þeirri skoðanakúgun sem hún felur í
sér og treyst á að þau gætu þannig
kæft niður alla gagnrýni á sig og
sinn málstað.
Staðreyndin er sú að enginn er yf-
ir gagnrýni hafinn, hvorki Samtökin
’78 né aðrir. Samtökin hafa í gegnum
tíðina óspart gagnrýnt Gunnar Þor-
steinsson og aðra fyrir trú þeirra og
skoðanir þeirra á samkynhneigð og
m.a. ráðist heiftúðlega gegn Þjóð-
kirkjunni, biskupi Íslands og ófáum
fríkirkjusöfnuðum.
Og sumir þingmenn hafa jafn-
mikið umburðarlyndi og Samtökin
’78. Það eru aðeins örfáar vikur síðan
þingmaður Samfylkingarinnar
hvatti þá presta landsins sem ekki
hafa viljað lýsa því yfir að þeir séu
tilbúnir að gefa saman samkyn-
hneigð pör, að láta af afturhaldssemi
sinni og fordómum. Með þessu var
þingmaðurinn (fyrirgefið, þingkon-
an) að lýsa því yfir að hennar póli-
tísku skoðanir væru hafnar yfir
trúarsannfæringu séranna. Þeir sem
telja að hjónaband sé aðeins á milli
karls og konu eru útmálaðir sem for-
dómafullir afturhaldssinnar.
Skemmst er þó frá því að segja að ís-
lenska orðabókin skilgreinir hjóna-
band sem samband milli karls og
konu. Kannski að ritstjórar hennar
séu að sama skapi bara fordómafullir
afturhaldssinnar?
Pólitísk rétthugsun
Gísli Freyr Valdórsson
fjallar um samkynhneigð
og Samtökin ’78
Gísli Freyr Valdórsson
’Skemmst er þófrá því að segja
að íslenska orða-
bókin skilgreinir
hjónaband sem
samband milli
karls og konu.
Kannski að rit-
stjórar hennar
séu að sama
skapi bara for-
dómafullir aft-
urhaldssinnar?‘
Höfundur er stjórnmálafræðinemi
og ritstjóri Íhald.is.