Morgunblaðið - 11.03.2006, Blaðsíða 14

14 LAUGARDAGUR 11. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
É
g hef komið að þess-
um orkumálum í á
annan áratug og gef-
ist tækifæri til að
skoða þessi mál frá
mörgum hliðum,“ sagði Helgi.
„Eftir að hafa farið vandlega yfir
þessi mál hef ég komist að þeirri
niðurstöðu að við Íslendingar
séum komnir að ákveðnum kross-
götum í virkjanamálum. Það sé
kominn tími til að taka þar stefnu-
markandi ákvarðanir til langrar
framtíðar.“
Helgi á nú sæti í iðnaðarnefnd
Alþingis og hefur verið fulltrúi
Reykjavíkurborgar í stjórn Lands-
virkjunar undanfarin sex ár. Hann
hefur einnig starfað í stjórn orku-
fyrirtækja Reykjavíkur og var
m.a. varaformaður stjórnar veitu-
stofnana og síðar Orkuveitu
Reykjavíkur í átta ár. Þá tók hann
m.a. þátt í uppbyggingu raf-
orkuvers OR á Nesjavöllum. Helgi
sagði að sú niðurstaða sín að taka
eigi miðhálendi Íslands frá og
friða það fyrir virkjanafram-
kvæmdum merki ekki að það eigi
að hætta að virkja, hvort heldur
vatnsafl, jarðvarma eða aðra orku-
gjafa, né heldur að það eigi að
hætta að stunda iðnað í landinu.
„Ég tel ekki síst mikilvægt að við
eigum ekki að leyfa frekari línu-
stæði til rafmagnsflutninga á
miðhálendinu. Þar með er talin
Sprengisandsþverunin sem oft hef-
ur verið til umræðu.“
Helgi sagði að ef ákveðið yrði að
hætta frekari virkjanafram-
kvæmdum á miðhálendinu myndi
það koma í veg fyrir gerð fleiri
miðlunarlóna vatnsaflsvirkjana.
Eðli málsins samkvæmt séu lónin
mörg staðsett í lægðum eða á
gróðursælli svæðum, eins og nýleg
deila um Þjórsárver sýnir glögg-
lega.
Helgi sagði að þótt miðhálendið
yrði friðað þyrfti það ekki að koma
í veg fyrir að hægt yrði að virkja
og byggja upp stóriðju. Það sjáist
vel af þeim virkjanakostum sem
nú er verið að skoða í tengslum
við orkuöflun fyrir stóriðju í
Helguvík, Straumsvík og á Húsa-
vík.
„Þar er verið að tala um að nota
jarðhitann á Norðausturlandi. Mér
sýnist að það hefði ekki áhrif á
þær fyrirætlanir þótt menn yrðu
að halda sig utan miðhálendislín-
unnar.“
Hann benti einnig á að vatns-
aflsvirkjanir, sem Landsvirkjun er
að skoða fyrir áformaða stækkun
álversins í Straumsvík, séu rennsl-
isvirkjanir í neðri hluta Þjórsár og
í byggð. Orkuveita Reykjavíkur
hefur verið að skoða jarð-
varmavirkjanir á suðvesturhorninu
í því sambandi einnig. Þá hefur
Hitaveita Suðurnesja verið að
skoða þá kosti sem hún á í jarð-
hita á Reykjanesi vegna áforma
um álver í Helguvík. Þótt tekin
yrði pólitísk ákvörðun um að
hætta frekari virkjanastarfsemi á
hálendinu, þá myndi hún ekki
koma í veg fyrir þessar miklu
framkvæmdir.
Ný tækifæri í
tækni og erlendis
„Við höfum verið að spyrja okk-
ur að því í hvaða röð við ættum að
virkja landið,“ sagði Helgi. „Þar
með skoðum við bara eina og eina
framkvæmd í senn og hver og ein
þeirra getur virst hafa óveruleg
áhrif. Ef við höldum áfram að
vinna með þeim hætti er hætt við
að við vöknum upp við það einn
góðan veðurdag við að við höfum
spillt heildarmynd landsins svo
mjög að ekki verði aftur snúið,“
sagði Helgi. „Að mínu viti eigum
við þess vegna að nálgast málið
þannig að við ákveðum hvað við
viljum varðveita og sendum orku-
iðnaðinum skilaboð um það. Að
hann eigi einkum að leita tækifæra
utan miðhálendisins og þá ekki
síður bæði í nýrri tækni og sókn
erlendis.“
Varðandi nýja tækni í orku-
vinnslu nefndi Helgi rannsóknir
sem nú eru hafnar á svonefndri
djúpborun á háhitasvæðum. Ef ár-
angur næst á því sviði gæti það
leitt til miklu betri nýtingar á
jarðhitasvæðum en hingað til hef-
ur verið kleift. Hann nefndi einnig
að nú, þegar einkaaðilar eru að
koma inn á orkumarkaðinn í hið
nýja samkeppnisumhverfi, sé eðli-
legt að þeir sjái tækifæri í að nýta
hina miklu verkþekkingu Íslend-
inga á orkusviði á erlendum mörk-
uðum. „Við höfum vísa að slíkum
verkefnum íslensku orkufyrirtækj-
anna í Ameríku, Evrópu og Asíu,“
sagði Helgi.
„Ég tel til dæmis að sú ákvörð-
un Íslandsbanka að einbeita sér
sérstaklega að fjárfestingum í end-
urnýjanlegum orkugjöfum erlendis
og að fá til þess öfluga menn, eins
og fyrrverandi félagsmálaráð-
herra, sýni mikla framsýni. Það
hlýtur að vera mikið umhugsunar-
efni að útrásin hefur í mjög litlum
mæli náð til þessarar starfsemi,
sem er þó sú sem við Íslendingar
höfum hvað mesta og beta sér-
þekkingu á og heiminn vantar.“
Helgi sagði að það hafi vitanlega
ekki verið hlutverk opinberu orku-
fyrirtækjanna að ganga mjög langt
á því sviði og eðlilegra að láta
einkaframtakinu það eftir.
Umdeildir virkjanakostir
Helgi taldi það öllum ljóst að
vatnsaflsvirkjanir verði æ um-
deildari. Ekki síst þær sem þurfa
uppistöðulón á hálendinu með til-
heyrandi aursöfnun og fokhættu
sem ógnar gróðri á viðkvæmum
svæðum. Með því að hætta slíkum
framkvæmdum á miðhálendinu
falli út þeir virkjanakostir sem nú
eru hvað umdeildastir. Auk
Hrafnabjargavirkjunar í Skjálf-
andafljóti nefndi Helgi Skata-
staðavirkjun, Skaftárveitu í
Langasjó og Norðlingaölduveitu.
Hann taldi einnig að það yrði allt-
af mjög umdeilt að nýta virkj-
anakosti sem eru í jarðhita á
miðhálendinu. Til dæmis vegna ná-
lægðar við staði eins og Land-
mannalaugar.
„Við í Landsvirkjun höfum auð-
vitað verið að rannsaka ýmsa af
þessum kostum og ég hef tekið
þátt í því að standa að þeim rann-
sóknum. En ég held að það bland-
ist engum hugur um að t.d. Torfa-
jökulssvæðið megi búast við
miklum deilum um umhverfisáhrif-
in,“ sagði Helgi. „Því valda ekki
bara virkjanirnar sjálfar. Margt af
því sem fylgir jarðvarmavirkj-
ununum má fjarlægja ef þær
hætta starfsemi. En allt sem að
þeim kemur, ekki síst háspennu-
línur í lofti, veldur umhverfis-
spjöllum.“ Helgi nefnir að há-
spennulínur sé tiltölulega auðvelt
að hafa utan miðhálendisins, þrátt
fyrir að sjónræn áhrif þeirra séu
mikil. En á miðhálendinu hafi há-
spennulínur áhrif á mjög stór
svæði og breyti þeim úr ósnortn-
um víðernum, sem hafa dregið að
sér bæði Íslendinga og erlenda
ferðamenn, í manngerð athafna-
svæði. Helgi segir að spurt hafi
verið hvort ekki megi leysa það
með því að leggja háspennulínur í
jörð. Því fylgi bæði mikið jarðrask
og kostnaður, en kostnaður við að
leggja háspennulínu í jörð er tífalt
hærri en að spenna hana í lofti.
Þessi leið myndi því gera flesta
virkjanakosti óhagkvæma.
Enn ein rök Helga gegn frekari
virkjunum á miðhálendinu er að
finna í Rammaáætlun um nýtingu
vatnsafls og jarðvarma. „Ég held
að ef menn skoði þær virkjanir í
Rammaáætluninni sem hvað verst
koma út þá séu þær flestar á
miðhálendinu. Þannig getum við
þegar lært af Rammaáætluninni
að þarna sé nóg að gert.“
Svæði þjóðarinnar
Helgi sagði að miðhálendi Ís-
lands, eins og það er skilgreint í
svæðisskipulagi, hefði þá skipu-
lagslegu sérstöðu að allir Íslend-
ingar hafi sitt að segja um það.
„Það er auðvitað þannig, í ein-
stökum byggðarlögum um landið,
að heimamenn hljóta að hafa hvað
mest um það að segja hvað er gert
á þeirra skipulagssvæði,“ sagði
Helgi. „Miðhálendið er hins vegar
það sem við eigum öll saman. Þar
er að finna svo margar af perlum
og sérstöðu Íslands. Þegar við eig-
um utan svæðisins, og í sjálfu sér
um veröld víða, fjölmarga aðra
virkjunarkosti þá eigum við að
hætta að ganga á miðhálendið.
Annars verðum við fyrr en varir
búin að spenna háspennulínur
þvert yfir stór landsvæði, byggja
upphækkaða vegi, uppistöðulón og
blásandi borholur þannig að sér-
staða svæðisins í heild verði okkur
glötuð.“
Þörf á pólitískri umræðu
Helgi sagði að það hafi tekið sig
langan tíma að komast að þessari
niðurstöðu og þetta sé ekki stefna
Samfylkingarinnar. „Við höfum
talið rétt, og staðið að því, að
þessir virkjunarkostir séu allir
rannsakaðir – hvort hægt sé að
nýta þá. Þetta er þess vegna af
minni hálfu nýtt sjónarmið: Að við
eigum að nálgast málin með öðrum
og nýjum hætti. Ég tel að það
væri spennandi ef við ræddum um
það bæði í pólitíkinni og almennt í
landinu.“
Helgi kvaðst telja að orkuiðn-
aðinum hafi í of miklum mæli ver-
ið látið það eftir að marka stefn-
una í virkjanamálum. Það geti
ekki gengið til lengdar því eðli
þessa iðnaðar, eins og annars iðn-
aðar, sé að skapa sér ný og ný við-
fangsefni. „Ef ekki er mörkuð
skýr stefna um það á hinum póli-
tíska vettvangi hvaða mörk mönn-
um eru sett í því þá munu menn
halda áfram þar til búið er að nýta
alla kosti,“ sagði Helgi.
Íslendingar hafa mikla þekkingu
á virkjun endurnýjanlegra orku-
gjafa. Helgi sagði það augljóst að
þessa þekkingu eigi nýta. „Heim-
urinn þarf á því að halda. Við ger-
um það miklu betur með því að
beina kröftunum í að bæta
tæknina á virkjunarsvæðum í
byggð, eins og með djúpborunum,
og með því að leita nýrra tækifæra
erlendis. Það er gríðarlega mikill
misskilningur þegar menn halda
að það að vinna endurnýjanlega
orku hér á Íslandi skipti svo miklu
fyrir heiminn. Að okkur sé óhætt
að fórna náttúrunni okkar fyrir
það. Það er auðvitað gott að við
reisum hér umhverfisvænar virkj-
anir og bræðum svolítið ál og járn-
blendi fyrir heiminn. En við mun-
um aldrei leggja til nema
brotabrot af þörf heimsins. Þess
vegna verðum að spyrja okkur að
því hverju við séum tilbúin að
fórna á móti. Sumu eigum við bara
ekki að fórna til þess og ég held
að miðhálendi Íslands sé aug-
ljósasta dæmið um það.“
Þjóðgarðar á hálendinu
Helgi taldi að ef orkufyr-
irtækjum yrði settur stóllinn fyrir
dyrnar með frekari framkvæmdir
á hálendinu þyrfti að skoða sér-
staklega hvort bæta ætti þeim út-
lagðan rannsóknakostnað á virkj-
anakostum þar með einhverjum
hætti. Helgi taldi þó að það væru
óverulegar fjárhæðir. Eins sagði
hann að áhöld gætu verið um ein-
stakar framkvæmdir, t.d. jarð-
varmavirkjun við Hágöngur. Þar
er nú þegar orkuvinnsla og uppi-
stöðulón.
„Auðvitað geta verið einhver
áhorfsmál um einstaka þætti í
þessu, en ég held að við eigum
ekki að horfa svo mikið á smáat-
riði heldur taka ákvörðun um þau
stóru svæði sem við viljum láta
vera ósnortin. Það væri ef til vill
eðlilegt að skoða í því sambandi
hvort við sjáum fyrir okkur að
hægt verði að stækka þjóðgarðinn,
sem menn hafa ákveðið að stofna í
kringum Vatnajökul, eða þjóðgarð-
ar geti orðið til á öðrum svæðum á
miðhálendinu.“
Vernda á miðhálendið gegn
frekari orkuframkvæmdum
Helgi Hjörvar, alþing-
ismaður og stjórn-
armaður í Lands-
virkjun, vill vernda
miðhálendi Íslands
gegn frekari virkj-
anaframkvæmdum og
byggingu mannvirkja
á borð við háspennulín-
ur. Guðni Einarsson
ræddi við Helga.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Íslendingar eru komnir að krossgötum í virkjanamálum. Kominn er tími til að taka þar stefnumarkandi ákvarð-
anir til langrar framtíðar, að mati Helga Hjörvar alþingismanns.




 
















 


 
   
   ! "#
$! ! !  
%  !  " &  ' #
gudni@mbl.is