Morgunblaðið - 22.04.2006, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 22. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MEÐ þessum skrifum vill und-
irritaður mótmæla þeim áformum
jarðareigandans Orkuveitu
Reykjavíkur, sem studdur er af
Klasa, félagi fjár-
magnshafa, að vilja
hluta í sundur jörð
sína, Úlfljótsvatn í
Grímsnes- og Grafn-
ingshreppi, í lóðir
undir sumarbústaði,
með það eitt í huga,
eftir því sem best
verður skilið, að
hagnast sem mest á
sölu jarðarinnar, sem
fyrirtækinu í almenn-
ingseigu hefur verið
trúað fyrir til varð-
veislu.
Jörðin Úlfljótsvatn komst í eigu
Rafmagnsveitu Reykjavíkur um
miðjan fjórða áratug síðustu aldar,
þegar Ljósifoss í Sogi var virkj-
aður, fyrstur virkjana þar. Við
samruna þriggja borgarstofnana
fyrir fáum árum fluttist eign-
arhald Rafmagnsveitunnar á Úlf-
ljótsvatni til hinnar nýju borg-
arstofnunar, Orkuveitu
Reykjavíkur, sem trúað var fyrir
þessari almenningseign.
Frá því um eða jafnvel fyrir
1940 og allar götur síðan hafa
skátar fengið að njóta jarðarinnar
til útivistar, þjálfunar, fræðslu,
mótshalda og mörg síðari ár til
skógræktar og frekari uppgræðslu
eftir að girðing um landið var gerð
fjárheld. Fyrstu áratugina gátu
ungir skátar fylgst með búskap,
sem stundaður var á jörðinni, en
er orðinn lítill og einhliða nú, svo
að ekki sé meira sagt.
Jörðin með aðgangi
að kristaltæru og
hreinu vatninu, Úlf-
ljótsvatni, hefur
reynst mörgu ung-
menni verðmæt minn-
ing, tengd hollu vega-
nesti út í lífið.
Langt er síðan ár-
gangar barna úr
grunnskólum borg-
arinnar kynntust töfr-
um Úlfljótsvatns og
ómengaðri íslenskri
náttúru og fengu að setja þar nið-
ur trjáplöntur í svonefndum
Skólaskógum, sem þeir gátu fylgst
með dafna og vaxa. Einnig var út-
hlutað skógræktarsvæði, Bernsku-
skógum, til samtaka um velferð
barna, OMEP. Jörðin hefur því
um áratugaskeið verið vel nýtt til
að gegna uppeldis- og þroska-
málum barna, ekki síst af höf-
uðborgarsvæðinu, en jafnframt
verið opin öllum almenningi, sem
vildi njóta fagurs umhverfis og
óspilltrar náttúru.
Eins og málum hefur verið hátt-
að er það mikill kostur, að jörðin
er ekki hlutuð í sundur og þar
með gerð óaðgengileg öllum þorra
fólks nema eftir bílvegum á milli
girðinga og óskipulegra rækt-
unarsvæða. Það er mikill misskiln-
ingur, þegar látið er í veðri vaka,
að það muni auka gildi jarðarinnar
til útivistar, að brytja stóran hluta
hennar niður í sumarbústaðalönd,
sem þeir einir mega ganga um,
sem þau eiga. Það má vissulega
gera margt, sem yrði jörðinni til
framdráttar sem útivistarsvæði,
en síst af öllu með því að „há-
marka sölugróða“ af henni eins og
stjórnarformaður OR komst að
orði. Nefna má að halda opnum
svæðum meðfram Úlfljótsvatni og
votlendi og gera aðgengilegri,
koma upp betri aðstöðu fyrir börn
og unglinga til að gróðursetja tré
á skilgreindum skógrækt-
arsvæðum, sem fyrir eru, og
hvetja þau jafnframt til þess. Það
yrði mikill ávinningur fyrir land-
areignina sem útivistarsvæði, ef
landeigandi vildi aðstoða skáta-
hreyfinguna við að koma upp var-
anlegum þrautabrautum og ganga
betur frá aðlaðandi tjaldsvæðum,
sem notuð yrðu jöfnum höndum
fyrir útilegur skátaeininga og til
að halda skátamót, alþjóðamót og
fjölskyldumót, ef landeigandinn
legði göngustíga, hjólreiðastíga og
reiðstíga um svæðið og gera annað
það, sem hvetur til útivistar. Allt
þetta og ýmislegt fleira er betra
en afmarkaðar eignarlóðir ein-
staklinga sem loka stórum og fal-
legustu hlutum jarðarinnar öllum
almenningi og svipta hana nátt-
úrufegurð sinni. Með ýmsu móti
má bæta kosti þessa útivist-
arsvæðis almennings sem svo hef-
ur verið í hartnær 70 ár til hollrar
útiveru og hreyfingar, ef ekki
ræður för peningahyggja og
gróðasjónarmið landeiganda og
þeirra, sem notfæra sér stöðu sína
og tengsl til að hagnast á kostnað
almennings.
Í „Forsendum skipulagsvinnu“ í
„Greinargerð með tillögu að breyt-
ingu á aðalskipulagi Grímsness- og
Grafningshrepps 2002–2014“,
dags. 2. nóvember 2005, er komið
að fjölmörgum atriðum, sem hvert
um sig ættu að vera næg ástæða
til að hætta við áform um svo rót-
tækar breytingar á landnotkun
jarðarinnar Úlfljótsvatns sem boð-
aðar eru.
Fyrst má telja, að sumarhúsa-
lóðir eiga að verða að jafnaði 0,5
til 1,0 ha. að stærð. Þetta þýðir
svo þétta byggð, að jafnast á við
þéttbýli. Með tilliti til aukningar
svæða til frístundabyggðar, sem
svo er kölluð, úr 55 ha. í 550 ha.,
eins og fram kemur í skipulags-
áætluninni, er auðvelt að reikna út
húsafjöldann 500 til 1.000 hús.
Fornleifar eru taldar vera um
93 á 68 stöðum, dreifðum um
mestallt svæðið. Þær eru taldar
vera allt frá fyrstu áratugum Ís-
landsbyggðar fram á 20. öld. Þrátt
fyrir lög og reglugerðir, sem
kveða á um vernd fornleifa, hefur
á undanförnum áratugum því mið-
ur ekki verið varið nægilegu fé til
rannsókna og varðveislu þeirra, en
fornleifar hafa oft fundist fyrir til-
viljanir einar og orðið að hylja
þær til frekari rannsókna í fram-
tíðinni.
Á fégræðgi fyrirtækja og ein-
staklinga að fá að valta yfir forn-
leifar, líka í landi Úlfljótsvatns,
vegna þess að OR/Klasi vilja „há-
marka gróða“ af landsölu á útivist-
arsvæði almennings?
Fuglalíf er sérstakt við Úlfljóts-
vatn, sem ásamt Soginu hefur sér-
stöðu í ríkulegu fuglalífi á veturna.
Svæðið er eitt þriggja bestu fersk-
vatnsfuglasvæða landsins á vet-
urna. Kunnugt er um 70 tegundir
fugla í landi Úlfljótsvatns. Alls eru
átta tegundir fugla, sem sjást
reglulega í landi Úlfljótsvatns:
Himbrimi, grágæs, straumönd,
húsönd, gulönd, haförn, svartbak-
ur og hrafn skráðar á válista
Náttúrufræðistofnunar. Himbrimi
setur hvarvetna mikinn svip á um-
hverfið og verpa aðeins 1–2 pör
árlega við Úlfljótsvatn. Hann hyrfi
fljótlega, ef mikil umferð báta yrði
um vatnið og mannaferðir með til-
heyrandi hávaða við vatnsbakka.
Eru öll rök um friðun vegna
fuglalífs fégræðgi OR/Klasa óvið-
komandi?
Úlfljótsvatn – Ræður
fégræðgi OR/Klasa för?
Bergur Jónsson fjallar um
landsölu og náttúruspjöll við
Úlfljótsvatn ’Á fégræðgi fyrirtækjaog einstaklinga að fá að
valta yfir fornleifar, líka í
landi Úlfljótsvatns, vegna
þess að OR/Klasi vilja
„hámarka gróða“ af
landsölu á útivistarsvæði
almennings?‘
Bergur Jónsson
Höfundur er rafmagnsverkfræð-
ingur, skáti í 60 ár og aðdáandi
óspilltrar náttúru.
Í pistlum sínum hefur um-sjónarmaður oft vikið aðenskum áhrifum á íslenskuog er þar af nógu að taka.
Enska hefur einkum áhrif á orða-
forðann. Í sumum tilvikum er um
að ræða beinar slettur ef svo má
segja, t.d.: ef þessi díll gengur
upp (Sjónv. 23.10.05); félagið er
búið að vera að óperera á þessu
sviði (Sjónv. 23.10.05) og Íslands-
banki hefur verið á siglingu og
verið að klára stóra díla (Frbl.
15.2.06). Oftast er þó um að ræða
tökugóss sem hefur verið aðlagað
íslensku, t.d.: síðan er það opin
spurning hvernig flensunni í Asíu
vindur fram [e. open question; þ.
eine offene Frage] (Mbl. 8.10.05);
ef hann fer eins hroðalega undir
skinnið á sjálfum sér og hann vill
vera láta (Frbl. 15.9.05) [e. get
under a person’s skin ‘interest or
annoy a person intensely’]; Lög-
reglan reyndi að róa fólk niður
(Útv 9.11.05) [e. calm down] og
Fargi ofstjórnarinnar léttir svo
til muna þegar forsætisráð-
herrann stígur niður (Frbl.
10.11.05) [e. step down]. Ekki
getur málfar af þessum toga tal-
ist til fyrirmyndar en segja má
að það sé tiltölulega meinlítið í
þeim skilningi að oft er um
stundarfyrirbrigði að ræða.
Einnig geta ensk áhrif verið
þess eðlis að þau breyta málkerf-
inu sjálfu. Þetta á við um ofnotk-
un orðasambandsins vera að +
nafnháttur (en það hefur orðið
fyrir áhrifum frá enska orða-
sambandinu to be + lýsing-
arháttur nútíðar): Þetta [skoð-
anakönnun] er örugglega að
mæla landið eins og það liggur
(Frbl. 22.1.06); Ég er að hvetja
fólk til að fara vel með fé sitt
(Frbl. 6.1.06); Fólk er að verða
fyrir brotum (Sjónv 15.1.06); Þeir
[landnámsmenn] eru að deyja um
fertugt (Sjónv 30.1.06); Hann
[biskupinn] er að andlega leið-
toga þjóðina (Frbl. 6.1.06) og …
efast um að Íslendingar í Kaup-
mannahöfn séu mikið að kippa
sér upp við þetta mál (Mbl.
7.2.06). Áhrif af þessum toga
þykja umsjónarmanni sýnu alvar-
legri en slettur og slangur. Sum-
um kann að þykja þægindi að því
að nota (óbeygjanlegan) nafnhátt
í stað þess að þurfa að nota
margvíslegar beygingarmyndir
sagnorða en slík málbeiting getur
naumast talist rismikil.
Ensk áhrif geta einnig komið
fram í því að merking orða breyt-
ist. Sem dæmi um þetta má
nefna að fn. einhver virðist í máli
sumra geta samsvarað ensku
some eða so-
mething, t.d.:
Það eru ein-
hver sjö ár síð-
an ég lék í aug-
lýsingu (Frbl.
17.2.06); Hann
sagði jafnframt
að viðbrögðin
sýndu greini-
lega að starfs-
fólk og stjórn-
endur Avion Group væru að gera
eitthvað rétt og að því yrði haldið
áfram (Mbl. 21.1.06) og ræða ein-
hver mikilvægustu málefni sög-
unnar (21.1.06). Umsjónarmanni
finnst engin bót að þessari ný-
merkingu.
Í Íslensku hómilíubókinni er að
finna málsháttinn Sá þykir eld-
urinn heitastur er á sjálfum ligg-
ur og í Grettis sögu stendur: Sá
er eldurinn heitastur er á sjálfum
liggur. Nútímamyndin með
brenna er frá 19. öld: Sá er eld-
urinn heitastur er á sjálfum
brennur. Af sama meiði eru vafa-
laust ýmis orðasambönd, t.d. e-ð
brennur á e-m ‘hvílir þyngst á’.
Umsjónarmaður hefur hins vegar
miklar efasemdir um að rökrétt
sé að taka svo til orða að e-ð
brenni brýnast á e-m: … þetta
eru þau atriði sem hafa brunnið
brýnast á öldruðum (22.3.06).
Svipuðu máli gegnir um viðbótina
með orðinu skinn: Gunnar sagði
málið brenna helst á skinni sveit-
arstjórna á höfuðborgarsvæðinu
(Mbl. 21.1.06).
Orðasambandið kynda undir
e-u vísar í beinni merkingu til
þess er eldur er kyntur undir
potti eða katli. Yfirfærð merking
er ‘magna eða auka e-ð (nei-
kvætt)’, t.d.: kynda undir (al-
mennri) óánægju (með e-ð);
kynda undir reiði almennings og
kynda undir kynþáttahatri. Í tal-
máli gætir þess nokkuð að notað
sé þolfall í stað þágufalls, þ.e.
kynda undir e-ð (efasemdir), og
gætir þar trúlega áhrifa frá orða-
sambandinu ýta undir e-ð ‘hvetja,
efla’. Umsjónarmaður rakst ný-
lega á dæmi af þessum toga: það
[að nota hugtakið hálftyngi]
kyndi undir misskilning (Mbl.
11.3.06). Hér er það ugglaust
merkingin ‘ýta undir e-ð’ sem
veldur breyttri fallstjórn.
Vísan orðasambandsins kynda
undir e-u er býsna augljós og
auðvitað er ekki unnt að kynda
(eld) undir hverju sem er. Eft-
irfarandi dæmi getur því ekki tal-
ist venjulegt: Al-Kaída gerir það
líka og kyndir undir bálinu (Frbl.
21.2.06).
Úr handraðanum
Í Gunnlaugs sögu ormstungu
er víða vikið að karlmennsku
Gunnlaugs. Í sjötta kafla segir
frá því er hann gekk fyrir Eirík
jarl Hákonarson. Jarl tók eftir
því að Gunnlaugur hafði sull á
fæti og furðaði hann sig á því að
hann gekk þó eigi haltur. Þá
svaraði Gunnlaugur því sem
fleygt varð: Ei skal haltur ganga
meðan báðir fætur eru jafnlangir.
– Eftirfarandi dæmi virðist vísa
til þessa: … hann sagðist ekki
haltur ganga fyrr en báðir fætur
væru undan (Frbl. 12.3.06). Eins
og sjá má er hér illa farið með
þekkt tilsvar.
Vísan orða-
sambandsins
kynda undir e-u
er býsna aug-
ljós og auðvitað
er ekki unnt að
kynda (eld)
undir hverju
sem er.
jonf@hi.is
ÍSLENSKT MÁL
ón G. Friðjónsson 75. þáttur.
NÚ ÞEGAR hver bensínhækk-
unin af annarri dregur úr ráðstöf-
unartekjum heimilanna er rétt að
breyta um lífsstíl og nýta öflugt
kerfi almenningssamgangna á höf-
uðborgarsvæðinu. Þar með er unnt
að spara umtalsverðar fjárhæðir,
nýta góða þjónustu Strætó bs. og
losna við streituna sem oft fylgir
því að aka einkabíl á annatímum til
og frá vinnu eða skóla.
Ég strætóbílstjórinn
hef orðið var við fjölg-
un farþega síðan nýtt
leiðakerfi var tekið í
notkun í byrjun mars.
Leiðakerfisbreytingin
miðaði að því að leið-
rétta hnökra sem
vissulega voru á eldra
leiðakerfi og það tókst
afar vel, sérstaklega í
Breiðholtshverfum.
Breytingarnar tóku
mið af athugasemdum
farþega. Nú er svo
komið að leiðakerfið er mun skil-
virkara en áður og strætó orðinn
raunverulegur valkostur fyrir íbúa
höfuðborgarsvæðisins, sem sífellt
fleiri nýta sér.
Samkvæmt upplýsingum á
heimasíðu FÍB var rekstrarkostn-
aður meðalfólksbíls áætlaður
654.760 krónur á ári. Þetta eru töl-
ur frá því í janúar og miða við fólks-
bíl að verðmæti 1,4 milljónir króna
og 15.000 kílómetra akstur á ári.
Líkast til hefur þessi tala hækkað,
því bensínverð hérlendis hefur náð
áður óþekktum hæðum síðustu
daga.
Það er mun ódýrara að ferðast
með strætó en einkabíl, sérstaklega
ef fólk nýtir sér þau afsláttarkjör
sem boðið er uppá. Almennt far-
gjald hjá Strætó kostar 250 krónur
en handhafi Græna kortsins, sem
gildir í mánuð, greiðir 125 krónur
fyrir hverja ferð, miðað við að farn-
ar séu tvær ferðir á dag, fimm daga
vikunnar. Þeir sem
nota Rauða kortið
greiða 96 krónur fyrir
hverja ferð, miðað við
sömu forsendur og
handhafar Skólakorts-
ins greiða 65 krónur
fyrir ferðina. Sérstök
fargjöld eru síðan í
boði fyrir börn, ung-
linga, aldraða og ör-
yrkja. Það er því bæði
ódýrt og þægilegt að
ferðast með strætó.
Þeir sem ekki
þekkja leiðakerfi
Strætó bs. geta til dæmis aflað sér
upplýsinga um það á heimasíðu
Strætó bs., www.straeto.is. Þar er
meðal annar að finna Ráðgjafann,
hugbúnað sem einfaldar við-
skiptavinum okkar að finna bestu
og fljótlegustu leiðina milli staða á
höfuðborgarsvæðinu. Fólk einfald-
lega slær inn hvaðan er farið og
hvert. Ráðgjafinn segir þá hvaða
strætó á að taka, hvenær hann
kemur og hvað leiðin tekur langan
tíma.
Ég skora á fólk að kynna sér
leiðakerfið og þau þægindi sem
fylgja því að hvíla einkabílinn og
taka strætó. Og spara, nota gulu
limmuna.
Breytum um
lífsstíl og ferðumst
með strætó
André Bachman skrifar
um kosti þess að nota
almenningsvagna
André Bachmann
’Ég skora á fólk aðkynna sér leiðakerfið og
þau þægindi sem fylgja
því að hvíla einkabílinn
og taka strætó.‘
Höfundur er vagnstjóri
hjá Strætó bs.