Morgunblaðið - 21.05.2006, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 21. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
J
ohnny Cash var goðsögn í lifanda lífi,
saga sem fékk æ meira vægi eftir því
sem leið á ævi þessa áhrifamikla kántrí-
tónlistarmanns. Eftir andlát Cash, í
september 2003, hefur hún hins vegar
sprungið út með látum. Safnplatan The
Legend of Johnny Cash, sem út kom í
fyrra, rýkur nú út úr búðum eins og heitar
lummur og kvikmyndin Walk the Line var
frumsýnd fyrir stuttu og þótti barasta vel
heppnuð. Þá var söngleikurinn Ring of Fire
frumsýndur á Broadway í mars síðastliðnum.
Það er meira að segja búið að gefa út „action
kall“, eða fígúru, í líki Johnny Cash, sem hægt
væri að stilla upp við hlið Barbiedúkkanna.
Cash-iðnaðurinn er því á fullu stími þegar þetta
er ritað, og eftirnafn meistarans farið að sam-
sama sig bókstaflegri merkingu sinni í þeim
efnum.
Berstrípað
Það er freistandi að velta því fyrir sér hver
viðbrögð Cash sjálfs hefðu verið við öllum þess-
um látalátum. Eflaust – nei alveg örugglega –
hefði honum þótt lítið til koma. Hér erum við að
tala um mann sem var eilíflega á jaðrinum og
það meira að segja á meðan hann var slá í gegn
reglubundið á vinsældalistum á sjötta og sjö-
unda áratugnum. Tónlistin sjálf lá til grund-
vallar, ávallt og ætíð, en líkt og í tilfellum
Lennons og Cobains ráða menn litlu um hvern-
ig þeirra verður minnst að þeim gengnum.
Cash var alltaf meira en bara hæfileikaríkur
tónlistarmaður, hvort sem honum líkaði betur
eða verr, hann var einslags holdgervingur út-
lagans og hins sjálfstæða manns sem fer eigin
leiðir sama hvað, hvort heldur á móti straumi
eða með vindinn í fangið.
Lagasafn það sem hér er til umfjöllunar er
eitt af því jákvæðasta sem yfirstandandi Cash-
fár hefur leitt af sér. Alls fjörutíu og níu lög
sem aldrei hafa komið út áður, og því sannkall-
aður hvalreki fyrir aðdáendur Cash. Hinum al-
menna hlustanda veitir safnið svo forvitnilega
innsýn í líf listamannsins. Hér má heyra ber-
strípaðar útgáfur af hans eigin lögum, lög sem
aldrei hafa heyrst áður, í bland við hin og þessi
tökulög.
Þegar plötur með „sjaldgæfu“ efni eru ann-
ars vegar er oft blásið hressilega í markaðs-
lúðra, en oftast á blásturinn ekki rétt á sér. Of
oft er um að ræða vinnuútgáfur af lögum sem
maður þekkir, að sönnu athyglisvert og þess
virði fyrir þá forföllnu en almenningur hefur
lítið við illa hljómandi kassagítarútgáfur af ein-
hverjum slagaranum að gera. Þetta Cash-safn
er því sérstakt að því leytinu til að svo gott sem
öll lögin hafa ekki heyrst áður.
Í lögunum má heyra í Cash einum og kassa-
gítarnum hans. Nálægðin er slík í sumum upp-
tökunum að það er engu líkara en að þú sitjir
með þeim svartklædda úti á verönd við sólar-
lag, þar sem hann strömmar fyrir þig, fullur af
áhuga, lag sem hann var að semja í gær á
gamla gítarinn sinn. Sú staðreynd að lögin voru
aldrei ætluð til útgáfu virðist gera flutninginn
persónulegri en ella, það er eins og Cash sé af-
slappaðri en í ætluðum hljóðversupptökum.
Hér heyrum við í manni sem er hvorki að
syngja fyrir launum né lófaklappi, heldur fyrst
og fremst fyrir sjálfan sig.
Helmingur laganna á safninu var tekinn upp
í júlímánuði 1973, í hljóðveri Cash í Hender-
sonville, Tennessee, en hljóðverið er að finna í
hinu svokallaða House of Cash. Upptökurnar
stóðu yfir í fimm daga og meðfram því að spila
lög sagði hann líka sögur og las upp ljóð, rifjaði
upp æskuárin og fyrstu árin er hann var að
reyna að fóta sig í bransanum. Á efniskránni
voru hefðbundin „Tin Pan Alley“-lög, þjóðlög
og trúarsöngvar ásamt líka nokkrum frum-
sömdum lögum. Allt þetta var tekið upp en seg-
ulböndin enduðu svo í pappakassa sem var
stungið inn í bakherbergi, sem liggur að hljóð-
verinu. Cash hagaði sér reyndar á svipaðan
hátt og þýska súrkálsrokksveitin Can og Miles
Davis; hann hélt öllu sem hann tók upp á ferl-
inum og það fer nánast um mann er maður
hugsar um hversu langt verður hægt að seilast
í útgáfu á þessu efni. Það var svo ekki fyrr en í
hitteðfyrra sem sonur Cash, John Carter Cash,
setti sig í samband við Steve Berkowitz hjá
Legacy Recordings, að skriður komst á málið.
Cash yngri fannst kominn tími á að fara í gegn-
um þessi rykugu bönd og skrásetja hvað á þeim
væri. Upptökustjórinn Gregg Geller, sem vann
að því að koma lögunum út, segir að hann hafi
rekist á hvít segulbandabox sem á hafi staðið:
„Johnny Cash, Personal File“ og þaðan er titill-
inn kominn. Hinn helmingurinn af þessu safni
kemur frá frekari prufuupptökum sem voru
hljóðritaðar í þessu sama hljóðveri seinna á átt-
unda áratugnum og svo á níunda áratugnum.
Einnig er að finna lög sem Cash flutti í sjón-
varpsþætti sínum, The Johnny Cash Show.
Cash-húsið svokallaða er sagt stútfullt af
pappakössum sem kunna og kunna ekki að
geyma frekari gersemar. Rannsókn á því máli
stendur enn yfir þegar þetta er ritað. Geller
lýsir herberginu sem einskonar risaskáp, full-
um af segulböndum og plötum. Þarna fundust
meðal annar prufupressur af plötum þeim sem
Cash gaf út fyrir Sun-merkið og einnig fleiri
upptökur frá sjónvarpsþætti Cash, þar sem
listamenn á borð við Bill Monroe, Stevie Won-
der og Derek and the Dominos koma við sögu.
Allt er þetta efni sem var aldrei notað. Stefnt er
á að gefa þetta út í framtíðinni ásamt ýmsu
fleira. Nú þegar hefur verið tilkynnt um útgáfu
á mynddisknum Live in Denmark, sem inn-
heldur tónleika frá áttunda áratugnum og
meira af efni úr skápnum góða, efni sem geng-
ur nú undir nafninu „The Hendersonville
Tapes“, mun líta dagsins ljós fyrr en síðar.
Fortíðarþrá
Cash kynnir gjarnan lögin á Personal File
áður en hann brestur í þau. Skemmtilegt er t.d.
að heyra hann kvarta undan því að upptöku-
stjórinn Cowboy Jack Clement hafi verið að
heimta af honum lag í hröðum takti og hann
hafi því á endanum brugðist við með því semja
lagið „Fast Song“, sem hann leikur síðan af
mikilli list. Ódýrt lag þannig séð, með ódýrum
og glettnum texta, en eins og með flest allt á
plötunni leikur um það einhver rósemi og þægi-
leg værukærð sem skilar sér ekki alltaf þegar
menn „ætla“ sér að gera plötu, og eru því með
fyrirfram gefnar vonir og væntingar. Þess má
geta að Clement samdi „Ballad of a Teenage
Queen“ sem var fyrsti stóri smellur Cash árið
1957. Önnur lög, eins og gospelsöngurinn
„Have a drink of Water“, eru þá sungin gull-
fallega og maður hefur vart heyrt Cash svo við-
kvæman fyrr. Sama er hægt að segja um lag
Glenn Tubb, „I Don’t Believe You Wanted To
Leave“ sem er hreint dásamlegt í meðförum
Cash. Mikið af lögunum sem hér heyrast, eins
og hin írsku „Galway Bay“ og „I’ll Take You
Home Kathleen“, lærði Cash af móður sinni,
Carrie Rivers Cash, er hann var að alast upp í
Arkansas á kreppuárunum.
Þrátt fyrir angurværa fortíðarþrána sem
einkennir mikið af lögunum var Cash alla tíð
áhugasamur um hvað samtímamenn hans voru
að gera. Þannig má t.d. heyra hann flytja lag
John Prine, „Paradise“, af samnefndum frum-
burði hans frá 1971 og einnig flytur hann
„Wildwood In The Pines“ eftir þáverandi
tengdason sinn, Rodney Crowell, sem þá var
giftur Rosanne Cash. Crowell hefur aldrei tek-
ið upp þetta lag sjálfur.
Þá er hér útgáfa Cash af laginu „It takes One
to Know me“, sem stjúpdóttir hans Carlene
Carter samdi fyrir hann sem afmælisgjöf en
hún átti þá öngva aura fyrir efnislegri gjöf. Út-
gáfa Cash er frá árinu 1977, ári áður en Carter
gaf út sína fyrstu sólóplötu. Lagið var einnig
gefið út á fjögurra diska kassanum Johnny
Cash – The Legend sem út kom í fyrra (sem er
ekki það sama og eins diska safnplatan The
Legend of… sem getið er í upphafi) en þá með
röddunum frá Carter sjálfri og fleirum. Kass-
inn sá inniheldur, eins og Personal File, nokkuð
af óútgefnum lögum. „Cash-kompletistar“, ef
ég má sletta smá, þurfa helst að skella sér á
togaratúr, ætli þeir að eiga nægilegt „cash“ til
að standa undir öllum þeim útgáfum sem hafa
dembst yfir markaðinn bara á undanförnum
fimm árum. Alls hafa níutíu safnplötur komið
út á þessu tímabili og eru þær æði misjafnar að
gæðum eins og gefur að skilja.
Síðari diskurinn í þessu safni er algerlega
helgaður trúarsöngvum, söngvar eins og „Lily
of the Valley“, sem George Jones hefur og
hljóðritað og „Life’s Railway To Heaven“ sem
Merle Haggard tók upp á sína arma. Sálmar, á
borð við „The Way Worn Traveler“ og „Fart-
her Along“, en Byrds fluttu hið síðarnefnda á
síðustu hljóðversplötu sinni, eru líka áberandi.
Cash var einkar trúaður maður og hann segir á
einum stað: „Þó að við tilheyrum jörðinni, þá
getum við verið líkari Honum ef við reynum.“
Þá kom önnur plata með Johnny Cash út í
síðustu viku, sem lýtur nokkuð öðrum lög-
málum. Um er að ræða endurútgáfu á barna-
plötu sem Johnny Cash gaf út árið 1975, ekki
svo löngu eftir að hann spilaði lögin sem prýða
Personal File inn á band. John Carter, sem er
eini sonur Cash, var fimm ára þegar platan
kom út og ákvað Cash að varpa af sér svörtu
hempunni stundarkorn og renna sér í gegnum
nokkur barnalög en titlar á borð við „One And
One Makes Two“, „I Got A Boy And His Name
Is John“, „Dinosaur Song“ og „Why Is A Fire
Engine Red“ segja sína sögu. Fer það Cash
reyndar furðu vel á stundum að vera í þessu
hlutverki, sérstaklega þegar hann tekur sig til
og segir sögur með sinni djúpu og hrjúfu rödd.
Er þetta í fyrsta skipti sem platan er endur-
útgefin á geisladiski og inniheldur sú útgáfa
fjögur aukalög. Umslagið er stórkostlegt, og
þess virði að pikka upp plötuna þótt ekki væri
nema fyrir það eitt.
Tónlistin ein
Að lokum er ekki annað hægt en að skjóta að
smá upplýsingum er lúta að næstu American-
plötu, American V, sem ber undirtitilinn A
Hundred Highways. Platan kemur út á þjóðhá-
tíðardegi Bandaríkjanna, hinn 4. júlí. John Car-
ter Cash hefur látið þess getið að þegar faðir
hans var að taka upp fyrstu American-plötuna
árið 1994 hafi hann minnst á það að hann hafi
tekið upp efni á svipaðan hátt á áttunda ára-
tugnum en enginn hafi þá verið reiðubúinn til
að gefa það út. Hér var Cash að vísa í þær upp-
tökur sem nú hafa verið gerðar heyrinkunn-
ugar á Personal File og á einum stað á þeirri
plötu má heyra Cash segja að hann hafi oft
samið lög sem var síðan fúlsað við af útgáfufyr-
irtækjum.
Á American V: A Hundred Higways er m.a.
að finna síðasta lagið sem Cash samdi. Kallast
það „Like the 309“ og notast er við myndlíking-
armál tengt lestum, eitthvað sem Cash gerði
nokkuð mikið af á löngum ferli. Hann samdi t.d.
lög eins og „Train of Love“, „Blue Train“, „Wa-
iting for a Train“ og hið mjög svo lýsandi „I’ve
got a thing for Trains“. Cash gekk m.a. svo
langt að kynna og sjá um að leiða áhorfandann í
gegnum heimildarmyndina Ridin’ The Rails:
The Great American Train Story, sem sýnd var
í sjónvarpi árið 1974. Mynd þessi er til á mynd-
diski, var gefin út af Rhino í fyrra og er eitt af
því fjölmarga sem skolað hefur á land í því út-
gáfuflóði sem brast á í kjölfar andláts Cash.
Þetta minnir um margt á gnóttina af Elvis
Presley-endurútgáfum sem RCA hóf að dæla
út um árþúsundamótin.
Lagið „Like the 309“ er annað af tveimur
frumsömdum lögum sem verður að finna á Am-
erican-plötunni nýju. Hitt er „I Came to Be-
lieve“ og fjallar um hvernig hægt er að losna
undan alltumlykjandi fíkn með hjálp frá æðri
máttarvöldum. Önnur lög eru t.d. „Further On
(Up the Road)“ eftir Bruce Springsteen, „If
You Could Read My Mind“ eftir Gordon Lig-
htfoot og „On the Evening Train“ eftir kántrí-
guðföðurinn Hank Williams. Að sögn upp-
tökustjórans, Rick Rubin (sem er nú að taka
upp næstu Metallica-plötu), hóf Cash upptökur
á plötunni um leið og vinnu við American IV:
The Man Comes Around lauk. Var sú vinna leið
til að komast í gegnum andlát eiginkonunnar,
June Carter Cash, sem lést í maí 2003. „Að
vinna að þessari tónlist var það eina sem hélt
honum gangandi,“ er haft eftir Rubin.
Á morgun kemur út platan
Personal File, tvöföld safnskífa
með áður óútgefnum lögum eftir
Johnny heitinn Cash, en nafn hans
hefur líkast til aldrei verið jafn
þekkt og einmitt nú. Arnar Eggert
Thoroddsen settist niður og
gramsaði í þessari fjársjóðskistu,
sem hefur verið falin í meira en
aldarfjórðung.
arnart@mbl.is
Á veröndinni