Morgunblaðið - 21.05.2006, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 21. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hún braut blað í íslenskritónlistarsögu. JórunnViðar kemur til dyra áLaufásveginum og býð-ur mér inn, í þessu húsi
er hún alin upp og hér hefur hún búið
lengst af. En þó með mikilvægum
hléum, – þegar hún sótti sér menntun
í heimsborgir á borð við Berlín og
New York. Vegna hæfileika sinna,
góðrar menntunar og þrautseigju
varð hún frumkvöðull í hópi kvenna
sem haslað hafa sér völl á sviði tón-
smíða.
En það er ekki á Jórunni að finna
að hún hafi markað þessi spor í samtíð
sína.
„Komdu inn fyrir, ég er búin að
fylla á könnuna, á ég að ýta á takk-
ann,“ segir hún kankvís nokkru eftir
að ég hef tekið af mér kápuna og er
sest við borðstofuborðið, sem er stað-
sett milli stofu og svefnherbergis.
Kaffið kemur og í kjölfarið nokkurs
konar forspjall, m.a. um lag Jórunnar
við Ólafsrímu sem flutt var í Skálholti
í fyrra. Ég spyr af því tilefni Jórunni
hátíðlega hvert hún sæki tónlist sína.
„Ég reyni að sækja hana bara úr
hausnum á mér,“ svarar hún að
bragði.
„Ég vann í því tilviki úr rímnastefi
sem aðalþema,“ segir hún og tromm-
ar taktvisst á borðið og sönglar stefið.
„Þetta fór vel í kirkjunni, það fyllti
hana. Ég hef skrifað þetta verk bæði
fyrir hljómsveit og líka fyrir píanó-
undirleik, en það er ekkert píanó í
Skálholtskirkju.“
Okkur kemur saman um að rétt
væri að hafa píanó í kirkjum sem vin-
sælar eru til tónlistarflutnings.
„Þegar þetta verk var flutt fyrst
þótti mönnum það mjög skemmtilegt,
Páll Ísólfsson vildi heyra það aftur og
aftur, hann var ánægður með það, ég
var að dútla við að semja þetta verk í
lengri tíma,“ segir hún.
Enn er Jórunn að semja.
„Ég var að ljúka við lítinn sálm,“
segir hún aðspurð.
Og um hvað? „Um Guð, þetta er
bæn við texta úr sálmabókinni. Mar-
teinn Hunger pantaði lagið hjá mér,
ég gerði það á hálftíma og síðan hefur
það legið á píanóinu, ef viðtalið geng-
ur vel hjá okkur ætla ég að líta á það
aftur, ég læt oft verk bíða svo ég fari
ekki að breyta of miklu, það tekur þá
annan dag og álíka kvalir,“ segir hún.
Ég spyr hvort hún sé sjálf trúuð?
„Já, ég er það, ég er líka berdreym-
in,“ svarar hún.
„Trúin er orðin svo skrítin, það er
eins og það sé orðið ómögulegt að
trúa á Bíblíuna, maður verður bara að
finna sinn eigin kraft og reyna að trúa
á það sem manni finnst rétt og gott!“
Hún horfir á mig í senn spyrjandi og
ákveðin.
Í fari Jórunnar blandast á
skemmtilegan hátt saman látleysi og
fyrirmannleg framganga – það mótar
fyrir styrk og æðruleysi bak við glett-
in og oft óvænt tilsvör hennar.
„Mamma var í Guðspekifélaginu og
trúði á það, hún var náttúrlega alltaf
að leita að pabba,“ heldur Jórunn
áfram. Móðir hennar var Katrín Við-
ar píanókennari sem missti eigin-
mann sinn og föður Jórunnar, Einar
Viðar bankaritara og söngvara, eftir
skammvinnt hjónaband.
„Ég held að hana hafi aldrei
dreymt hann,“ segir hún.
„Hvílíkt miskunnarleysi,“ segi ég.
„Mig hefur ekki dreymt hann held-
ur, en mig dreymir fyrir daglátum,“
svarar Jórunn.
En hvernig gengur að ráða
draumana?
„Ég er voðalega vitlaus í þessu,“
svarar hún og hlær.
„Mig dreymdi snemma morguns að
það kom maður á þeysireið í gegnum
herbergið mitt, ég var í svefnrofum
og mér fannst fara maður í skógar-
varðarbúningi og stígvélum í gegnum
vegginn hjá mér og hann leit ekki við
mér, þar sem ég lá í rúminu. Hann var
berhöfðaður með stíft hár sem stóð
beint upp í loftið eins og bursti.“
Er þetta góður draumur? segi ég.
„Ég vissi hvaða maður þetta var,
hann bjó einu sinni í húsinu hér. Ég
þekkti hann af mynd á hárinu.
Nokkru seinna þennan sama morgun
hringdi Lovísa dóttir mín og sagði
mér lát sonar þessa manns, sonurinn
var fæddur í svefnherberginu mínu.
Mig hefur hvorki fyrr né síðar dreymt
þennan mann.“
Frá draumum að tónsmíðum. Ég
spyr um upphaf tónsmíða Jórunnar.
„Ég samdi heilmikla tónsmíð um
rok og mús sem drukknaði í sjórokinu
í höfninni. Ég var þá krakki og spilaði
þetta á píanóið hennar mömmu. Það
heyrðist mikil ólga í rokinu og svo píp
í músinni – og svo meiri ólga. Ég gerði
líka marsa og danslög.“
Hvað sagði mamma þín?
„Veistu, ég held að hún mamma
hafi bara ekkert kunnað að meta
þetta. Hún var með 30 nemendur og
mátti varla vera að því að kenna mér.
Eftir að hún stofnaði búð um 1926
komst ég frekar í píanóið. En árið
1931 skall á innflutningsbann og þá
mátti ekki flytja inn hljóðfæri, plötur
og nótur og þess háttar. Þá varð hún
að fara að selja hanska og töskur,
þetta bjargaðist í fáein ár, svo hætti
hún að versla þegar hún gifti sig aft-
ur.“
Jórunn var eldri dóttir foreldra
sinna, fædd í desember 1918.
„Ég man eftir hvernig pabbi söng,
hann vann fyrir sér að hluta til með
söng, vorið 1923 söng hann við jarð-
arför í Hafnarfirði. Hann var nýlega
stiginn upp úr lungnabólgu. Ekki
voru rútuferðirnar á milli Reykjavík-
ur og Hafnarfjarðar þá. Hann gekk
heim, veiktist á heimleiðinni og dó
rétt á eftir. Foreldrar mínir giftust 11.
nóvember 1917 og voru því aðeins
tæp sex ár í hjónabandi.
Sorg móður minnar var óskapleg,
það var erfitt fyrir okkur systurnar,
mig og Drífu, að horfa upp á harm
hennar,“ segir Jórunn.
Katrín Viðar var líka í hópi frum-
kvöðla í íslenskri tónlistarsögu. Hún
var dóttir Jórunnar og Jóns Norð-
manns kaupmanns og útgerðar-
manns, hann dó ungur og skildi eftir
sig mikil auðæfi.
„Hann sagði einu sinni við ömmu:
„Ég veit ekki hvernig stendur á því
Jórunn mín, en það er eins og það
verði allt að gulli í höndum á mér,““
segir Jórunn og hlær.
Jórunn amma hennar og nafna lét
mikið fé renna til að mennta börnin
sín átta. Þau elstu, Jón og Katrín, fóru
í tónlistarnám til Berlínar, síðar fóru
þau yngri til listnáms erlendis. Tímar
urðu viðsjárverðir og fé Jórunnar
gekk til þurrðar en það sem hún hafði
látið í tónlistarmenntun barna sinna
skilaði ríkulegri uppskeru.
„Tónlistin kom þó ekki síður til mín
frá föðurfólkinu, langafi minn Pétur
Guðjónsson var t.d. organisti Dóm-
kirkjunnar.“
Jórunn kveðst oft hafa hlustað á
móður sína kenna.
„Þegar einhver sló á vitlausa nótu
þá sagði ég: „Þetta var vitlaus nóta,“
ég gat ekki hlustað á vitlausa nótu
tvisvar.“
Foreldrar Jórunnar keyptu efri
hæðina á Laufásvegi 35 en Jórunn
amma hennar og Óskar móðurbróðir
bjuggu á neðri hæðinni meðan hann
var ógiftur.“ Óskar varð síðar meðeig-
andi Jóns Þorlákssonar borgarstjóra
að fyrirtækinu J. Þorláksson & Norð-
mann.
En hvernig skyldu kjör þeirra
Katrínar og dætra hennar hafa verið
eftir lát fjölskylduföðurins?
„Við höfðum það ágætt, mamma
fékk kennsluna vel borgaða, hún var
með stúlkur til að hugsa um okkur
systurnar, svo rak hún verslunina
sem gaf vel af sér fyrst. Við áttum
góða æsku. Mamma var ótrúleg kona,
– hvernig hún fór að því að komast í
gegnum þetta! Hún giftist síðar Jóni
Sigurðssyni skólastjóra Laugarnes-
skólans. Hann beið eftir henni
mömmu í ein tíu ár og reyndi að upp-
fylla hverja hennar ósk eftir að þau
giftust. Okkur systrunum var hann
mjög góður, hugsaði um að gefa okk-
ur grænmeti hvað þá annað, – það var
gæfuspor þegar hún mamma giftist
honum. Hann var líka afskaplega góð-
ur við börnin mín.
Eitt var það sem mamma leyfði sér
þótt hún hefði iðulega mikið að gera.
Hún leyfði sér að fara á skauta ef það
var svell á Tjörninni. Hún fór þá milli
klukkan 3 og 4, – það var miklu oftar
frosin Tjörnin þá en núna.“
Vildi hafa Pál Ísólfsson sem kennara
Fyrst lærði Jórunn um tíma á pí-
anó hjá móður sinni.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Jórunn Viðar í garði sínum við Laufásveg 35, þar er hún fædd, ólst upp og hefur búið lengst af.
Ljósmynd/Golli
Tónlistin breytir litnum í s
Tónlist Jórunnar Viðar hefur
skipað henni í heiðurssæti
sem frumkvöðli og enn er hún
að semja. Guðrún Guðlaugs-
dóttir ræddi við Jórunni um
tónlistina, lífið og ferilinn.
Jórunn Viðar ásamt Ólafi Ragnari Grímssyni, forseta Íslands, er hún hlaut
heiðursverðlaun íslensku tónlistarverðlaunanna árið 2003, sama ár kom út
geisladiskurinn Mansöngur með verkum eftir hana.