Morgunblaðið - 21.05.2006, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 21. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Niðurstöður úr BA-verk-efni okkar í bókasafns-og upplýsingafræði viðHáskóla Íslands sýnaað rúmlega 90% fram-
haldsskólanema á Íslandi þurfa að
leita heimilda vegna skólaverkefna,
en tæplega helmingur þeirra segist
ekki hafa fengið þjálfun í heimildaleit.
Meirihluti nemenda þarfnast aðstoð-
ar við heimildaleit, flestir nota netið
við heimildaöflun og nota 77% þeirra
Google sem aðalleitarvél. Eins og gef-
ur að skilja er mikil áhersla lögð á
kennslu í rafrænni upplýsingaleit í
skólum, hins vegar virðist vera þörf á
að þróa frekar getu nemenda í heim-
ildaleit og hæfni þeirra til að meta raf-
rænar heimildir. Einnig er þörf á að
þróa getu þeirra til að finna og meta
aðrar tegundir heimilda.
Of góðir kennarar
Þær heimildir sem framhaldsskóla-
nemar nota hvað mest eru heimildir
sem þeir finna á netinu, námsbækur
og efni frá kennara. Sú staðreynd að
kennarar láta nemendum heimilda-
lista í té, getur komið í veg fyrir sjálf-
stæði nemenda í heimildaleit. Sjálf-
stæði í heimildaleit getur verið góður
undirbúningur fyrir háskólanám og
almenna upplýsingaleit í atvinnulíf-
inu. Sé notkun á heimildum borin
saman eftir árgöngum, eykst notkun
heimilda af netinu eftir því sem nem-
endur verða eldri en notkun náms-
bóka helst nokkurn veginn sú sama.
Notkun á efni frá kennara minnkar
örlítið. Þegar kemur að heimildum af
netinu eru leitarvélarnar Google og
Leit.is vinsælastar. Þótt netið virðist
vera mjög vinsælt hjá nemendum,
telja bókasafnsfræðingar á skólasöfn-
um að nemendur treysti of mikið á
það efni sem þeir finna á netinu og að
þeir kunni ekki að nota formlegar eða
skipulagðar aðferðir við að meta
heimildir sem þeir finna.
Tungumálið hamlar
Notkun á tímaritum, dagblöðum og
margmiðlunarefni er lítil og að mati
bókasafnsfræðings á skólasafni eiga
nemendur í erfiðleikum með að leita
heimilda í tímaritum sökum skorts á
þekkingu og tungumálaörðugleika.
Þrátt fyrir þetta segjast rúmlega 80%
nemenda nota heimildir á ensku.
Þetta vekur spurningar um hversu
mikið af erlendum heimildum nem-
endur nota, en niðurstöður úr spurn-
ingakönnuninni og niðurstöður úr við-
tölum við nemendur leiða í ljós að
flestir nemendur kjósa íslenskar
heimildir. Frekari sönnun þessa sést
líka með því að skoða þær leitarvélar
á netinu sem nemendur nota hvað
mest, en það eru Google og Leit.is.
Báðar þessar leitarvélar bjóða upp á
íslenskar heimildir.
Bókasafnsfræðingar á skólasöfn-
um sem talað var við, voru sammála
um að tungumálið hamli nemendum
og að nemendur kjósi mest íslenskar
heimildir. Þeir sögðu einnig að nem-
endur væru ekki nógu sjálfstæðir í er-
lendum tungumálum og hefðu ekki
þjálfað færni sína nóg til að geta met-
ið erlendar heimildir.
Nemendur þurfa aðstoð
Flestir nemenda nota netið heima
hjá sér og um helmingur fer á netið í
skólanum. Tæplega tveir þriðju nem-
enda nota bókasafnið til að leita að
heimildum, en á bókasafninu fá þeir
aðallega aðstoð frá starfsfólki, skoða í
hillur og nota efni sem kennarinn hef-
ur látið taka saman fyrir þá. Meira en
helmingur nemenda notar skólabóka-
safnið og rúmlega einn þriðji notar al-
menningsbókasöfn. Rúmlega þriðj-
ungur nemenda notar efni sem til er
heima hjá þeim.
Tveir þriðju nemenda þarfnast að-
stoðar við heimildaleit og fær þriðj-
ungur þeirra aðstoð frá kennurum
eða öðru starfsfólki í skólanum. Flest-
ir nemenda eru ánægðir með þá að-
stoð sem þeir fá frá starfsfólki skóla-
bókasafnsins en nokkrum finnst þeir
ekki fá næga aðstoð frá kennurum
sínum. Þetta bendir til að nemendur
vilji meiri aðstoð í tímum við upplýs-
ingaleit. Þriðjungur nemenda leitar
aðstoðar heima fyrir eða hjá vinum
sínum og eru það aðallega yngri ár-
gangarnir sem fá aðstoð heima, en
þeir eldri leita frekar aðstoðar í skól-
anum.
Hversu sjálfstæðir eru nemendur?
Rúmlega 90% framhaldsskóla-
nema þurfa að leita heimilda vegna
skólaverkefna en hins vegar segist
rúmlega helmingur þeirra hafa fengið
þjálfun í heimildaleit. Þetta vekur
spurningar um hæfni þeirra til upp-
lýsingaleitar. Hæfni nemenda til að
þekkja og finna viðeigandi heimildir
virðist ekki vera mjög mikil, sé horft á
þá staðreynd að þeir virðast reiða sig
mikið á eina tegund heimilda, leitar-
vélar á netinu. Mikil notkun á náms-
bókum og efni sem kennari hefur látið
taka saman bendir til þess að nem-
endur leiti ekki og velji þær gerðir
heimilda sem henta best fyrir hvert
verkefni. Ennfremur er sú staðreynd
að nemendur virðast forðast að nota
tímarit í heimildaleit sinni, vottur um
að nemendur skorti sjálfstæði við val
á heimildum.
Ef netnotkunin er skoðuð nánar,
kemur í ljós að nemendur treysta
frekar á leitarvélar eins og Google til
að mæta upplýsingaþörf sinni, í stað
þess að leita heimilda á vefsíðum sem
hafa verið gerðar sérstaklega til að
hjálpa notendum að finna góðar heim-
ildir, eins og Vefbókasafnið, Vísinda-
vefurinn og Hvar.is. Að sjálfsögðu
getur þetta verið vegna lítillar kynn-
ingar á þessum vefsíðum, en bendir
hugsanlega til þess að nemendur séu
ekki nógu virkir við að finna bestu
hjálpartækin við að leita á netinu.
Geta nemenda til að meta þær heim-
ildir sem þeir finna er áhyggjuefni, en
niðurstöður úr viðtölum við nokkra
bókasafnsfræðinga á skólasöfnum
benda til þess að nemendur noti ekki
formlegar eða kerfisbundnar aðferðir
við mat sitt á heimildum. Aðspurðir
um mat sitt á heimildum sögðust sum-
ir nemendur meta gæði heimilda sinna
af því hvernig þær líta út eða „bara
vita“ hvort þær séu trúverðugar.
Á heildina litið má segja að þekking
nemenda á upplýsinganotkun sé
ábótavant þó svo að hæfileikar nem-
enda til upplýsingaöflunar aukist með
hverjum árgangi.
Fjórar eftirtaldar breytingar í frá-
sögnum nemenda í eldri árgöngum
gefa vísbendingar um þróun í átt að
sjálfstæðari upplýsingaleit nemenda:

Nemendur nota fleiri bækur, aðr-
ar en námsbækur

Minni notkun er á efni sem tekið er
saman af kennurum

Bókasafnið verður vinsælli staður
til að læra á

Eldri nemendur leita sér meiri að-
stoðar í skólanum við heimildaleit
miðað við yngri nemendur sem leita
sér meiri aðstoðar heima fyrir
Niðurstöður rannsóknarinnar
benda til að nemendur séu á réttri leið
í átt að sjálfstæðari upplýsingaöflun,
en hæfileikar þeirra til að finna, meta
og hugsanlega að vinna vel úr upplýs-
ingunum virðist hindra að þeir nýti
heimildirnar sem best.
Nemendur eru ánægðir með heimildir
Níutíu og þrjú prósent nemenda
eru ánægðir með þær heimildir sem
þeir finna, en sú staðreynd að svo
margir segjast ekki hafa fengið þjálf-
un í upplýsingaleit, þar sem þeir eiga
m.a. að læra hvernig meta skuli heim-
ildir, vekur mann til umhugsunar um
hversu færir þeir eru til að meta þær
heimildir sem þeir finna á réttan hátt.
Ennfremur benda erlendar rann-
sóknir sem Angela Weilir gerði og
skrifaði um í greininni „Information-
Seeking Behavior in Generation Y
Students: Motivation, Critical Think-
ing, and Learning Theory“ sem birt-
ist í tímaritinu „The Journal of Aca-
demic Librarianship“ á að þessi
kynslóð hneigist til að ofmeta færni
sína í leit á netinu. Hún telur að það sé
vegna þess að netið er „svalur“ miðill,
sem ætlast er til að nemendur kunni
á.
Marktækur munur á upplýsinga-
notkun nemenda eftir búsetu
Nemendur á landsbyggðinni
treysta jafnmikið á aðstoð við upplýs-
ingaleit og samnemar þeirra á höf-
uðborgarsvæðinu. Munurinn á hóp-
unum tveimur liggur í því hvar þeir
leita aðstoðar, hvers konar heimildir
þeir nota og hvar þeir leita þeirra.
Nemendur á höfuðborgarsvæðinu
leita heimilda og aðstoðar meira
heima fyrir en nemendur á lands-
byggðinni treysta meira á aðstoð í
skólanum. Meira en helmingi fleiri
nemendur á höfuðborgarsvæðinu
nota netið heima hjá sér en nemendur
á landsbyggðinni, sem nota netið að-
allega í skólanum. Sama má segja um
heimildir sem til eru á heimilum nem-
enda. Þennan mun má að miklu leyti
skýra með þeirri staðreynd að margir
skólar á landsbyggðinni eru heima-
vistarskólar og nota því nemendur í
þeim skólum tölvurnar í skólanum og
treysta meira á aðstoð í skólanum en
nemendur á höfuðborgarsvæðinu,
sem hafa meiri aðgang að almenn-
ingsbókasöfnum og öðrum sérhæfð-
um upplýsingalindum.
Grein þessi byggist á BA-verkefni Guðrúnar
Reynisdóttur og Jamillu Johnston við bóka-
safns- og upplýsingafræðiskor við Háskóla Ís-
lands. Gerð var rannsókn á upplýsinganotkun
íslenskra framhaldsskólanema á Íslandi og var
könnun lögð fyrir úrtak nemenda í október
2004, en hún var í formi rafræns spurninga-
lista. Að auki voru tekin viðtöl við sex nem-
endur og þrjá bókasafnsfræðinga á skólasafni.
Leiðbeinandi höfunda var Dr. Anne Clyde.
(spyrja KB um: Dr. Anne Clyde heitin?)
Hafdís Dögg Hafsteinsdóttir, forstöðumaður bókasafnsins í
Fjölbrautaskóla Vesturlands, hagar upplýsingakennslu sinni
þannig að hún fer inn í tíma hjá kennara til að undirbúa
nemendur fyrir verkefni. „Ég kem með heimildalista sam-
kvæmt verkefnalýsingu og bendi á bækur, tímarit, valdar
vefsíður, tenglasöfn, gagnagrunna og sérhæfðar leitarvélar.
Í tímanum fer ég svo yfir listann og sýni nemendum leitir í
viðeigandi gagnagrunnum, bókum eða tímaritum.“
Að sögn Hafdísar sjá sumir kennaranna mun sjálfstæðari
vinnubrögð frá nemendum og vandaðri verkefni eftir svona
sérhæfða kennslu. Það hefur svo skilað sér í betri einkunn-
um. „Við ritgerðasmíð nýtist þetta vel þar sem nemendur
verða móttækilegri fyrir leiðbeiningum og kunna að nýta
sér þær. Einnig sjá kennarar vandaðri ritgerðir og þurfa ekki
að vera nemendum sínum til stuðnings að sama marki og
áður.“
Helming framhaldsskólanema
skortir þjálfun við heimildaleit
Morgunblaðið/Kristinn
Þótt mikil áhersla sé lögð á kennslu í rafrænni upplýsingaleit í skólum þarf að þróa nemendur í heimildaleit og til að meta rafrænar heimildir.
Íslenskir framhaldsskóla-
nemar nota Google mest
við heimildaleit en hafa
ekki sýnt fram á getu til að
meta þær heimildir sem
þeir finna. Marktækur mun-
ur er á upplýsinganotkun
nemenda eftir búsetu. Guð-
rún Reynisdóttir og Jamilla
Johnston fjalla hér um
rannsókn sína á notkun
framhaldsskólanema á
heimildum.
Sjálfstæðari vinnubrögð og vandaðri verkefni



 



  

  


 

  








  



 

  

  

 








  
!
 !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
 !
!
!
Ekki eru allar upplýsingar á netinu jafn
áreiðanlegar. Hver sem er getur sett
efni gagnrýnislaust inn á netið. Því
þurfa notendur efnis á netinu að
spyrja sig eftirfarandi spurninga til að
sannreyna áreiðanleika upplýsinga:

Á hvers vegum er vefsíðan?

Hverjum er síðan ætluð?

Finnast nöfn og netföng
ábyrgðaraðila síðunnar?

Eru höfundar áreiðanlegir?

Er ítarefni um þá á síðunni?

Hvenær var vefsíðan uppfærð?

Eru upplýsingar á síðunni hlutlegar
eða huglægar?

Er heimilda getið?
Nánar er hægt að fræðast um þessi
mál í bæklingnum Upplýsingatækni –
eitthvað fyrir mig? sem Upplýsing, fé-
lag bókasafns- og upplýsingafræða,
gaf út á þessu ári.
Gæði upplýsinga
á netinu