Morgunblaðið - 29.07.2006, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 29. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
SAMEIGINLEG forsjá hefur
orðið æ algengari frá
því að heimildin var
lögfest árið 1992.
Grundvöllur sameig-
inlegrar forsjár er að
foreldrar séu sammála
um að vinna saman að
hagsmunum barns síns
til 18 ára aldurs þess.
Foreldrarnir skilja við
hvort annað sem ein-
staklingar. Þeir skilja
ekki við börn sín og
geta sjálfir ekki skilið
sem foreldrar. For-
eldrar þurfa að geta
komið sér saman um
hjá hvoru foreldrinu barnið skuli
eiga lögheimili þar sem ekki er hægt
að eiga lögheimili á tveimur stöðum.
Jafnvel þótt foreldrar segist geta
og ætli að vinna saman þá getur það
breyst á einni svipstundu enda sam-
skiptagrundvöllurinn oft afar við-
kvæmur. Dæmi eru um að ágætri
samvinnu foreldra lýkur skyndilega
þegar nýr maki kemur inn í mynd-
ina. Við komu nýs maka breytist
andrúmsloftið, ójafnvægi getur
skapast og líkur á ósamkomulagi
aukast. Ástæðan er oftar en ekki til-
finningarlegs eðlis. Það er ekkert
sjálfgefið að það sé við nýja makann
að sakast. Sprottið getur upp af-
brýðisemi hjá því foreldrinu sem
ekki á nýjan maka. Nýi makinn gæti
einnig haft skoðun á umgengninni
og viljað gera á henni einhverjar
breytingar. Með komu nýs maka er
hætta á að gamlir fortíðardraugar
lifni við hafi foreldrarnir ekki unnið
úr skilnaðinum.
Hvað felst í sameiginlegri
forsjá og hverju mætti breyta?
Algengur misskilningur er að með
því að hafa sameiginlega forsjá
skipti foreldrar frekar með sér út-
lögðum kostnaði vegna barnsins s.s.
útgjöldum vegna fatakaupa, lækn-
isaðstoðar, hjálpartækja, tannrétt-
inga og íþróttaiðkunar. Sameiginleg
forsjá skyldar ekki það foreldri sem
barnið á ekki lögheimili hjá til að
greiða neitt umfram meðlag. Hversu
mikið það foreldri vill láta af hendi
rakna til barns síns er því í sjálfs-
vald sett. Það er ekki
óeðlilegt að ábyrgð
sameiginlegs forræðis
liggi ekki aðeins í að
koma að stærri ákvörð-
unum er varða barnið
heldur einnig í beinni
þátttöku í að veita
barninu þá nauðsyn-
legu hluti sem það
kann að þarfnast. Með
þessum hætti er sam-
eiginleg forsjá bæði í
orði og á borði. Ef barn
býr til jafns hjá báðum
foreldrum er eðlilegt
að meðlag og bætur
skiptist að sama skapi jafnt á milli
þeirra.
Hvað er átt við með
„stærri ákvarðanir“?
Dæmi um stærri ákvarðanir er í
hvaða skóla barnið gengur. For-
eldrar eru yfirleitt sammála um að
barnið gangi í þann skóla sem til-
heyrir lögheimili þess. Lækn-
isheimsóknir og viðtöl hjá sálfræð-
ingi eru talin flokkast undir stærri
ákvarðanir. Sálfræðingur getur ekki
átt viðtal við barn nema með sam-
þykki beggja forsjárforeldra. Flutn-
ingur með barn úr landi telst vera
„stór ákvörðun“ og krefst sam-
þykkis beggja forsjárforeldra.
Umgengnin
Sameiginleg forsjá er ekki nauð-
synlegt fyrirkomulag til að foreldri
geti haft góða og tíða umgengni við
barn sitt. Hvernig svo sem forsjár-
skipan er háttað á barnið gagn-
kvæman rétt á að umgangast báða
foreldra sína með reglubundnum
hætti. Það fyrirkomulag að barn
dvelur viku í senn hjá foreldrum sín-
um hefur farið vaxandi. Í þeim til-
vikum eru foreldrar oftast með sam-
eiginlega forsjá. Enda þótt ekki
skorti á samvinnuvilja foreldranna
gæti verið að þetta skipulag hentaði
ekki barninu. Tíð búsetuskipti geta
verið mikið álag jafnvel þótt aðbún-
aður sé góður á báðum stöðum. For-
eldrar sem hafa þetta fyrirkomulag í
hyggju þurfa að meta ekki einungis
kostina heldur einnig vankanta fyr-
irkomulagsins, með líðan barnsins
og aðlögunarhæfni þess að leið-
arljósi.
Skilnaður
Það að börn upplifi létti þegar for-
eldrar þeirra skilja er algengara en
margir halda. Í sumum tilvikum er
heimilislífið orðið svo eitrað og
þrungið að það er stórskaðlegt
barnssálinni. Foreldrar sem eiga í
erjum hafa oft ekki mikið að gefa
börnum sínum. Eftir skilnaðinn
kemst meira jafnvægi á heimilislífið
og stundum aukið öryggi hafi áfengi
eða ofbeldi verið til staðar. Börnin
sem fallið hafa í skuggann af deilum
foreldranna verða þeim, eftir að
skilnaðurinn er afstaðinn, aftur sýni-
leg.
Með því að skoða hvernig sam-
band foreldranna var á sambúðarár-
unum er stundum hægt að spá fyrir
um hvort sameiginlegt forræði komi
til með að verða farsælt fyr-
irkomulag. Önnur atriði sem hafa
spásagnargildi er hvort báðir aðilar
hafi verið sáttir við ákvörðun um
skilnaðinn eða hvort annar aðilinn
hafi viljað skilnað í óþökk hins. Hafi
samskiptin verið átakamikil, þrung-
in togstreitu og valdabaráttu eru
auknar líkur á að sameiginleg forsjá
sé síður heppileg forsjárskipan.
Eins ef annað foreldrið hefur ekki
getað sætt sig við skilnaðinn getur
reiði þess og höfnunartilfinning haft
neikvæð áhrif á samskiptin við hitt
foreldrið.
Ef foreldrar hafa ekki þann
þroska að bera til að leggja til hliðar
ágreining sinn hvernig svo sem hann
er tilkominn mun sameiginleg forsjá
fara í bága við hagsmuni barnsins.
Barnið verður á milli og foreldrarnir
kunna jafnvel að nýta sér þann rétt
sem sameiginleg forsjá veitir þeim
til að ná sér niðri á hvort öðru frekar
en að leyfa barninu að njóta góðs af.
Sameiginleg forsjá
getur verið vandmeðfarin
Kolbrún Baldursdóttir segir að
mörgu að hyggja við sameig-
inlega forsjá ’Með komu nýs maka erhætta á að gamlir fortíð-
ardraugar lifni við hafi
foreldrarnir ekki unnið
úr skilnaðinum.‘
Kolbrún
Baldursdóttir
Höfundur er sálfræðingur.
Sagt var: Hann er þannig maður, að óhætt er að treysta honum.
RÉTT VÆRI: Hann er maður sem óhætt er að treysta.
(þannig er atviksorð en ekki lýsingarorð.)
Gætum tungunnar
KUNNINGI minn fór með fjöl-
skyldu sinni til Portúgals í sum-
arleyfi, sem er svo sem ekki í frásög-
ur færandi, nema hvað
að fjölskyldan skoraði á
hann að elda eftirlæt-
isréttinn hans, sem er
kjúklingapasta. Hann
varð við því – fór út í
matvörubúð og keypti
allt í réttinn, sem inni-
hélt m.a. kjúklingabring-
ur. Fyrir kjötið greiddi
hann sem svarar 400
krónum. Þegar heim til
Íslands kom vildi fjöl-
skyldan aftur kjúklinga-
réttinn góða og fjöl-
skyldufaðirinn fór í
matvöruverslun hér og keypti hráefn-
ið. Nú greiddi hann fyrir sama magn
af kjúklingabringum 1.600 krónur.
Þær voru sem sagt fjórum sinnum
dýrari en í ferðamannamatvörubúð í
Portúgal, en á ferðamannastöðum er
verðlag yfirleitt nokkru hærra en al-
mennt gerist í landinu. Þessi mikli
munur er ekki viðunandi.
Samfylkingin hefur um árabil haft
forystu á Alþingi um margvíslegar
aðgerðir til að lækka matarkostnað
heimilanna. Þar hafa Rannveig Guð-
mundsdóttir og Össur Skarphéð-
insson verið fremst í flokki Samfylk-
ingarþingmanna. Nú er komin fram
vönduð greinargerð og úttekt á or-
sökum hins háa mat-
vælaverðs hér á landi.
Þar kemur fram að
meginástæðan sé verð
á búvörum. Enn frem-
ur segir þar að engin
ein aðferð sé áhrifa-
ríkari til að lækka mat-
arverð en sú að lækka
tolla á landbún-
aðarvörur. Þing-
flokkur Samfylking-
arinnar hefur lýst
stuðningi við tillögur
Hallgríms Snorrason-
ar í skýrslu mat-
vælaverðsnefndarinnar og lagt til að
samhliða þeim verið leitað leiða til að
auðvelda bændum aðlögun að breyt-
ingunum sem þeim fylgja.
Þetta er úrelt kerfi sem bitnar á
neytendum. Við erum að greiða um
28 milljarða til þessa kerfis, um 14
milljarða í beingreiðslur til bænda og
álíka mikið til viðbótar í tolla og inn-
flutningsvernd. Þess má geta vegna
dæmisins af kjúklingabringunum, að
kjúklingur er ekki hefðbundin land-
búnaðarvara, heldur flokkast sem
iðnaðarframleiðsla og flutningskostn-
aður hingað til lands er um 40 krónur
á kílóið.
Aukið frelsi
Það er nauðsynlegt að auka frelsi
bænda, fjölga sóknarfærum og auka
samkeppni. Mikilvægt er að bændur
skapi sér sérstöðu þannig að þeir geti
t.d. selt gæðavöru undir eigin nafni
og fengið þannig betra verð fyrir vöru
sína. Ég hef margoft vakið máls á
þörfinni á því á Alþingi hvað varðar
ferðaþjónustuna. Ég hef heimsótt
ferðabændur víða um heim og þá hef-
ur alltaf verið hægt að kaupa beint af
bóndanum það sem hann framleiðir.
Þessi framleiðsla er hluti af mat-
armenningu hvers lands og ástæðu-
laust að láta tæknilegar hindranir
standa í vegi fyrir því að hið sama sé
mögulegt hér á landi og annars stað-
ar í heiminum. Slík sala er mikilvæg
fyrir íslenska matarmenningu og
hluti af kynningu á henni og fyrir
ferðaþjónustuna.
Heimilin munar um
130 þúsund kr. á ári
Það verður að rannsaka afleiðingar
fákeppni á matvælaverð í landinu og
móta tillögur til að sporna við henni.
Þingflokkur Samfylkingarinnar mun
berjast áfram fyrir lækkun mat-
arverðsins. Nú verða hagsmunir
neytenda að ráða ferðinni. Ef við för-
um að tillögum formanns mat-
vælaverðsnefndarinnar getur mat-
arreikningur heimilanna lækkað um
50 þúsund krónur á ári og jafnvel allt
að 130 þúsundum ef farið er að ýtr-
ustu kröfum. Sumir hafa jafnvel talið
að matarreikningurinn gæti lækkað
um 180 þúsund krónur. Förum að til-
lögunum, nema hvað varðar óholl-
ustuna, gosdrykki og sælgæti. Lækk-
un á slíkum varningi vinnur gegn
heilsufarsmarkmiðum okkar. Nú er
matarverðið meira en helmingi hærra
á Íslandi en í öðrum Evrópulöndum.
Því ætlum við í Samfylkingunni að
breyta.
Fjórum sinnum dýrara í matinn
Ásta R. Jóhannesdóttir fjallar
um hátt matarverð ’Það verður að rannsakaafleiðingar fákeppni á
matvælaverð í landinu og
móta tillögur til að
sporna við henni. ‘
Ásta R. Jóhannesdóttir
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
Norræn hönnunun • www.bergis.is
COPENHAGEN
Í KJÖLFAR þess að stjórnvöld
ákváðu að stefna að lækkun mat-
arverðs á Íslandi hefur
skapast mikil umræða
um réttu leiðirnar að
þessu markmiði.
Nefndarmennirnir tíu, í
hinni svokölluðu mat-
vælanefnd forsætisráð-
herra, komu sér ekki
saman um tillögur til
verðlækkana. Fulltrúar
hagsmunaaðila hafa
bent á margar og mis-
munandi leiðir til að
lækka matarverð og því
hefur verið haldið fram
að óeðlilega hátt hlut-
fall söluverðs landbún-
aðarafurða renni til
bænda og vinnslustöðva.
Þetta er fjarri öllum
sannleika.
Mjólkuriðnaðurinn
hefur tekið á sig umtals-
verðan kostnað og kom-
ið þannig í veg fyrir
verulega hækkun á
mjólkurvörum á síðustu
árum. Vinnslu- og dreif-
ingarkostnaður mjólkur
síðustu 15 árin er 32%
lægri en sem nemur
hækkun neysluvísitöl-
unnar á tímabilinu.
Þetta er framlag mjólk-
uriðnaðarins til ís-
lenskra neytenda.
Verðlagsnefnd bú-
vöru, sem ákvarðar
heildsöluverð mjólk-
urafurða, setti á verð-
stöðvun allra mjólkurafurða þann 1.
janúar 2003. Verðstöðvunin gilti í
þrjú ár og heildsöluverð mjólkuraf-
urða hélst óbreytt allan þann tíma,
þrátt fyrir að verðlagsnefndin hafi
hækkað afurðarverð til mjólk-
urframleiðenda. Mjólkuriðnaðurinn
mætti verðstöðvuninni með aðhalds-
aðgerðum og hagræðingu í rekstri
sínum, neytendum til tekna, enda var
það var ein af forsendum verðstöðv-
unarinnar.
Þessi verðstöðvun er ekki eins-
dæmi og mjólkuriðnaðurinn hefur áð-
ur tekið á sig verulegan kostnað til
þess að halda niðri verði á mjólk-
urvörum. Í kjölfar þjóðarsáttarsamn-
inganna var gerð hagræðingarkrafa,
bæði til mjólkuriðnaðarins og mjólk-
urframleiðenda. Góð viðbrögð þess-
ara aðila, mikil vinna þeirra og tækni-
væðing voru forsenda þess að unnt
var að halda mjólkurverði óbreyttu í
fimm ár, frá árinu 1991 fram í byrjun
árs 1996.
Auðvelt er að sjá árangur aðhalds-
aðgerðanna og hagræðingarinnar
með því að bera saman hækkun á
vinnslukostnaði mjólkur og hækkun á
vísitölu neysluverðs. Frá því í desem-
ber 1990 fram í janúar 2006 hefur
neysluvísitalan hækkað um 68%. Á
sama tíma hefur vinnslu- og dreifing-
arkostnaður mjólkur, samkvæmt
ákvörðun verðlagsnefndar, einungis
hækkað um 36,6%. Mismunurinn er
32% sem telja verður verulegan
ávinning til neytenda.
Það er því ljóst að neytendur hafa
notið hagræðingarinnar í mjólkuriðn-
aðinum á síðustu árum og svo verður
áfram. Sameining
Mjólkursamsölunnar og
Mjólkurbús Flóamanna
skilar verulegri hag-
ræðingu og nýverið
voru kynntar miklar að-
haldsaðgerðir sem fel-
ast í því að leggja niður
stærsta mjólkurbú
landsins í Reykjavík og
flytja vinnsluna austur
á Selfoss. Fleiri rekstr-
arbreytingar eru á döf-
inni, t.d. á afurðastöðv-
unum á Blönduósi og í
Búðardal.
Verðlagsnefnd bú-
vara ákvarðar það verð
sem bóndinn fær fyrir
hvern lítra mjólkur.
Ákvörðunin tekur mið
af áætluðum kostnaði
við framleiðslu hvers
mjólkurlítra hér á landi.
Þrátt fyrir að greiðslur
til bænda síðustu ár hafi
verið meiri en sem nem-
ur hækkun mjólk-
urverðs hafa greiðsl-
urnar ekki náð að fylgja
neysluvísitölunni síð-
ustu 10 árin og munar
þar um 4%. Með auk-
inni tæknivæðingu,
tölvustýrðum fjósum og
stærri rekstrarein-
ingum hafa kúabændur
náð að draga úr rekstr-
arkostnaði og auka
framleiðslu sína með
umtalsverðum árangri, þrátt fyrir
takmarkaða nyt íslenskra kúa. Það er
í raun og veru ákaflega merkilegt að
verð á mjólkurafurðum hér á landi sé
jafnlágt og raun ber vitni, miðað við
framleiðslukostnaðinn, vinnsluna og
dreifingu afurðanna. Verð á mjólk-
urlítranum hér er t.d. sambærilegt
við mjólkurverð í Danmörku þrátt
fyrir að danskar kýr mjólki allt að
helmingi meira en þær íslensku og
dreifingakostnaðurinn sé lægri en
hér á landi.
Framlag mjólkur-
iðnaðarins
til íslenskra heimila
Guðbrandur Sigurðsson segir
neytendur hafa notið
hagræðingar í mjólkuriðnaði
’Verð á mjólk-urlítranum hér
er t.d. sambæri-
legt við mjólk-
urverð í Dan-
mörku þrátt
fyrir að danskar
kýr mjólki allt að
helmingi meira
en þær íslensku
og dreifing-
arkostnaðurinn
sé lægri en hér á
landi.‘
Guðbrandur Sigurðsson
Höfundur er forstjóri MS