Morgunblaðið - 30.07.2006, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 2006 11
þrungið í drungalegu veðri og stórkarlalegt að
sjá löðrandi Atlantshafið lemja á berginu. Hægt
er að ganga út á enn einn predikunarstólinn úti í
hafinu, einnig að skoða stigann í fjöruna og
rennibrautina, og ljúft er að koma inn í hlýjuna í
vitahúsinu.
Þar fara gestir úr yfirhöfnum í hitakompu í
kjallaranum og eru á ullarnærfötunum í stof-
unni, svo stemmningin er afar heimilisleg. Rauð
stjarna í stofunni, maturinn sóttur í kæligeymsl-
una Síberíu og gistiherbergin heita Stalingrad,
Leningrad, Moscow og Murmansk. Almennt er
mælt með að ganga til baka meðfram bjarginu
og inn Innstadal, en það eru allir orðnir það
blautir og þreyttir að farin er sama leið yfir Kýr-
skarðið.
4. dagur Fjórða daginn er gengið í logni og sól
yfir Hafnarskarð í Veiðileysufjörð. Einhvern
tíma á maður að hafa bograð þessa leið með
eldavél, en það verður harla ótrúlegt þegar ösl-
aður er snjórinn í júlímánuði. Í Veiðileysufirði
bíða vistir, þar er kamar, og notalegt síðasta
kvöldið. Þeir bjartsýnustu renna fyrir fisk í
Veiðileysufirði. Harmóníkutónar um kvöldið
vekja forvitni tveggja sela sem reka höfuðin upp
úr sjónum og fylgjast með.
5. dagurAð morgni fimmta dagsins er hópurinn
sóttur á báti. Siglt er inn að Hesteyri, þeim
sögufræga stað, til að sækja ferðalanga. Þó að
gárungarnir segi að kirkjunni hafi verið stolið af
öðru byggðarlagi létu ung brúðhjón það ekki
trufla sig og gengu í það heilaga á grunninum.
Vart er hægt að hugsa sér rómantískari kring-
umstæður. Milt er í sjóinn enda siglingin innan
Djúpsins og enginn verður sjóveikur. Enda
fólkið hraustara sem snýr aftur frá Horn-
ströndum – það lætur ekki „smágutl“ hafa áhrif
á sig, „kaldaskít“ eða „brælu“.
Morgunblaðið/Pétur Blöndal
Stórbrotið útsýni blasir við þegar horft yfir Hornbjarg af Kálfatindum.
Stafalogn og glampandi sólskin við tjaldstæði göngumanna í Veiðileysufirði.
pebl@mbl.is
Þetta átti að verða síðasta ár Sigurðar fyrir
norðan og síðan ætlaði hann að hætta að síga í
björg. „Hann hafði skrifað kveðju til Hornvík-
urinnar í gestabókina á Horni. Hann ætlaði að
flytja á Hnífsdal með eiginkonu sinni og tveim-
ur börnum og kenna við grunnskólann. En því
miður rættist það ekki.
Enginn leið skort
Þó að náttúran væri miskunnarlaus á Horni,
þá mátti vel komast af ef menn sömdu sig
henni og þó að Arnór ætti níu systkini liðu þau
aldrei neinn skort. „Kýrnar voru látnar bera á
réttum tíma og við höfðum því mjólk yfir vet-
urinn, fært var frá á sumrin, kindum og lömb-
um smalað á hverjum degi, setið hjá og safnað
smjöri og skyri, geymt í súr, soðið kjöt og slát-
ur. Út á þetta gekk lífið í þá daga.“
Það þurfti að bera skynbragð á veðurfarið
og nýta alltaf þau færi sem gáfust í þeim við-
skiptum, að sögn Arnórs. „Ég man eftir tíðum
ráðstefnum að morgni í brekkunni framan við
húsið um hvernig veðrið yrði næsta daga og
alltaf var það til að fara á sjó eða gera annað
sem háð var veðri. Það var fylgst gaumgæfi-
lega með hitastigi, straumi og hvernig stóð á
sjó.“
Og fólk gerði ýmislegt til að hafa ofan af fyr-
ir sér. „Það voru lesnar skáldsögur og kveðnar
rímur. Pabbi kvað oft rímur á kvöldin og þá
safnaðist fólk saman úr næstu húsum,“ segir
Arnór.
Svo var unga fólkið auðvitað að skjóta sig
saman. „Við kynntumst þannig að hann var á
skíðanámskeiði og leigði hjá mömmu og pabba
á Ísafirði,“ segir Málfríður Halldórsdóttir, eig-
inkona Stígs. „Hann nýtti sér það að systir
hans var búin að ná í bróður minn,“ bætir hún
við og hlær.
„Ég var vanur skíðum, gekk alltaf milli húsa
á skíðum á veturna. En mér datt í hug að
sækja námskeiðið, þar sem okkur hafði verið
boðin frí skíðakennsla,“ segir Arnór.
„Hann varð Vestfjarðameistari í tvö ár í
göngu og stökki,“ skýtur Málfríður inn í.
„Ég fékk lánuð skíði til að stökkva. Og mætti
bara á staðinn,“ segir Arnór og brosir grall-
aralega.
Eftir að byggð lagðist af á Hornströndum
héldu sumir ferðamenn áfram að gera ráð fyrir
að þeir gætu gengið að aðstoð vísri á staðnum.
„Sumir héldu að þeir gætu lifað á landinu og
það væri þjónusta á staðnum. Það leituðu
Frakkar til Stígs bróður á Horni og einu vist-
irnar sem þeir höfðu með sér voru krydd! Stíg-
ur bróðir veiddi fyrir þá fugl, þeir elduðu og
voru góðir í því,“ segir Arnór og hlær. „Menn
komu til Guðfinns í Reykjafirði með fimm til
tíu kíló af skothylkjum og riffla en engan mat.
Hann skipti við þá á skotfærum fyrir mat og
hló mikið þegar hann sagði þá sögu.“
Tófan át hangikjötið
Og hrakfallasögurnar eru fleiri. „Einu sinni
hittum við tvær hollenskar stúlkur sem fóru
með íslenskum leiðsögumanni á Hornstrandir.
Þau fóru með hangikjöt í Veiðileysufjörð sem
þau geymdu í potti, en tófan náði hlemmnum af
og át hangikjötið. Þess utan náði leiðsögumað-
urinn að veiða einn máf, sem þau borðuðu svið-
inn. Manni þótti það nú ekki matur,“ segir
Arnór og hlær. „Þegar stúlkurnar komu í bæ-
inn höfðu þær ekki fengið mat í tvo daga, að-
eins kaffisopa í Fagranesinu. Við gáfum þeim
að borða,“ segir Arnór ljúfur á manninn.
Á sama tíma og íslenskir ferðamenn hrífast
af ósnortinni náttúrunni á Hornströndum
finnst Arnóri hálft í hvoru dapurlegt að koma
þangað. „Ástæðan er aðallega sú að þarna er
ekkert kvikt. Það var fullt af kindum, en nú er
ekkert nema tófa og fuglinn. Þegar maður lítur
upp í fjöllin er maður alltaf að gá að kindum,
það er í manni ennþá. En það er gaman að vera
þarna tíma og tíma í góðu veðri.“
Húsdyr á hvítu tjaldi vekja áreiðanlegaathygli margra sem koma í Hornvík.Það verður svo freistandi að banka upp
á. Ekki síst í rigningarsudda. Blaðamaður
lætur af því verða og til dyranna kemur land-
vörðurinn á Hornströndum, Jón Björnsson –
glaðsinna og sagnafróður, hvernig gæti annað
verið – á þessum stað!
Jón er íþrótta- og tómstundafulltrúi á Ísa-
firði og segir það góða afslöppun að geta
hlaupið úr því áreitisstarfi í kyrrðina á Horn-
ströndum á vorin. „Það er alltaf tilhlökkun að
koma hingað, enda fer sumarfríið í þetta, en
eftir nokkrar vikur af einveru og rigningu er
maður farinn að hlakka aftur til vinnu,“ segir
hann brosandi.
Upp úr svefnpoka í horninu gægist Gísli
Kristinn Sveinsson, sem er 13 ára. Hann er í
unglingavinnunni og á að hjálpa Jóni við sín
störf í tvær vikur. Siglingin daginn áður hafði
ekki verið auðveld fyrir hann og slagveðrið
úti lofar ekki góðu, en hann er samt boru-
brattur þegar hann er spurður hvernig hon-
um líður og svarar: „Bara ágætlega.“
Jón fær til sín unglinga yfir sumartímann
að hjálpa til við að þrífa og halda við göngu-
stígum og kömrum, en einnig til að hreinsa
fjörurnar og tjaldstæðið. Þá þarf að slá stíg-
inn með sláttuorfi, auk þess sem mikil vinna
fer í eftirlit og samtöl við ferðamenn. „Mörg-
um finnst öryggi í því að hafa landvörð á
svæðinu,“ segir Jón.
Burðarvirkið í tjaldinu er úr plönkum og í
því eru lúxusþægindi í augum ferðalanga á
Hornströndum, sem hafa aðeins með sér
helstu nauðsynjar. Hitarinn yljar og kakóið
og í horninu er jafnvel sturtuaðstaða, þó að
frumstæð sé. „Svo var það tilraun að vera
með fulningarhurð, en hún er aðeins farin að
bólgna, svo ég þarf að hefla af henni,“ segir
hann og brosir.
90% ferðamannanna eru Íslendingar
Hann segir að flestir þeirra sem leggi leið
sína á Hornstrandir séu vanir ferðalangar.
„Ég hef á tilfinningunni að margir gönguhóp-
ar vilji undirbúa sig vel áður en þeir koma
hingað og þess vegna séu Hornstrandir aft-
arlega á listanum. Fólk þarf líka að safna í sig
kjarki. Það er líka athyglisvert að um 90%
þeirra ferðamanna sem hingað koma eru Ís-
lendingar.“
Af erlendum ferðamönnum eru Þjóðverjar
og Hollendingar fjölmennastir, svo Frakkar,
Bretar og Skandinavar. „Það er áberandi að
útlendingar tjalda ekki á tjaldsvæðum. Þeir
hafa oft lesið greinar í erlendum ferða-
tímaritum sem eru með villandi og röngum
upplýsingum. Þeir reisa til dæmis hlóðir um
allt vegna þess að þeir hafa lesið að það sé
nóg af eldiviði og því þurfi ekki prímus.“
Jón er mjög varkár þegar kemur að upp-
byggingu á svæðinu og hefur til dæmis ekki
viljað að reist sé hús undir sína starfsemi. Og
hann vill ekki að reist séu vatnssalerni á öll-
um tjaldsvæðum. „Við verðum að gæta að
okkur bæði til að vernda ósnortna náttúru á
Hornströndum og einnig til þess að spilla
ekki fyrir þeim framtakssömu einstaklingum
sem eru að byggja upp þjónustu á þessu
svæði, til dæmis við Hornbjargsvita, með því
að fara í samkeppni við þá. Við gerðum könn-
un meðal ferðamanna árið 2002 sem komu
hingað og niðurstaðan var sú að 70% vildu
ekki frekari uppbyggingu.“
Flestir ferðamenn koma sér fyrir á tjald-
stæðinu í Hornvík og var metár í fyrra, þó að
almennt hafi ferðamönnum fækkað um 10 til
15% á Hornströndum, að sögn Jóns. Engu að
síður er ekki hægt að segja að Hornstrandir
séu fjölsóttar af ferðamönnum. Þó að gisti-
nóttum hafi fjölgað í þúsund í Hornvík síðasta
sumar, þá voru á bak við þær aðeins 300
ferðamenn. Mestur fjöldi er síðari hluta júl-
ímánaðar, þannig að þeir sem vilja fá algjöran
frið ættu að fara á öðrum tíma.
Friðlandið á Hornströndum er 520 ferkíló-
metrar, en óbyggðasvæðið er mun stærra og
nær yfir 1.800 ferkílómetra. „Það hefur verið
til umræðu að stækka friðlandið. Ég vil stuðla
að því að vernda sérstöðu svæðisins og ef það
verður best gert með friðun, þá er ég fylgj-
andi því. En til þess þarf góða samvinnu við
landeigendur.“
Fjölbreytt flóra
Jón hefur verið í námi í náttúrufræðum við
Landbúnaðarháskólann á Hvanneyri. Þar
sótti hann meðal annars námskeið í mati á
fjölbreytileika flóru og gerði það að gamni
sínu í kjölfarið á því að gera úttekt á gróðri í
höfninni þar sem tjaldsvæðið er. „Ég taldi 40
til 50 tegundir af plöntum á rúmlega hektara
svæði en engin var ráðandi,“ segir hann.
„Mest var um língresi en þó aðeins 15%.
Við skoðuðum öflug svæði í Borgarfirði í nám-
inu en þau komast ekki í hálfkvisti við þetta.
Hér er ör vöxtur á gróðri, stuttur vaxtartími,
fjölbreytt flóra og mikið náttúrulegt rask. Það
sem er sérstakt er að það rýkur allur gróður
upp í einu og það gerist ekki fyrr en um miðj-
an júlí. Þá liggur gróðrinum mikið á, en hann
sölnar síðan í fyrrihluta ágúst, jafnvel þó að
það sé gott sumar.“
Undanfarin ár hefur verið æ minna um fugl
í björgum og segir Jón að sennilega sé æt-
isskortur ástæðan. „Það er áfellisdómur um
Íslendinga að vera ekki með vöktun á svona
stöðum. Ef við teljum lífríkið í fuglabjörg-
unum nokkurs virði, þá eigum við að fylgjast
með þróun þess. Á Bretlandseyjum og í Fær-
eyjum er það að hverfa og það sama gæti
gerst hér ef fugli fækkar áfram í björgum, að
minnsta kosti á Vestfjörðum. En það er alltaf
sama sagan, það þarf fjármagn til rannsókna
og það er af skornum skammti.
Margir kenna því um að tófu hafi fjölgað,
en ég er ósammála því, enda hófst sambúð
fugls og tófu hér um slóðir áður en maðurinn
kom til sögunnar. Refir hafa verið hér í þús-
undir ára og það er bagalegt ef við kennum
honum alfarið um og losum okkur sjálf undan
ábyrgð. Friðaðir refir eru þyrnir í augum
margra. En á móti kemur að þess vegna er
refurinn svona gæfur hér á Hornströndum.
Við vitum þó að refurinn hefur verið skotinn
og svo sér náttúran um sína, þannig að það
eru sveiflur í stofnstærð með tíðarfari og
fugli.“
Jón segir brýnt að fylgjast með þróun
þessa fjölbreytta fuglalífs. „Á Hornbjargi og
Hælavíkurbjargi má til dæmis finna stuttn-
efju, sem er á válista yfir fugla í útrýming-
arhættu. Það má líka velta því fyrir sér hve-
nær tímabært er að draga úr eggjatínslu eða
leggja hana af. Menn eru ansi kaldir í um-
gengni við náttúruna. Það er til dæmis maka-
laust að aðeins eru til tvö þúsund varppör af
dílaskarfi, en samt er hann enn veiddur og
ekki alfriðaður nema á varptíma.“
Fólk dettur í fuglana
Fólk sem skoðar fuglabjarg kemur ekki
samt til baka, að sögn Jóns. „Fólk getur gjör-
samlega gleymt sér við að skoða fuglalífið af
brún; það dettur í fuglana. Lyktin, hávaðinn
og sýnin er engu líkt. Ég held við viljum að
afkomendur okkar fái líka að njóta þessarar
upplifunar en sjái ekki bara dautt bjarg.“
50 til 70 hús eru í friðlandinu á Horn-
ströndum, en þá eru talin öll hús, þar með tal-
ið skúrar og neyðarskýli, að sögn Jóns. Og er
rúmur helmingur af húsunum nýttur sem
sumarhús. „Flest hús eru í Aðalvík og á Hest-
eyri, en síðan eru stór svæði alveg húslaus, til
dæmis allt svæðið vestan Látravíkur og þrír
af Jökulfjörðunum. Hvers virði er algjörlega
ósnortið land – að fá tækifæri til að upplifa
auðnina? Ég er engan veginn sammála þeim
sem vilja fá að reisa hús á þessum stöðum og
tel við eigum að varðveita þessa sérstöðu.“
Jón segir að Ísafjarðarbær hafi sýnt að
bæjarfélagið sé tilbúið að marka ábyrga
stefnu án aðkomu ríkisvaldsins og vernda sér-
stöðu friðlandsins í góðri samvinnu við Um-
hverfisstofnun. „Ísafjarðarbær tók að sér
landvörslu og rekstur friðlandsins og það hef-
ur komið vel út. Það hefur orðið sterk um-
hverfisvakning í sveitarfélaginu og horft er til
þess að viðhalda þeirri sérstöðu sem svæðið
hefur.“
Fólk þarf að
safna í sig kjarki
Morgunblaðið/Pétur Blöndal
Jón Björnsson, landvörður á Hornströndum.