Morgunblaðið - 30.07.2006, Blaðsíða 27
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 2006 27
stefnu, sem þurfi að reka hér á landi næstu árin.
Í samantektarkafla skýrslunnar má ljóslega
greina gagnrýni á ýmsa þætti í stefnu stjórn-
valda undanfarin ár, þótt hún sé ekki orðuð með
mjög beinskeyttum hætti.
Viðskiptaráð bendir í fyrsta lagi á að reynslan
af framkvæmd verðbólgumarkmiðs Seðlabank-
ans leiði í ljós að vaxtahækkanir bankans hafi
einkum verkað um farveg gengis krónunnar, en
hefðu að réttu lagi einnig átt að verka á vexti.
Seðlabankanum er ekki kennt um þetta heldur
aðstæðum í fjármálalífinu; stóraukinni erlendri
lánsfjármögnun fjármálastofnana og stærri fyr-
irtækja, ásamt verðtryggingu fjárskuldbind-
inga.
Í öðru lagi er gagnrýnt að fjármál hins op-
inbera hafi ekki stutt nægjanlega við peninga-
málastjórnina. „Til að auka trúverðugleika pen-
ingamálastefnunnar og skapa þannig skilyrði
fyrir lækkun stýrivaxta er nauðsynlegt að sam-
hæfa stefnu og aðhald í fjármálastjórn hins op-
inbera þannig að hún styðji betur við verðbólgu-
markmiðið en verið hefur,“ segir í skýrslunni.
„Meta verður árangur í ríkisfjármálum í ljósi
þess hve mjög tekjur ríkisins aukast sjálfkrafa í
uppsveiflu.“ Þetta þýðir væntanlega að Við-
skiptaráð telji að ríkissjóður verði að skila vax-
andi afgangi, vegna þess hvað skatttekjurnar
hafa hækkað mikið.
Sveitarfélögin fá sinn skerf af gagnrýni.Við-
skiptaráð bendir á að hallarekstur margra sveit-
arfélaga á undanförnum árum sé skýrt dæmi um
skort á samhæfðri fjármálastefnu af hálfu op-
inberra aðila. Skýrsluhöfundar segja að efna-
hagsleg þýðing sveitarfélaganna hafi vaxið með
auknum umsvifum, án þess að þeim þætti hafi
verið gefinn gaumur við hagstjórn í landinu.
„Eigi að takast að ná markmiði um verðbólgu og
hemja verðbólguvæntingar verða ríki og sveit-
arfélög að taka höndum saman í stað þess að
fjármálastjórn þeirra ógni stöðugleika eins og
reyndin virðist hafa orðið,“ segir í skýrslunni.
Í þriðja lagi gagnrýnir Viðskiptaráð ákvarð-
anir ríkisstjórnarinnar, annars vegar um stór-
iðju og hins vegar um breytingar á húsnæðis-
lánamarkaði: „Hátt raungengi hefur að
undanförnu lagt þungar byrðar á útflutnings-
atvinnuvegi þjóðarinnar. Ekki er um það deilt að
vandinn er að mörgu leyti heimatilbúinn og má
að miklu leyti rekja hann til þess að ráðist hefur
verið í stórframkvæmdir með fjárfestingum í
orkuverum og jafnframt hafa verið gerðar af-
drifaríkar skipulagsbreytingar á húsnæðislána-
markaði. Áhugi erlendra aðila á eignum í ís-
lenskum krónum, sem rekja má til mikils
vaxtamunar við útlönd, hefur síðan enn stuðlað
að háu gengi krónunnar.
Brýnt er að atvinnustefna af hálfu opinberra
aðila og aðgerðir stjórnvalda sem lúta að skipu-
lagslegum þáttum á borð við fjármögnun íbúða-
lána taki mið af almennri stefnu í efnahagsmál-
um og sé mörkuð og tímasett með hliðsjón af
henni. Samhliða skattalækkunum er nauðsyn-
legt að draga úr útgjöldum og leggja ber áherslu
á að allar atvinnugreinar í landinu sitji við sama
borð. Nauðsynlegt er að hagstjórn verði mótuð í
ljósi ólíkrar stöðu atvinnugreina þannig að stór-
iðja og önnur útflutningsstarfsemi geti þrifist
hlið við hlið í landinu. Að sama skapi ber að
árétta mikilvægi þess að ákvarðanir um stóriðju-
og virkjanaframkvæmdir verði teknar á mark-
aðsforsendum.“
Viðskiptaráð gagnrýnir líka þá stöðu, sem nú
er uppi, að margir kostir varðandi stóriðju og
stórvirkjanir séu til umræðu í einu: „Til að hemja
væntingar og skaðlegar afleiðingar þeirra þarf
að draga úr óvissu um framtíðaráform í stóriðju.
Líta ber til þess að óraunhæfar væntingar um
framkvæmdir í náinni framtíð hafa áþekk áhrif á
gengi og verðbólguvæntingar og tilkynning um
nýjar framkvæmdir og því er óvissa í þessum
efnum óheppileg.“
Í skýrslu Viðskiptaráðs er niðurstaðan með
öðrum orðum sú, að ná þurfi jafnvægi í þjóð-
arbúskapnum með aðhaldi í fjármálum ríkis og
sveitarfélaga og með því að eyða óvissu um stór-
iðjuframkvæmdir og draga þannig úr vænting-
um, sem þeim tengjast. Sú „samhæfða stefna“
sem ráðið vill að beitt verði, hlýtur að miða að því
að minnka verðbólgu og vexti á ný og koma stöð-
ugleika á gengi krónunnar.
Efnahagslegar
og pólitískar
forsendur
Þetta telur Viðskipta-
ráð nauðsynlegt til að
Íslendingar geti í
framtíðinni átt val á
milli evru og krónu, „á
grundvelli efnahags-
legra og stjórnmálalegra forsendna.“
Hvað efnahagslegu forsendurnar varðar, er
rétt að hafa í huga að aðildarríki Evrópusam-
bandsins geta ekki tekið upp evruna nema að
fjárlagahalli og skuldir ríkisins séu undir tiltekn-
um mörkum – það er til þess hugsað að svigrúm
sé til að beita ríkisfjármálunum sem sveiflujöfn-
unartæki í einstökum ríkjum þegar sjálfstæðri
peningamálastefnu hefur verið fórnað – og að
vextir og verðbólga séu sömuleiðis undir tiltekn-
um mörkum. Um miðjan síðasta áratug uppfyllti
Ísland öll þessi skilyrði. Í dag eru það hins vegar
aðeins skilyrðin, sem snúa að ríkisfjármálum,
sem eru uppfyllt. Vextir og verðbólga eru langt
yfir þeim mörkum sem sett eru í Maastricht-
sáttmálanum. Fimmta skilyrðið er svo að við-
komandi ríki hafi haldið gengi gjaldmiðils síns
stöðugu gagnvart evrunni í tvö ár. Þar á Ísland
líka langt í land.
Þeir, sem hafa áhuga á að Ísland taki einn góð-
an veðurdag upp evruna, ættu því að einbeita sér
að því næstu árin að mynda samstöðu um stefnu
sem tryggir áfram heilbrigði ríkisfjármálanna,
auk þess að stuðla að minnkandi verðbólgu og
vöxtum og stöðugleika í genginu. Þeir, sem hafa
ekki áhuga á að Ísland gangi í ESB eða taki upp
evru, ættu að beita sér fyrir sömu stefnu, því að
það er forsenda þess að íslenzkt atvinnulíf stand-
ist samkeppni við fyrirtæki á evrusvæðinu.
Þegar horft er á hinar efnahagslegu forsendur
fyrir hugsanlegri evruaðild, er líka rétt að hafa í
huga að þrjú helztu viðskiptalönd Íslands, ESB-
ríkin Bretland, Danmörk og Svíþjóð, standa enn
utan evrusvæðisins. Þegar rætt var um hugs-
anlega upptöku evru á óstöðugleikatímabilinu
fyrir fimm árum leit út fyrir að a.m.k. Bretland
og Svíþjóð kynnu að taka upp evruna á næstu ár-
um og ýmsir spáðu því að þá kynni Danmörk að
sigla í kjölfarið, þrátt fyrir að hafa skömmu áður
fellt upptöku evru í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Hefði þetta gengið eftir, hefðu Íslendingar orðið
að hugsa ráð sitt afar vandlega, enda eru 30% ut-
anríkisviðskipta okkar við þessi ríki og önnur
30% við ríki á evrusvæðinu. Nú er þessi staða
breytt. Sænskir kjósendur felldu EMU-aðild í
atkvæðagreiðslu og í Bretlandi komst ríkis-
stjórnin að þeirri niðurstöðu að upptaka evru
myndi ekki þjóna efnahagslegum hagsmunum
landsins og fyrir vikið var áformaðri þjóðarat-
kvæðagreiðslu þar í landi frestað um óákveðinn
tíma. Í Danmörku eru litlar umræður um upp-
töku evru sem stendur.
Og þegar rætt er um pólitískar forsendur fyrir
upptöku evru eru þær auðvitað þær að sæmilega
breið samstaða hafi náðst hér á landi um að
sækja um aðild að Evrópusambandinu, að sú um-
sókn hafi verið lögð fram, að stjórnarskránni hafi
verið breytt til að heimila framsal ríkisvalds, að
aðildarviðræður hafi skilað jákvæðri niðurstöðu,
að aðildin hafi verið samþykkt í þjóðaratkvæða-
greiðslu og að Ísland sé orðið fullgilt aðildarríki
ESB. Því að öðruvísi er ekki hægt að taka upp
evruna – eða eru einhverjir enn annarrar skoð-
unar?
Morgunblaðið/SverrirUngir skátar við Rauðavatn.
„Þeir, sem hafa
áhuga á að Ísland
taki einn góðan veð-
urdag upp evruna,
ættu því að einbeita
sér að því næstu ár-
in að mynda sam-
stöðu um stefnu sem
tryggir áfram heil-
brigði ríkisfjármál-
anna, auk þess að
stuðla að lækkandi
verðbólgu og vöxt-
um og stöðugleika í
genginu. Þeir, sem
hafa ekki áhuga á
að Ísland gangi í
ESB eða taki upp
evru, ættu að beita
sér fyrir sömu
stefnu, því að það er
forsenda þess að ís-
lenzkt atvinnulíf
standist samkeppni
við fyrirtæki á evru-
svæðinu.“
Laugardagur 29. júlí