Morgunblaðið - 30.07.2006, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
28. júlí 1996: „Fyrir hundrað
árum, að kvöldi 24. júlí árið
1896, stigu hér á land fjórar
nunnur af reglu St. Jós-
efssystra. Landsmenn höfðu
þá ekki barið nunnur augum
frá því fyrir siðaskipti. Þeir
gerðu sér enga grein fyrir
því á þeirri stundu, sem von-
legt var, að þarna voru
mættar afrekskonur, sem,
ásamt systrum sínum fleir-
um, áttu eftir að lyfta grett-
istaki í heilbrigðis- og vel-
ferðarmálum þjóðarinnar.
Þær voru hingað komnar
þeirra erinda, sem St. Jós-
efssystur sinntu víða um
veröld, að hjúkra og fræða.
Regla St. Jósefssystra er
upprunnin í sunnanverðu
Frakklandi. [...] Megintil-
gangur hennar var hjálp við
náungann, hjúkrun og
kennsla. Reglan breiddist
smám saman út um Frakk-
land og Evrópu – og út hing-
að árið 1896, sem fyrr segir.
St. Jósefssystur voru á
margan hátt brautryðjendur
í heilbrigðis- og velferð-
armálum hér á landi. Þær
hófust þegar handa við
hjúkrun og fræðslu. Árið
1902 opnuðu þær sjúkrahús í
höfuðborginni, Landakots-
spítala. Starfssaga hans er
merkur kapítuli í sögu ís-
lenzkrar heilbrigðisþjónustu.
Dr. Bjarni Jónsson, sem
lengi veitti lækningum for-
stöðu á Landakoti, komst
svo að orði í formála bókar
sinnar „Á Landakoti“, sem
út kom 1990:
„Þær komu hingað um
aldamót, byggðu spítala, sem
brýn þörf var fyrir, og léttu
þeirri byrði af fátækum
landssjóði. Þessi spítali var
eini kennsluspítali landsins í
nær þrjá tugi ára. Hans
vegna var unnt að sinna
sjúkum líkt og í nágranna-
löndunum og halda uppi
kennslu læknisefna.“
. . . . . . . . . .
27. júlí 1986: „Íslendingar
eru ekki eina smáþjóðin á
Vesturlöndum, sem áhyggj-
ur hefur af tungu sinni og
menningu, á tímum alþjóð-
legrar fjölmiðlunar, þar sem
enska ræður ferðinni. Í
grein hér í blaðinu 11. júlí sl.
kom fram, að í Danmörku
fara fram miklar umræður
um þetta efni og virðist sum-
um, sem kvatt hafa sér
hljóðs, að danskri tungu sé
teflt í tvísýnu vegna sinnu-
leysis um ensk áhrif. Hefur
jafnvel verið talað um bráð-
an háska tungunnar. Í grein-
inni kemur þó fram, að ekki
eru allir á einu máli um
hætturnar af erlendum
áhrifum. Erik Hansen, for-
maður danskrar málnefndar,
er t.d. í hópi þeirra, er telja
hin útlendu tökuorð til
marks um eðlilega þróun
tungunnar. Hann bendir á,
að tökuorð séu alls ekki nýj-
ung í danskri tungu og
margt af því, sem nú þyki
gott og vandað mál, hafi
upphaflega verið útlend að-
skotaorð.“
25. júlí 1976: „Í endað skeið
svokallaðrar viðreisn-
arstjórnar, sem Sjálfstæð-
isflokkurinn og Alþýðuflokk-
urinn stóðu að, voru lögð
drög og hafin endurnýjun
togaraflota okkar. Þá var við
það miðað að dreifa end-
urnýjuninni á verulega
lengri tíma en síðar varð
raunin á og nýta hana jafn-
framt til að koma fótum
undir innlendan skipa-
smíðaiðnað. Í tíð Jóhanns
Hafstein sem iðnaðarráð-
herra var málefnum íslenzks
skipasmíðaiðnaðar gefinn
meiri gaumur en um langt
árabil.
Á þessum árum hljóp mikill
vöxtur í endurnýjun tog-
araflotans, sem hafin var á
tímum viðreisnarstjórn-
arinnar. Tvenns konar alvar-
leg mistök voru þó gerð. Í
fyrsta lagi var horfið frá því
að dreifa endurnýjun tog-
araflotans á hyggilegan
framkvæmdatíma og nýta
hana til uppbyggingar ís-
lensks skipasmíðaiðnaðar.
Þess í stað var endurnýjunin
eða nýsmíðin flutt öll út – í
hendur erlendra fyrirtækja
og erlends iðnaðarfólks. Ís-
lenskur skipasmíðaiðnaður
sat eftir rúinn því gullna
tækifæri, sem atvikin höfðu
búið honum í hendur. Í ann-
an stað var hraðinn í togara-
smíði og vöxtur skipastólsins
slíkur, að hann var í engu
samræmi við veiðiþol fiski-
stofnanna umhverfis land-
ið …“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
kýrsla Viðskiptaráðs Íslands
um krónuna og atvinnulífið,
sem gerð var opinber í vikunni,
er gagnlegt innlegg í umræður
um gengismál hér á landi og til
þess fallin að koma meira viti í
þær umræður en verið hefur á
köflum.
Síðastliðinn vetur komu upp raddir um það,
bæði í stjórnmálum og atvinnulífi, að upptaka
evru væri lausn á þeim gengissveiflum, sem ís-
lenzka hagkerfið hefur glímt við að undanförnu.
Þá var því hvað eftir annað haldið fram, bæði af
stjórnmálamönnum og frammámönnum í at-
vinnulífi, að hægt væri að taka upp evruna sem
lögeyri á Íslandi án þess að ganga í Evrópusam-
bandið. Þetta eru svipaðar umræður og komu
upp árið 2001 við svipaðan óstöðugleika í efna-
hagsmálum. Þeir, sem kynna sér skýrslu Við-
skiptaráðs, hljóta að láta sannfærast um að evr-
an sé ekki skyndilausn á þeim vanda, sem við er
að glíma í hagstjórn á Íslandi um þessar mundir.
Enda segir það beinum orðum í skýrslunni:
„Evran kemur ekki til álita sem lausn á þeim
vanda sem steðjar að íslensku atvinnulífi um
þessar mundir. Til þess að Íslendingar geti í
framtíðinni átt raunhæft val á milli evru og ís-
lensku krónunnar, á grundvelli efnahagslegra og
stjórnmálalegra forsendna, þarf að beita sam-
ræmdum aðgerðum á sviði hagstjórnar til þess
að mynda jafnvægi í þjóðarbúskapnum.“
Þetta er í samræmi við það, sem Morgunblaðið
hefur fært rök fyrir undanfarin ár. Þeir, sem tala
eins og það að taka upp evru geti leyst efnahags-
vanda, horfa framhjá mikilvægum staðreyndum.
Í raun krefst það mjög svipaðrar efnahags- og
peningamálastefnu að ætla að standa áfram utan
evrusvæðisins og að vilja taka stefnuna á aðild að
Evrópusambandinu og evrunni. Hvort sem
menn vilja vera fyrir innan eða utan þarf að
fylgja stefnu stöðugleika og aðhalds.
Óraunhæft án
aðildar
Í skýrslu Viðskipta-
ráðs er farið kerfis-
bundið yfir hugmynd-
ir um einhvers konar
einhliða eða tvíhliða tengingar við evru, án að-
ildar að Evrópusambandinu.
Þar er í fyrsta lagi fjallað um svokallaða doll-
aravæðingu, þar sem gengi krónunnar væri fest
við stóran gjaldmiðil, þ.e. evruna, með svipuðum
hætti og ýmis ríki hafa fest gengi gjaldmiðils
síns við dollar. „Dollaravæðing hefur fyrst og
fremst átt sér stað á meðal þróunarlanda sem
hafa játað uppgjöf í peningamálum og innleiða
erlendan gjaldmiðil einhliða í því augnamiði að
auka trúverðugleika hagstjórnar og koma á stöð-
ugu gengi. Slíkt ástand á sér enga stoð í íslensku
hagkerfi,“ segir í skýrslunni.
Í öðru lagi er fjallað um tvíhliða tengingu við
evru. Skýrsluhöfundar telja hæpið að henni yrði
komið á, vegna þess að Ísland stendur utan ESB.
„Við inngöngu Dana í ESB var komið á tvíhliða
tengingu á milli dönsku krónunnar og evru enda
standa Danir fyrir utan myntbandalagið. Út-
færslan byggist á því að Seðlabanki Evrópu og
danski seðlabankinn koma sér saman um mið-
gildi dönsku krónunnar gagnvart evru og gengi
gjaldmiðlanna er síðan viðhaldið innan þolmarka
af seðlabönkunum með inngripum á gjaldeyr-
ismarkaði. Inngripunum er ætlað að koma í veg
fyrir að gengissveiflur ógni verðstöðugleika á
evrusvæðinu og sporna gegn því að peninga-
stefnu Danmerkur sé teflt í tvísýnu. Samstarf
Dana og evrópska seðlabankans byggist á veru
Dana í Evrópusambandinu,“ segir í skýrslunni.
Í þriðja lagi fjallar nefnd Viðskiptaráðs um
svokallað myntráð, sem fæli í sér að Seðlabanki
Íslands yrði að vera reiðubúinn að skipta krón-
um fyrir evrur á föstu gengi og evran verkaði
sem akkeri á íslenzka peningaútgáfu. „Til að við-
halda trúverðugleika íslensks myntráðs þarf
gjaldeyrisvarasjóður landsins að vera jafnmikill
eða meiri en magn innlendrar myntar í umferð,“
segja skýrsluhöfundar. „Slíkur valmöguleiki á
illa við íslenskar aðstæður enda sýnast myntráð
yfirleitt hafa verið tekin upp þar sem innlendur
gjaldmiðill er rúinn trausti og hefur lengi haft
veika stöðu gagnvart helstu gjaldmiðlum heims.“
Í fjórða lagi er fjallað um einhliða upptöku
evru eða tengingu krónunnar við myntkörfu við-
skiptalandanna, sem nefndin segir mismunandi
útfærslur á sömu hugmynd. Um þetta segir í
skýrslu Viðskiptaráðs: „Í báðum tilvikum myndi
Seðlabanki Íslands hins vegar ákvarða uppruna-
legt gengi og verja það síðan á gjaldeyrismark-
aði, hvort sem miðað er við staðfast eða sveigj-
anlegt fastgengi innan fyrirfram skilgreindra
vikmarka. Munurinn kynni fyrst og fremst að
vera fólginn í því að með því að festa krónuna við
samvegna körfu af gjaldmiðlum viðskiptaland-
anna næðist fram betri sveiflujöfnun út frá vægi
utanríkisviðskipta. Tenging við körfu af gjald-
miðlum viðskiptalanda væri frá þessu sjónarmiði
að einhverju leyti heppilegra skref þar sem ein-
hliða tenging við evru endurspeglar minna en
helming utanríkisviðskipta landsins. Þrátt fyrir
mikið vægi evrulanda í utanríkisviðskiptum væri
erfiðara fyrir Seðlabanka Íslands að halda uppi
vörnum á gjaldeyrismarkaði í einhliða tengingu
við evru en með körfu gjaldmiðla þar sem karfan
endurspeglaði betur vægi utanríkisviðskipta.
Hins vegar má gera því skóna að vegna frjálsra
fjármagnsflutninga væri nær ógerningur fyrir
Seðlabankann að verja krónuna til lengdar ef
ósamhverfir skellir verða á milli evrulanda og Ís-
lands enda líklegt að árásir spákaupmanna yrðu
til þess að trú á krónuna brysti að lokum.“
Við þetta má bæta því, sem ekki kemur bein-
línis fram í skýrslu Viðskiptaráðs, að með hvers
konar tengingu við evru án þess að ganga í Efna-
hags- og myntbandalag Evrópu og þar með Evr-
ópusambandið, væru Íslendingar að fórna sjálf-
stæðri peningamálastefnu án þess að öðlast í
staðinn nokkur áhrif á hina sameiginlegu pen-
ingamálastefnu bandalagsins, sem mótuð er á
vegum Seðlabanka Evrópu og Sambands evr-
ópskra seðlabanka (ESCB). Jafnvel ESB-ríkið
Danmörk, með sína tvíhliða tengingu við evruna,
finnur fyrir þeim upplýsingaskorti og missi
áhrifa, sem fylgir því að vera ekki í innsta hring
gjaldmiðilssamstarfsins.
Kostir og gallar
evru
Ef skýrsla Viðskipta-
ráðs dugar ekki til að
sannfæra þá, sem
hafa haldið því fram
að hægt sé að taka upp evruna án ESB-aðildar,
er vandséð að þeir verði sannfærðir með rökum.
Sérfræðingar Viðskiptaráðs eru sömu skoðunar
og einn helzti sérfræðingur í gjaldmiðilsmálum
innan Evrópusambandsins sjálfs, Hervé Carré,
sem kom hingað til lands síðastliðið vor og sagði í
samtali við Morgunblaðið að ekki þjónaði nokkr-
um tilgangi fyrir Íslendinga að „taka upp gjald-
miðil sem stjórnað er af seðlabanka sem Ísland á
ekki aðgang að“. Carré benti á að Seðlabanki
Evrópu gæti hlaupið undir bagga með þeim að-
ildarríkjum sem lenda í erfiðleikum, en án að-
ildar væri ekki hægt að gera ráð fyrir slíkri að-
komu bankans. Því gæti það beinlínis verið
áhættusamt að taka upp evru án aðildar að ESB,
þó að ýmsar þjóðir hefðu tekið upp stærri gjald-
miðla.
Carré var hins vegar þeirrar skoðunar að það
myndi verða til mikilla hagsbóta fyrir Ísland að
ganga í Evrópusambandið og taka upp evruna í
framhaldi af því. Undir þá skoðun er tekið að
hluta til í skýrslu Viðskiptaráðs. Bent er á að
kostirnir við að nota evru væru m.a. afnám
vaxtamunar við evrusvæðið og lækkun við-
skiptakostnaðar. Upptaka evru myndi væntan-
lega hafa jákvæð áhrif á milliríkjaviðskipti, sem
gæti stuðlað að auknum hagvexti. Það er ekki
nefnt í skýrslunni, en líklegt má telja að ef evran
væri notuð hér á landi yrði allur verðsamanburð-
ur við önnur evruríki auðveldari og aðhald neyt-
enda að innlendum seljendum vöru og þjónustu
myndi aukast. Í ljósi frétta af mun á verði vöru
og þjónustu á Íslandi og í ESB-ríkjunum virðist
sem ekki væri nein vanþörf á slíku.
Á móti áðurtöldum röksemdum með upptöku
evru er í skýrslu Viðskiptaráðs teflt fram atrið-
um á borð við að hagsveiflan sé ólík á Íslandi og í
ríkjum ESB. Stjórnvöld gætu ekki brugðizt við
ytri áföllum með aðlögun í gengi innlendrar
myntar.
Þá er vitnað til kenninga kanadíska hagfræð-
ingsins Roberts Mundell, sem hefur haldið því
fram að það geti reynzt dýrkeypt fyrir land að
ganga inn í myntbandalag ef framleiðsla, hag-
vöxtur og vinnumarkaðir hafi ólík einkenni, enda
miðist peningastefnan við meðalverðbólgu á öllu
svæði myntbandalagsins. Þannig kunni tíma-
bundin uppsveifla að valda djúpri kreppu innan-
lands þegar hún gengur yfir þar sem raungengið
aðlagast hægar en við sjálfstæða peningamála-
stefnu.
Þetta eru sterk rök og virðist raunar liggja í
augum uppi að það væri lítið vit í því við núver-
andi þensluaðstæður í íslenzku efnahagslífi að
búa við vexti Seðlabanka Evrópu, sem eru
2,75%. Vextir Seðlabanka Íslands eru 13%.
Gagnrýni á
stjórnvöld
Í skýrslu Viðskipta-
ráðs er hins vegar
ekki eytt miklu plássi
í umfjöllun um kosti
eða galla upptöku evru, vegna þess að skýrslu-
höfundar telja evruna augljóslega ekki munu
koma til í náinni framtíð. Þeim mun meiri gaum-
ur er gefinn þeirri efnahags- og peningamála-
TAPAÐ STRÍÐ
Ísrael mun ekki vinna stríð sitt viðHizbollah-skæruliða í Líbanon.Það ætti að vera orðið öllum
ljóst, líka stjórnvöldum í Jerúsalem.
Eðli Hizbollah, að fela sig á meðal
óbreyttra borgara, þýðir að Ísrael
getur ekki upprætt samtökin. Eins
og fram kom í fréttaskýringu í Morg-
unblaðinu í gær, er sennilegast að
Hizbollah-menn láti sig einfaldlega
hverfa í fjöldann, fari að sverfa veru-
lega að þeim.
Ísrael hefur þegar gengið of langt.
Mannfallið í liði óbreyttra borgara í
Líbanon er orðið svo mikið, hörm-
ungar fólksins svo skelfilegar, eyði-
legging grunngerðar þessa litla lands
svo algjör, að Ísraelar hafa nú þegar
tapað öðru stríði, sem skiptir þá ekki
síður máli, en það er áróðursstríðið
um almenningsálitið í öðrum ríkjum.
Í grein Kristjáns Jónssonar í
Morgunblaðinu í gær er bent á að al-
menningsálitið í arabaríkjunum hafi
snúizt á sveif með Hizbollah og að
arabaríki, sem í upphafi fordæmdu
árásir Hizbollah að fyrrabragði á
Norður-Ísrael, hafi nú snúið við
blaðinu.
Það sama á við víðast hvar á Vest-
urlöndum. Það skiptir ekki lengur
máli að Hizbollah-menn áttu upptök-
in að átökunum. Það, sem almenn-
ingur sér, blóðsúthellingar, eyðilegg-
ing og árásir Ísraela á hjálparstarfs-
menn og eftirlitsmenn Sameinuðu
þjóðanna, þýðir að málstaður Ísraels
á afar lítinn stuðning. Viðbrögð Ísr-
aels eru úr öllu samhengi við þann
skaða, sem eldflaugar Hizbollah hafa
unnið ísraelskum borgurum.
Þetta verða stjórnvöld í Ísrael að
skilja og leita allra leiða til að koma á
vopnahléi. Afstaða á borð við þá, að
niðurstöðuleysi á fundinum í Róm,
þar sem átti að leita leiða til að stöðva
átökin, sé „heimild“ til að halda stríð-
inu áfram, er röng og hættuleg.
Stjórnvöld í Bandaríkjunum þurfa
líka að skilja að vegna stuðnings
þeirra við Ísrael í því að halda áfram
að drepa óbreytta borgara í Líbanon,
bíður ímynd þeirra meðal almenn-
ings um heim allan enn frekari
hnekki. Og Bandaríkjastjórn mátti
sízt við því. Ferð Condoleezzu Rice,
utanríkisráðherra Bandaríkjanna, til
Mið-Austurlanda sem hófst í gær,
verður að skila árangri.
Það er hægt að spyrja sem svo:
Hvað áttu Ísraelsmenn að gera þegar
hryðjuverkamennirnir í Hizbollah
juku eldflaugaárásir sínar á óbreytta
borgara í Norður-Ísrael? Áttu þeir
að sitja aðgerðalausir hjá? Stjórn-
völd í Ísrael geta sagt með nokkrum
rétti að fyrst enginn annar stöðvaði
Hizbollah, hafi þau orðið að gera það.
En þau stöðvuðu ekki Hizbollah. Og
nú verða aðrir augljóslega að gera
það.
Úr þessu er enginn kostur annar
en að alþjóðlegt friðargæzlulið taki
sér stöðu á landamærum Ísraels og
Líbanons. Það er mikilvægt að það
gerist sem allra fyrst.