Morgunblaðið - 30.07.2006, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Það er notaleg stemmning á pallinum viðannað húsið á Horni þar sem afkom-endur Stígs Haraldssonar njóta veð-
urblíðunnar. Andrea Harðardóttir býður
blaðamanni upp á kaffi og með því, enda hef-
ur margur ferðalangur sótt góðan viðgjörn-
ing á Horn. „Við komum hingað minnst einu
sinni á ári og teljum okkur heppin ef við
komumst oftar,“ segir hún. „En fjölskyldan
er orðin stór og húsið þéttsetið, þannig að
það eru margir um hituna.“
Andrea segist ekki fara að Horni á vet-
urna. „Þá er ekki siglt hingað á smábátum.
En frændur mínir hafa stundum farið á vél-
sleðum. Það hefur hins vegar ekki verið nógu
mikill snjór undanfarin ár. Hornstrandir eru
heldur ekki eins hlýlegar á veturna. Einu
sinni gaf ég því undir fótinn að koma hingað
á þeim árstíma. Þá hnussaði í móður minni
og hún sagði: Þú myndir ekki vilja vera
þarna að vetrarlagi! Enda hefur það ekki
verið fyrir veiklundaða. Bæring Jónsson á
Sæbóli í Aðalvík lýsti því að þegar víkina
hefði lagt, þá hefði mönnum staðið stuggur af
marrinu í ísnum í algjörri stillu.“
Með eldhúsriffla á ísbjarnarveiðum
Og ógn stafaði ekki einungis af veðri og
vindum. „Síðast var drepinn ísbjörn í fjörunni
árið 1963,“ segir Andrea. „Stígur Stígsson,
móðurbróðir minn, var með í þeirri för. Þetta
voru ungir menn og veiðigleðin greip þá. Þeir
voru á báti fyrir utan með eldhúsriffla, sem
væru víst varla notaðir á ísbjarnarveiðum í
dag. Þeir skutu allir fjórir á ísbjörninn og
Kjartan Sigmundsson frá Hælavík átti bana-
skotið. Síðan höfðu þeir heyrt að menn yrðu
hraustir af því að éta ísbjarnarhjarta, svo
þeir skáru það úr og suðu í potti hér í eldhús-
inu. En sama hvað þeir suðu það, þá var það
svo ólseigt að þeir gátu ekki étið það,“ segir
hún, hlær og bætir við með væntumþykju í
röddinni: „Þeir voru ungir þá.“
– Og myndu gera nákvæmlega það sama í
dag!
– Já, þeim væri trúandi til þess, svarar hún
og hlær.
Ímyndir byggða norðan djúps
Andrea er kennari við grunnskólann á Ísa-
firði og vinnur að rannsóknarverkefni um
ímyndir byggða norðan djúps, sem er liður í
samstarfsverkefni um Vestfirði á miðöldum,
en að því koma meðal annars Fornleifa-
stofnun, Hugvísindastofnun, Háskólasetur
Vestfjarða og aðrar stofnanir á Vestfjörðum.
„Ég er að rannsaka viðhorf til þessara ein-
angruðu byggða, hvaða augum aðrir lands-
menn litu þær frá landnámi og til aldamóta
1900. Þarna bjuggu galdramenn og fólk sem
var í tengslum við ýmsar vættir, sem þótti
ekki alltaf fylgja þeim hefðbundnu háttum og
siðum og tíðkuðust annars staðar á landinu.“
Andrea er komin af Stíg Stígssyni á Horni,
sem kallaður er Gamli Stígur til aðgreiningar
frá öllum hinum Stígunum sem á eftir komu.
Stígur flytur að Horni frá Sútarabúðum í
Grunnavík 22 ára gamall og gerist ráðsmaður
hjá ekkjunni Elínu Ebenesersdóttur, sem þar
bjó. „Hún var ekkja eftir Einar Sigurðsson,
sem kallaður var ríki, af því að hann átti
langan vað og komst neðar í bjargið en aðr-
ir,“ segir Andrea.
„Það þýddi að vera ríkur,“ skýtur Gígja,
systir Andreu, inn í.
Flókin fjölskyldubönd
„Elín var seinni kona Einars,“ heldur
Andrea áfram. „En það vill svo undarlega til
að við erum komin út af fyrri konu Einars og
vinnukonu Stígs, Rebekku Hjálmarsdóttur.
Elín er því ekki formóðir okkar. Stígur
kvæntist þessari ekkju, sem var 23 árum
eldri og hefði vel getað verið móðir hans.
Líklega gerði hann það vegna þess að hann
sá mikla möguleika á staðnum, var listasmið-
ur og maður framkvæmda. Hlunnindin voru
mikil, bjargið, rekinn og sjósóknin. Hann
gerði meðal annars út hákarlaskip og byggði
reisulegan burstabæ sem hýsti fjórar fjöl-
skyldur um tíma.“
Stígur eignaðist engin börn með Elínu en
þrjú með Rebekku vinnukonu. „Stígur og El-
ín keyptu Hornsjörðina af Hrafnseyrarkirkju
og bjuggu hér ásamt Rebekku,“ segir Andr-
ea. „Þegar Rebekka varð ófrísk fer tvennum
sögum af því hver blandaði sér í málið,
hreppsyfirvöld eða fjölskylda hennar. Það
varð úr að Rebekka fór héðan, en Elín lét
sækja hana aftur og sagði enga manneskju
þarfari á Horni en Rebekku.“
Haraldur, elsti sonur Rebekku og Stígs,
var sá eini af börnum þeirra sem komst til
fullorðinsára, að sögn Andreu. „Þau misstu
dóttur úr taugaveiki og sonur þeirra fórst af
slysförum um tvítugt. Haraldur gerðist bóndi
á Horni og dó á svipuðum tíma og Stígur
gamli um aldamótin 1900. Eiginkona Har-
aldar hét Elín og var frá Dynjanda í Grunna-
vík eins og Elín eiginkona Stígs, enda var
pabbi hennar bróðursonur Elínar eldri.“
Andrea brosir til blaðamanns og bætir við:
„Við segjum oft um lífið á Hornströndum að
þar hafi verið mjög flókin fjölskyldutengsl en
hvergi náin blóðtengsl.“
Haraldur og Elín eignuðust þrjá syni, Stíg,
Frímann og Hilarius. „Þeir bjuggu hér í
burstabænum Stígur og Frímann og bjó Frí-
mann á dyraloftinu. Þegar mest var bjuggu
þar fjórar fjölskyldur. Þegar Haraldur lést
giftist Elín ekkja hans Guðmundi, sem var
bjargsigsmaður, og hann varð þá fóstri Stígs
afa míns. Þegar Elín féll frá fékk hann hlut í
jörðinni. Hann giftist aftur og stofnaði fjöl-
skyldu. Auk þess bjó í húsinu Kristinn
Grímsson, sem var afkomandi Elíasar, sonar
Einars ríka og Elínar. Þessar fjórar fjöl-
skyldur byggðu sér síðan hús á Horni, þannig
að hér stóðu fjögur hús síðustu árin. Afi flutti
síðast úr burstabænum í lok fjórða áratug-
arins. Og hann var líka síðastur til að flytja
frá Horni, en það var í september árið 1946.
Þá veiktist hann og treysti sér ekki til að búa
þar lengur. Frímann varð vitavörður í Látra-
vík og lést þar.“
Hér liggja ræturnar
Þetta er fallegur dagur á Horni, heiðskírt
og niðri í fjörunni eru krakkarnir að safna
rekavið í brennu. Rétt fyrir ofan bæinn er
greni með yrðlingum, en systurnar Andrea
og Gígja segja að refurinn hafi orðið styggari
síðustu árin. „Sumum finnst refnum hafa
fækkað, jafnvel of mikið,“ segir Gígja. „Aðrir
segja of mikið um ref, ágangur hans í bjarg-
inu sé of mikill og að þess vegna hafi fugli
fækkað. Þannig að það takast á andstæð
sjónarmið, hvort náttúran eigi að hafa sinn
gang eða hvort refurinn eigi alltaf að vera
réttdræpur.“
Þó að það hafi verið harðbýlt og ekkert
gósenlíf að búa á Horni, þá hafa systurnar
eftir Sigrúnu Stígsdóttur móður sinni, sem
lést árið 1994, að það hafi verið hægt að kom-
ast vel af ef fólk hafi verið tilbúið að leggja
hart að sér. „Hér var fólk ekki svangt,“ segir
Gígja. „Við veiddum okkur til dæmis fugl til
matar í gær. Snöruðum langvíu með þriggja
til fjögurra metra bambusstöng.“
Og þær bera taugar til staðarins – finna til
skyldleikans. „Já, við finnum þetta sterkt,“
segir Andrea. „Við kæmum ekki hingað á
hverju ári nema eitthvað togaði í mann, að
þramma sömu slóðina aftur og aftur, ár eftir
ár. Það er svo gott að eiga bakland, sögu og
tilheyra einhverju. Hér liggja ræturnar, upp-
hafið að okkur. Héðan er fólkið okkar og hér
erum við.“
Hér var fólk ekki svangt
Krakkarnir Ingibjörg Pétursdóttir og Gylfi Karl Heiðarsson
voru að safna í brennu í fjörunni.
Gígja Harðardóttir segir ferðamönnum frá sögu fjölskyldunnar að Horni.
Konurnar að Horni. Andrea Harðardóttir, Hildur Gylfadóttir og Gígja Harðardóttir.
Morgunblaðið/Pétur Blöndal
Horft heim að bænum Horni, þar sem mörgum afkomendum Stígs Haraldssonar finnst gott að dvelja á sumrin.
Stígur Stígsson á Horni
var kallaður Gamli Stígur
til aðgreiningar frá
öllum hinum Stígunum
sem á eftir komu.