Morgunblaðið - 03.11.2006, Qupperneq 36

36 FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SAMKEPPNI OG EINKAVÆÐING
Á ORKUMARKAÐI
Reykjavíkurborg og Akureyrarbærhafa nú selt ríkinu hlut sinn íLandsvirkjun. Þessi ráðstöfun er
skynsamleg út frá hagsmunum allra, sem í
hlut eiga. Nú er komin á samkeppni á raf-
orkumarkaði og hún stendur m.a. á milli
fyrirtækja, sem ríkið og viðkomandi sveit-
arfélög eiga í. Það er t.d. ómöguleg staða
að Reykjavíkurborg eigi bæði stærstan
hlut í Orkuveitu Reykjavíkur og stóran
hlut í Landsvirkjun þegar þessi tvö fyr-
irtæki keppa um virkjunarkosti eða stóra
viðskiptavini. Slíkt býður upp á hags-
munaárekstra og því er rökrétt að gera
þessar breytingar á eignarhaldi. Salan á
hlutunum í Landsvirkjun styrkir stöðu
bæði Reykjavíkur og Akureyrar og mest
af peningunum rennur til þess að standa
undir lífeyrisskuldbindingum sveitarfé-
laganna.
Umræður um hugsanlega einkavæð-
ingu Landsvirkjunar í framhaldi af þess-
um eignarhaldsbreytingum komu upp á
Alþingi vegna klausu í samningi ríkisins
og sveitarfélaganna, þar sem fram kemur
að selji ríkið öðrum fyrirtækið fyrir árið
2012 fyrir hærri upphæð en fyrirtækið er
metið á í dag muni sveitarfélögin tvö njóta
þess.
Í þessum umræðum sagði Jón Sigurðs-
son iðnaðarráðherra mjög skýrt að ekki
stæði til að selja fyrirtækið „og allra sízt
einkaaðilum“, eins og hann orðaði það.
Bæði Jón og Árni M. Mathiesen fjármála-
ráðherra hafa lýst því yfir að ekki standi
til að selja Landsvirkjun eða breyta henni
í hlutafélag á næstunni, heldur verði hún
áfram sameignarfélag í eigu ríkisins.
Athygli vekur hversu skýrt ráðherrarn-
ir kveða að orði um þetta, þar sem það
kom fram fyrir aðeins hálfu öðru ári í yf-
irlýsingu iðnaðar- og fjármálaráðuneytis
að stefnt væri að hlutafélagavæðingu
Landsvirkjunar árið 2008 og með henni
væru sköpuð skilyrði fyrir aðkomu nýrra
fjárfesta að fyrirtækinu, eins og það var
orðað.
Hugsanlega er þessi breytti tónn til
marks um það að í ríkisstjórninni telji
menn að fyrri áform um hlutafélagavæð-
ingu innan tveggja ára hafi verið of brött.
Og vafalaust er það rétt metið, að orku-
markaðurinn hefur ekki náð þeim þroska,
að það sé tímabært að ákveða að einka-
væða Landsvirkjun.
Samkeppnin á raforkumarkaðnum er
ófullkomin og lítil reynsla komin á þá nýju
löggjöf, sem orkufyrirtækin starfa eftir.
Þessi markaður er sömuleiðis ólíkur öðr-
um samkeppnismörkuðum að því leyti að
fyrirtækin, sem keppa á honum, eru nær
eingöngu í eigu opinberra aðila, ríkis og
sveitarfélaga. Verði Landsvirkjun einka-
vædd þarf að vera tryggt að hún starfi í
raunverulegu samkeppnisumhverfi.
Hins vegar er engin ástæða til að úti-
loka að orkufyrirtækin færist í hendur
einkaaðila. Ef hér þróast raunverulegur
samkeppnismarkaður með framleiðslu og
sölu á raforku, af hverju ætti hann að vera
öðrum lögmálum undirorpinn en aðrir
samkeppnismarkaðir? Það þarf ekki ann-
að en að horfa á fjármála- eða fjarskipta-
markaðinn hér á landi til að sjá hverju
samkeppni og einkavæðing hefur breytt.
Sömuleiðis hefur verið bent á að það sé
ekki góð staða, m.a. út frá sjónarmiðum
náttúruverndar, að ríkið sé bæði eigandi
umsvifamesta orkufyrirtækisins og sé eft-
irlits- og úrskurðaraðili í málefnum orku-
geirans.
Tillögur nefndar iðnaðarráðherra um
nýtingu auðlinda í jörðu, sem fram komu í
síðasta mánuði, skapa forsendur fyrir því
að taka skref í átt til einkavæðingar á
þessum markaði. Þar er annars vegar
kveðið á um uppboð á nýtingarrétti á
vatnsafli og jarðhita í almannaeigu og hins
vegar um greiðslu auðlindagjalds fyrir
nýtingu slíkra réttinda. Opinbert eignar-
hald er þar með ekki lengur forsenda þess
að almenningur fái eðlilegan arð af eign-
um sínum.
Fyrsta skrefið í átt til einkavæðingar á
raforkumarkaðnum hlýtur að vera hluta-
félagavæðing orkufyrirtækjanna. Það
hafa t.d. Hitaveita Suðurnesja, Norður-
orka og RARIK stigið. Hlutafélagsformið
er almennt talið henta betur fyrirtækjum í
samkeppnisrekstri.
Þótt það sé ekki tímabært að einkavæða
Landsvirkjun er líka óþarfi að láta eins og
einkaframtakið eigi ekkert erindi í orku-
vinnslu og -sölu.
MÁLMRÖR, GLER OG BELJA
Fyrir nokkru réðst tryggingafélag íauglýsingaherferð þar sem belja féll
af himnum ofan og var auglýsingunni ætl-
að að sýna að allt gæti gerst. Það hvarfl-
aði eflaust að fáum að þetta væri sá veru-
leiki sem íslenskir vegfarendur byggju
við. Nú er komið á daginn að hætturnar
leynast víða.
Kæruleysislegur frágangur á málm-
rörum varð á þriðjudag til þess að þau
féllu af tengivagni flutningabíls þegar
honum var ekið inn á hringtorg á Vest-
urlandsvegi. Mikil mildi var að rörin
runnu beint út af veginum og ollu aðeins
skaða á ljósastaur. Stuttu síðar stöðvaði
lögreglan í Reykjavík annan vörubíl, þar
sem aðeins fjórar stroffur voru notaðar
til að festa átta tonna farm. „Um leið og
þetta hallast eitthvað fer þetta af bíln-
um,“ sagði varðstjóri lögreglunnar.
Skemmst er að minnast þess þegar
vöruflutningabíll með 20 tonn af gleri valt
neðarlega í Ártúnsbrekku um miðjan
september, en þá voru sagðar líkur á að
frágangi á farmi hefði verið ábótavant. Af
því tilefni sagði Einar Magnús Magnús-
son, upplýsingafulltrúi Umferðarstofu,
að hann hefði heimildir fyrir því að trygg-
ingafélög hefðu á árinu 2005 þurft að
standa undir tjóni upp á um 60 milljónir
vegna þess að farmur hefði fokið af vöru-
bílspöllum, s.s. grjót eða möl. Á þessu ári
hafa 843 flutningabílstjórar verið kærðir
hjá lögreglunni í Reykjavík fyrir að hafa
vanrækt skyldur um frágang á farmi og
hleðslu.
Það liggur fyrir að bílstjórar bera
ábyrgð á slíkum farmi, nema þegar fluttir
eru innsiglaðir gámar. Þeir eiga því með
réttu að neita að flytja farm nema hann sé
tryggilega festur og er í gildi reglugerð
um hvernig á að standa að því. Það er því
alvarlegt sem kom fram hjá Ágústi Mo-
gensen, forstöðumanni rannsóknar-
nefndar umferðarslysa, að sumir bílstjór-
ar sæti afarkostum: „Að það er
einfaldlega sagt við menn: Þú ferð þessa
ferð eða þú ferð ekki fleiri ferðir fyrir
mig.“
Það er algjörlega óþolandi að ekki sé
fyllsta öryggis gætt og að vegfarendur
séu settir í hættu. Ef ekki er gengið nægi-
lega vel frá farmi og af hlýst mannsbani,
þá getur ökumaður vænst ákæru fyrir
manndráp af gáleysi. Þegar svo mikið er í
húfi kemur fyrir lítið að segja að það sé
nóg að festingin „sé á mörkunum að
duga“ eins og forstöðumaður hjá Olíu-
dreifingu lét hafa eftir sér í blaðinu í gær.
Nú hefur rignt gleri og málmrörum yf-
ir íslenska vegfarendur. Ekki verður við
þetta unað lengur. Hvað næst, – belja?
Í tengslum við umræðuna umsímahleranir stjórnvalda á kald-astríðsárunum hefur á síðustuvikum alloft verið vikið að því að
Sósíalistaflokkurinn og Þjóðviljinn
hafi á þeim árum notið verulegs fjár-
hagslegs stuðnings frá Sovétríkjunum
og fylgiríkjum þeirra. Sjálfur var ég
framkvæmdastjóri Sósíalistaflokksins
á síðustu starfsárum hans, 1962–1968,
formaður Útgáfufélags Þjóðviljans
1968–1972 og lengi í útgáfustjórninni
næstu árin er ég var ritstjóri blaðsins,
nær samfellt frá 1972–1983. Margir
munu því með réttu
geta ætlast til þess að
ég leggi hér orð í belg
og geri hreint fyrir mín-
um dyrum.
Þar er þá fyrst til að
taka að á þeim árum
sem ég var starfandi
hjá flokknum og
blaðinu, árunum 1962–
1983, varð ég aldrei var
við neina slíka óhreina
peninga. Árið 1999 birti
Jón Ólafsson, nú pró-
fessor í heimspeki við
Háskólann á Bifröst,
hins vegar niðurstöður af rannsóknum
sínum á skjalasöfnum í Moskvu, sjá
bók hans Kæru félagar, og þá kom í
ljós að formaður Sósíalistaflokksins,
Einar Olgeirsson, hafði á árunum
1950–1966 leitað eftir fjárstuðningi
hjá sovéska Kommúnistaflokknum og
orðið nokkuð ágengt í þeim efnum.
Þær fréttir ollu mér og mörgum öðr-
um forystumönnum flokksins, sem
aldrei hefðum samþykkt viðtöku
slíkra fjármuna, miklum vonbrigðum.
Forgöngu um þessar rannsóknir Jóns
Ólafssonar hafði Halldór Guðmunds-
son, þáverandi útgáfustjóri Máls og
menningar.
Í bókinni Guldet fra Moskva, sem
út var gefin í Ósló árið 2001, koma
fram nánari upplýsingar um þessar
fjárveitingar. Af því sem þar er dregið
fram má einnig ráða hvað varð um þá
fjármuni sem hingað bárust með þess-
um hætti. Traustar heimildir vísa nú
þegar á svarið. Höfundur kaflans um
Ísland í nýnefndri bók er Jón Ólafs-
son, hinn sami og hér var áður nefnd-
ur.
Á bls. 291–292 í henni er birt tafla
sem sýnir hvaða upphæðir sovéski
Kommúnistaflokkurinn veitti til
flokka á Norðurlöndum hvert ár á
tímabilinu frá 1950 til 1990 og allt
sundurgreint eftir löndum.
Slíkar fjárveitingar til Íslands voru
þessar:
þess, að allir þeir 17
sem formaður Sósía
hafði forgöngu um a
lands frá Moskvu á á
ins, hafi farið í einn
menningar við Laug
mat þeirrar bygging
227.100.000 og hvern
hefur öll fjárveitingi
aldrei numið nema n
stórum að vísu, af ve
arinnar.
Þetta er ekki sagt
framgöngu þeirra E
sonar og Kristins E.
útvegun fjár frá Mos
var og er fordæman
ir ættu að leggja á m
hæðin var og til hver
voru notaðir. Vart þ
að þessi fjárútvegun
dult og aðeins verið
manna.
Einar Olgeirsson
Andrésson voru báð
Þeir voru eldheitir æ
líka þvílíkir alþjóðas
vart hugsað sér að s
ekki hefði allnáin ten
hreyfingu. Báðir tók
mótun þegar margir
manna af þeirra kyn
vonir um að rússnes
yrði upphaf heimsby
ánauðaroki fátæks f
heim af herðum þess
laust þjóðfélag um a
voru miklir trúmenn
stundum í ógöngur.
var þvílíkur trúmaðu
jafnvel geta leitt stjó
Moskvu á rétta brau
skapur minnti einna
inguna sem Gunnar
höfundur gaf á samt
skömmu eftir hernám
merkur árið 1940, en
hafa verið að leiðbei
um rekstur styrjalda
geirsson vildi reynda
sjálfstæður gagnvar
að öllum líkindum m
fyrstur ef til álíka ré
komið hér undir erle
þeirra sem haldin vo
unum 1937 og 1938.
Ár Dollarar
1955 ................................... 15.000
1956 ................................... 20.000
1959 ................................... 30.000
1961 ................................... 30.000
1963 ................................... 25.000
1965 ................................... 25.000
1966 ................................... 25.000
Samtals: ......................... 170.000
Hér eru ekki taldar með persónu-
legar greiðslur til Kristins E. Andr-
éssonar frá árunum 1968 og 1970,
20.000 dollarar í hvort sinn, sjá Guldet
fra Moskva, bls. 291 og 293. Auk
starfa hjá Máli og menningu hafði
Kristinn frá upphafi verið helsti for-
ystumaður félagsskaparins MÍR,
Menningartengsla Íslands
og Ráðstjórnarríkjanna.
Um 1970 var hann orðinn
sjúkur maður og sumar
gerðir hans á síðustu ævi-
árunum lítt skiljanlegar,
nema haft sé í huga að
dómgreind hans var orðin
alvarlega skert vegna
mikillar lyfjanotkunar.
Allt fór það á einn stað
Þeir 170.000 dollarar
sem Einar Olgeirsson
hafði forgöngu um að
færa til landsins á árunum
1955–1966 svara á núverandi gengi til
um það bil 12 milljóna króna en næmu
allmiklu hærri upphæð ef reiknað
væri út frá gengi dollarans gagnvart
íslensku krónunni á fyrrnefndu tíma-
bili.
En hvað skyldi svo hafa orðið um
þessa óhreinu peninga? Svarið við
þeirri spurningu er þetta:
Í samtali við sendiherra Sovétríkj-
anna á Íslandi árið 1962 greindi Einar
Olgeirsson frá því að allir þeir pen-
ingar sem flokkurinn hefði fengið frá
Moskvu á undanförnum árum, það er
95.000 dollarar, hefðu runnið til Máls
og menningar, sjá Guldet fra Moskva,
bls. 200–201.
Þann 3. maí 1962 fór Einar Olgeirs-
son fram á við sovéska sendiherrann
að flokknum yrðu veittar með sér-
stökum hætti 75.000 gullrúblur, sem
svaraði til 75.000 dollara, í því skyni
að bjarga Máli og menningu úr skuld-
um, sjá Guldet fra Moskva, bls. 201.
Á næstu fjórum árum fékk Einar
nákvæmlega þá upphæð sem þarna
var beðið um, hvorki meira né minna,
sjá Guldet fra Moskva, bls. 291, og
liggur þá beinast við að ætla að hún
hafi verið notuð í þeim tilgangi sem
kynntur var þegar beiðnin var lögð
fram, það er til að bjarga Máli og
menningu frá því að missa húsið á
Laugavegi 18.
Yfirgnæfandi líkur benda því til
Hvað varð um pening
Kjartan Ólafsson
Eftir Kjartan Ólafsson » Þar á engu
en leit að s
anum að vera
miðið. Felulei
engum og dylg
áróðurskennd
ingar eiga ekk
Í nýlegri stjórnsýsluúttekt Rík-isendurskoðunar er embættiríkislögreglustjóra gefin ágæteinkunn fyrir að stuðla að
margvíslegum fram-
förum innan lögregl-
unnar. Þar kemur
fram að embættið hafi
beitt sér fyrir ýmsum
nýjungum og lagað
skipulag lögreglunnar
að breyttum að-
stæðum og kröfum
sem gerðar eru. Í til-
efni af stjórnsýsluút-
tektinni verður vikið
að nokkrum atriðum
sem varpa ljósi á fjöl-
breytt viðfangsefni
embættis ríkislög-
reglustjóra.
 Almannavarnir voru færðar undir
embættið árið 2003 þegar Almanna-
varnir ríkisins voru lagðar niður. Þótt
markmið stjórnvalda með þeirri ráð-
stöfun hafi fyrst og fremst snúið að
hagræðingu í rekstri þá hefur mikil
uppbygging átt sér stað í málefnum
almannavarna í samstarfi við aðra.
 Alþjóðadeild ríkislögreglustjóra
annast samskipti við lögregluyfirvöld í
öðrum löndum og hér á landi þjónar
deildin öllum lögregluliðum. Fyr-
irkomulag embættisins á alþjóða-
samskiptum hefur hlotið viðurkenn-
ingar í tveimur úttektum sem fram
fóru nýlega; annars vegar
af hálfu nefndar um fram-
kvæmd Schengen-
samstarfsins og hins vegar
á vegum Interpol. Fleiri
viðurkenningar mætti
nefna.
 Bílamiðstöðin sér um
rekstur allra ökutækja lög-
reglunnar sem nú eru 160
talsins. Í viðhorfskönnun
Ríkisendurskoðunar meðal
lögreglustjóra kemur fram
að langflestir þeirra telja
stofnun bílamiðstöðvarinnar
hafa verið framfaraskref í
bifreiðamálum lögreglunnar.
 Ríkiendurskoðun nefnir fíkniefna-
málaflokkinn sem eitt gleggsta dæmi
um hvernig embættið hefur unnið að
því að samræma aðgerðir lögreglu-
embætta.
 Fjarskiptamiðstöð ríkislög-
reglustjóra gegnir
samhæfingarstöðin
vakið hefur verðsk
innanlands og erle
könnun sem Ríkise
meðal lögreglustjó
mjög jákvæð afsta
miðstöðvarinnar og
sinnt þjónustu- og
arhlutverki sínu. Þ
isendurskoðunar a
irkomulag hafi stuð
og aukið verulega
 Vefur ríkislögre
sæti af 246 vefjum
sveitarfélaga fyrir
samkvæmt úttekt s
neytið og Samband
félaga létu gera á s
um eru upplýsinga
og uppbyggingu lö
Hvað hefur áunnist?
Eftir Harald Johannessen » Í tilefni afútt ektin
ið að nokkrum
sem varpa ljó
breytt viðfan
ættis ríkislög
Haraldur
Johannessen