Morgunblaðið - 16.02.2007, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 2007 37
www.icelandexpress.is/afangastadir
Skíðastökkpallur í miðri borg,
legókallar, rússíbanar, Mósel,
Roquefort, vatnsrennibrautir,
Weinfest, munkaklaustur,
sashimi, Sherlock Holmes...
Evrópa býður upp á margt skrítið og skemmtilegt og Iceland Express
færir þig í fjörið. Næsta sumar verða áfangastaðirnir orðnir 13 og því
um að gera að skipuleggja draumafríið til Evrópu sem fyrst.
Þú bókar og finnur nánari upplýsingar um áfangastaðina á
www.icelandexpress.is
AÐ UNDANFÖRNU hefur fjöl-
miðlaumfjöllun beint kastljósinu að
málefnum barna og aðstæðum
þeirra, einkum hér á árum áður.
Gagnrýnin umfjöllun sem leiðir til
umbóta og framfara er afar mikilvæg
þótt alltaf þurfi að sýna aðgát í nær-
veru sálar. Umfjöllunin sýnir einnig
vel hversu mikilvægt það er að vel
menntað fagfólk veljist til að starfa í
skólum og stofnunum sem sinna upp-
eldi og menntun barna og unglinga.
Til að svo megi vera þarf að leggja
mikinn metnað í innra starf og rekst-
ur skólanna, en þar þarf einnig að
ríkja góð sátt meðal rekstraraðila,
kennara og skólastjórnenda.
Ræktum traust meðal sveit-
arstjórnarmanna og kennara
Á undanförnum árum hefur sveit-
arfélögunum gengið misvel að
byggja upp friðsamlegt samband við
grunnskólakennara sem hefur m.a.
haft í för með sér löng
verkföll sem koma
verulega niður á börn-
unum. Í kjölfar síðasta
kennaraverkfalls hefði
verið fróðlegt að rann-
saka hversu margir
unglingar urðu fyrir
félagslegu skipbroti
sem leiddi til óreglu
þegar rammi grunn-
skólans fór allur úr
skorðum. Þá er erfitt
er að þróa framsækið
grunnskólastarf þegar
togstreita og deilur einkenna sam-
skipti rekstraraðila og kennara árum
saman. Sveitarstjórnarmenn van-
meta líklega það óánægjuástand sem
nú er að grafa um sig í grunnskólum
landsins en það veldur mér og örugg-
lega fleirum miklum áhyggjum.
Leita þarf allra leiða til að koma í veg
fyrir að reglulega blossi ekki upp
deilur um túlkun á kjarasamningum
kennara og að kjarasamningsgerð sé
nánast óframkvæmaleg nema í kjöl-
far verkfalls. Ég tel að sú aðferð
sveitarstjórnarmanna
að fela launanefnd sveit-
arfélaga að gera einn
miðlægan samning við
alla grunnskólakennara
sé úr sér gengin. Ég á
von á því að einhverjir
sveitarstjórnarmenn
séu mér ósammála, en
ég sem sveitarstjórn-
armaður og skólastjóri
tek ábyrgð mína alvar-
lega gagnvart menntun
barna og unglinga í skól-
anum er ég veiti for-
stöðu og gagnvart þeim grunnskóla-
nemendum sem búa í heimabæ
mínum. Ef núverandi fyrirkomulag
samningamála kennara við sveit-
arfélögin kemur alltaf niður á börn-
unum þarf að hugsa hlutina upp á
nýtt.
Kjarasamningsgerð er meira en
tæknilegt úrlausnarefni
Nýlegar rannsóknir (Bryk og
Schneider, 2003) sýna að félagslegt
trúnaðarsamband kennara, foreldra
og skólastjórnenda bætir starfið í
skólanum og er lykill að skóla-
umbótum. Margir rannsakendur eru
farnir að líta meira til mannlegs auðs
í rannsóknarstörfum sínum sem get-
ur falið það í sér að vera opinn fyrir
að treysta trúnaðarsamband fólks og
gagnkvæma virðingu. Það er freist-
andi að nýta slíkar niðurstöður til að
benda á stór úrlausnarefni í samn-
ingamálum kennara. Í stað þess að
einblína of mikið á formlega umgjörð
skólans, svo sem vinnutímaskilgrein-
ingar og valdsvið hvers og eins, þarf
að byggja upp traust, trúnað og virð-
ingu meðal þeirra sem að málefnum
grunnskólans koma. Þar reynir á
kennara, skólastjórnendur og sveit-
arstjórnarmenn. Ef launakjör kenn-
ara eiga að batna verulega á næstu
árum þurfa allir að leggja sig fram
um að efla gagnkvæmt traust og
virðingu sem og faglega hæfni innan
hvers skóla þar sem skólastefna er
mótuð í samráði við kennarana. Svo
það geti gengið vel fyrir sig þarf að
móta samstarfsmenningu sem hefur
yfir að ráða margs konar hand-
leiðslu- og leiðsagnarformum (sjá
http://namust.khi.is/thorsteinn-
hjartar.pdf bls. 63–65). Eins og stað-
an er í dag virðast fulltrúar í launa-
nefnd sveitarfélaga og í
samninganefnd kennara hafa þörf
fyrir leiðsögn sem lýtur að því að
byggja upp gott samstarf. Jafnframt
er kominn tími til að rækta nýja
hugsun og nálgun í kjaramálum
grunnskólakennara. Börnin eiga
skilið að í grunnskólunum starfi
ánægðir og stoltir kennarar sem geta
hlúð að andlegri og félagslegri vel-
ferð þeirra.
Nemendur í grunnskólum eiga skilið að sveitar-
félögin og kennarar leiti allra leiða til að ná saman
Þorsteinn Hjartarson fjallar um
samband sveitarfélaga og
grunnskólakennara
» Börnin eiga skilið aðí grunnskólunum
starfi ánægðir og stoltir
kennarar sem geta hlúð
að andlegri og fé-
lagslegri velferð þeirra.
Þorsteinn Hjartarson
Höfundur er skólastjóri Fellaskóla og
bæjarfulltrúi í Hveragerði.
ÓLAFUR Örn Arnarsson, fyrrv.
yfirlæknir, skrifar grein í Morg-
unblaðið 6. febrúar um að heil-
brigðisþjónustan á Ís-
landi sé dýr. Máli
sínu til stuðnings seg-
ir Ólafur að það kerfi
sem notað er á Ís-
landi til að fjármagna
rekstur heilbrigð-
isþjónustunnar sé
föst fjárlög. Þetta
kerfi elur af sér bið-
lista sem eru kostn-
aðarsamir. Ég er al-
veg sammála Ólafi
um að biðlistar eru
kostnaðarsamir og
kerfi sem elur af sér
biðlista er dýrt kerfi.
Hins vegar get ég ekki tekið
undir fullyrðingu Ólafs að heil-
brigðisþjónustan sé dýr á Íslandi
og mun í þessari grein útskýra
það nánar.
Það er rétt að Ísland er í hærri
kantinum hvað varðar heilbrigð-
isútgjöld. Sjá töflu.
Heilbrigðisútgjöld sem hlutfall
af vergri þjóðarframleiðslu 2005
Noregur 10,30%
Svíþjóð 9,20%
Finnland 7,40%
Danmörk 9,00%
Ísland 10,50%
Rétt er að athuga að allur sam-
anburður á heilbrigðisútgjöldum á
Íslandi annars vegar og við flest
lönd OECD hinsvegar getur verið
villandi, því á Íslandi eru ýmiss fé-
lagsleg útgjöld tekin
sem heilbrigðisútgjöld
sem eru gjaldfærð
sem félagsleg útgjöld
í öðrum löndum (eins
og umönnun á öldr-
unarstofnunum). Séu
þessi félagslegu út-
gjöld heilbrigðiskerf-
isins dregin frá væri
hlutfall heilbrigð-
isútgjalda af vergri
þjóðarframleiðslu á
Íslandi um eitt til eitt
og hálft prósent
minna en það er í dag
eða á bilinu 9%–9,5%.
Það tel ég vera góðan árangur.
Íslenska heilbrigðiskerfið kostar
mikla peninga en vil ég taka fram
að íslenska heilbrigðiskerfið er
ekki dýrt miðað við hversu árang-
ursríkt það er. Íslenska þjóðin býr
við gott heilsufar, hér er ung-
barnadauði minnstur í heimi, Ís-
lendingar lifa lengur en nokkur
önnur Evrópuþjóð og á Íslandi
hefur náðst einna besti árangur í
meðferð á kransæðasjúkdómum
og krabbameini í Evrópu.
Í grein Ólafs Arnars kemur
fram að á Íslandi eru föst fjárlög
notuð til að fjármagna rekstur
heilbrigðisþjónustunnar. Fylgi-
fiskur fastra fjárlaga er oft bið-
listi, þegar fjárlög eru svo lág að
þjónustan minnkar og biðlistar
myndast. Föst fjárlög eru stjórn-
tæki þar sem ákveðin þjónusta er
veitt gegn föstu framlagi. Það er
mín skoðun að föst fjárlög með
skýrum markmiðum séu gott
stjórntæki. Það sem Ólafur telur
gagnrýnisvert við kerfi sem notar
föst fjárlög er að það er ekki nógu
afkastahvetjandi. En afkastahvetj-
andi kerfi hefur líka sína ókosti og
hefur verið reynt t.a.m. á Íslandi
með þeim árangri að útgjöldin uxu
mikið því kerfið þróaðist í þá átt
að meiri afköst gáfu af sér meiri
ágóða fyrir þá sem unnu í þessu
afkastahvetjandi kerfi. Föst fjár-
lög með skýrum markmiðum eru
gott kerfi og ekki gallalaust. Þetta
kerfi hentar mjög vel þegar ný
stofnun er að byrja starfsemi eða
á breytingaferli, t.d. á spítala.
Ólafur nefnir í sinni grein sk.
DRG-kerfi til að fjármagna spít-
ala. Ólafur bendir á að með-
alkostnaður á sjúkling á Norð-
urlöndum skv. DRG-flokkun er
365 þúsund en 480 þúsund á Ís-
landi eða um 30% dýrari á Íslandi.
Ég vil aðeins benda á að svona
samanburður getur verið varasam-
ur. Á Íslandi búa um 300 þúsund
manns, en á hinum Norðurlöndum
er íbúafjöldi frá 5,2 milljónum til 9
milljóna. Ákveðinn kostnaður fyrir
þjónustu eins og bráðadeild og að
veita góða heilbrigðisþjónustu er
hlutfallslega miklu hærri á Íslandi
en á hinum Norðurlöndunum,
vegna færri íbúa á Íslandi.
Eins og áður segir kostar ís-
lenska heilbrigðiskerfið mikla pen-
inga. Það er hagkvæmt en að
mínu mati væri hægt að ná enn
meiri hagræðingu á Íslandi með
því að einfalda innviði heilbrigð-
iskerfisins. Það er hægt með því
t.d. að reka sjúkrahótel í nánum
tengslum við spítala en það form
hefur nánast ekki verið tekið upp
hér á Íslandi en er víða notað á
hinum Norðurlöndum og myndi
spara mikið fé. Á flestum Norð-
urlöndum er notað tilvísunarkerfi
en á Íslandi notað kerfi sem er
valfrjálst, þ.e. þar sem sjúklingar
geta óhindrað valið sérfræðing án
þess að fá til þess tilvísun frá
heimilislækni. Þetta eykur kostnað
á Íslandi miðað við hin Norð-
urlöndin og um leið nýtir ekki til
fulls þá miklu fjárfestingu sem
felst í heilsugæslustöðvum vítt og
breitt um landið.
Íslendingar eyða í raun um 9%–
9,5% í heilbrigðisútgjöld sem hlut-
fall af vergri þjóðarframleiðslu.
Það er ekki dýrt, því íslenska heil-
brigðiskerfið er mjög árangurs-
ríkt. Á Íslandi er almennt gott
heilsufar, fólk lifir einna lengst og
ungbarnadauði er minnstur á Ís-
landi. Ísland kemur mjög vel út í
samanburði við önnur lönd varð-
andi meðferð á kransæða-
sjúkdómum og krabbameini. Þrátt
fyrir að í íslenska heilbrigðiskerf-
inu fyrirfinnst dýrir þættir sem
hægt er að laga með einföldum að-
gerðum, eins og valfrelsi sjúk-
linga, ekkert sjúkrahótel og van-
nýting á þjónustu
heilsugæslunnar, þá er íslenska
heilbrigðiskerfið mjög árangurs-
ríkt og ódýrara í rekstri en í þeim
löndum sem við viljum bera okkur
saman við.
Þessu ber að halda í heiðri í
umræðu um kostnað í heilbrigð-
iskerfinu.
Dýr heilbrigðisþjónusta á Íslandi?
Gunnar Alexander Ólafsson
fjallar um heilbrigðismál og
svarar grein Ólafs Arnar Arn-
arssonar
» Íslenska heilbrigð-iskerfið kostar mikla
peninga en vil ég taka
fram að íslenska heil-
brigðiskerfið er ekki
dýrt miðað við hversu
árangursríkt það er.
Gunnar Alexander
Ólafsson
Höfundur er meistaraprófsnemi í
heilbrigðisstjórnun.