Morgunblaðið - 27.04.2007, Qupperneq 30

30 FÖSTUDAGUR 27. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
S
agan endurtekur sig, er
stundum sagt, og það
er ekki laust við að það
eigi við þegar kemur
að umræðunni um
staðgöngumæður. Ekki vegna
þess að sú umræða hafi farið hátt
hér á landi, heldur vegna þess að
enn á ný setjast karlar á rökstóla
til að velta því fyrir sér hvort að-
gerðir sem fela í sér svakalegt
inngrip í líkama konu eigi rétt á
sér, út frá læknisfræðilegu jafnt
sem siðferðislegu sjónarmiði.
Karlkyns læknarnir sem tjáðu
sig í Kastljósi voru mishrifnir af
því að leyfa staðgöngumæðrun
hér á landi en kölluðu eftir því að
tal um „hið hugsanlega hugs-
anlega“ kæmi ekki í veg fyrir um-
ræðu um málið. Ég ætla svo
sannarlega að reyna að virða
þessa ósk þeirra og tek þess
vegna þátt í umræðunni, en það
breytir þó ekki því að „hið hugs-
anlega hugsanlega“ skiptir tölu-
verðu máli í þessu samhengi enda
er ekki aðeins um heilsu kon-
unnar sem gengur með barnið að
ræða heldur einnig líf barns.
Dæmi frá öðrum löndum sýna
líka að ótal vandamál geta komið
upp þegar líkami manneskju er
fenginn að láni eða leigu með
þessum hætti.
Eins og breska fræðikonan
Germaine Greer bendir á í bók
sinni The Whole Woman þá virð-
ist oft sem gengið sé út frá því að
það séu sjálfsögð réttindi, jafnvel
mannréttindi, að eignast börn.
Litið er svo á að öll gagnkyn-
hneigð pör séu fær um að geta
barn og gangi það ekki upp sé
eitthvað að. Staðreyndin er hins
vegar sú að það er ekkert óeðli-
legt við það að sumt fólk geti af
einhverjum sökum ekki átt börn.
Ófrjósemi getur hrjáð bæði karla
og konur og stundum eru konur
ekki með leg, annaðhvort vegna
þess að þær hafa misst það af ein-
hverjum ástæðum eða hreinlega
fæðst án þess. Annars er um-
hugsunarefni út af fyrir sig af
hverju þetta merkilega líffæri,
leg, er yfirleitt fjarverandi í um-
ræðu um barneignir. T.a.m. er
talað um að konur séu með barn í
maganum en hið rétta er auðvitað
að barnið er í leginu (sbr. Ger-
maine Greer).
Ég var í fermingu um daginn
þar sem presturinn minnti á að
við eigum ekki börnin okkar held-
ur er okkur trúað fyrir þeim á
þessu viðkvæma æviskeiði sem
barnsárin eru, og hitti þar að
mínu mati naglann á höfuðið. Ef
litið er á það sem mannréttindi að
eiga börn er um leið verið að ýta
undir þá hugmynd að við getum
átt börn eins og við eigum bíla,
hús eða föt.
Nú vil ég alls ekki gera lítið úr
þrá fólks til að ala upp barn eða
því áfalli sem sumir verða fyrir
við að geta ekki getið börn. Hluta
af áfallinu má þó rekja til þess að
við göngum alltaf ranglega út frá
því að allir geti eignast börn.
Á Íslandi er fólki heimilt að
ættleiða börn sem annars hafa
ekki foreldra til að alast upp hjá.
Full ástæða er til að hvetja til
þess að ættleiðingarferlið sé bæði
einfaldað og niðurgreitt og und-
arlegum reglum sem þar gilda
breytt.
En þá heyrast þær raddir að
það sé bara allt annað að eignast
sitt eigið barn og jafnvel heyrast
skrítin eðlishyggjurök um að fólk
vilji viðhalda genunum sínum.
Þótt fólk vilji eignast krúttlegan
erfingja, sem hugsanlega ber svip
foreldra sinna, hljóta að vakna
spurningar um hversu langt megi
ganga til að láta þann draum ræt-
ast.
Þegar fóstri eða fósturvísi er
komið fyrir inni í líkama konu og
ætlast til að hún láti barnið af
hendi við fæðingu er verið að
gera mjög lítið úr því ferli sem
meðganga er, eins og leg konu sé
einhvers konar tómarúm – rými
sem hún er hvort eð er ekki að
nota. Meðgangan er skyndilega
orðin að verki sem maður tekur
að sér, legið er verkfærið.
Í umræðum um staðgöngu-
mæðrun er gerður greinarmunur
á því að t.d. náin vinkona eða
systir sé fengin til þess að ganga
með barnið og að konu sé borgað
fyrir að „sjá um starfið“. Ef við
viljum heimila það síðarnefnda er
um barnasölu að ræða enda að-
eins stigsmunur á því að selja
barn með öðrum genum og hrein-
lega að sjá viðskiptatækifæri í því
að fæða börn og selja þau.
Með því að borga konu fyrir að
ganga með barn er því verið að
búa til undarlega samsuðu af
vændi og barnasölu. Vændi í þeim
skilningi að verið er að kaupa af-
not af líkama annarrar mann-
eskju og barnasölu því barnið er
jú selt. Ójafnvægið milli þeirra
sem borga fyrir að fá eigið barn
og konunnar sem fær greitt er
augljóst. Og hvað ef varan er ekki
eins góð og ætlast var til? Hafa
genagjafarnir rétt á að hlutast til
um hegðun móðurinnar meðan á
meðgöngu stendur?
Sjónarmiðin að baki því að vin-
kona eða systir gangi með barn
annarra eru einnig of veik til að
það sé réttlætanlegt. Ekki er að-
eins um ógn við andlega og lík-
amlega heilsu konunnar sem
gengur með barnið að ræða held-
ur einnig líf barns. Spyrja má
hvort barnið eigi þá ekki í raun
þrjú líffræðileg foreldri. Hefur
það þá umgengnisrétt við þau öll?
Barnið fær að öllum líkindum
ekki að vera á brjósti enda
myndu þá skapast „óeðlileg
tengsl“ milli barnsins og líf-
fræðilegu móðurinnar sem er ge-
netískt ekki líffræðileg móðir.
Börn hafa rétt til að alast upp
hjá foreldrum sínum ef það er
mögulegt og til að eiga öruggt
heimili. Það hafa ekki nærri öll
börn í heiminum í dag. Fullorðið
fólk hefur hins vegar ekki óskor-
aðan rétt til að eiga börn, þótt
það langi.
Barn til
sölu og
leg til leigu
»Með því að borga konu fyrir að ganga meðbarn er því verið að búa til undarlega sam-
suðu af vændi og barnasölu.
halla@mbl.is
VIÐHORF
Halla Gunnarsdóttir
UPPI í Seðlabanka situr fyrrver-
andi forsætisráðherra, Davíð Odds-
son, og reynir af veikum burðum að
slökkva þá elda, sem hann kveikti í
forsætisráðherratíð
sinni. Með því að slá
OECD-met í vaxta-
hækkunum hjá banka-
kerfinu, telur hann sig
vera að slá á verðbólg-
una.
En þar sem skuldir
heimilanna eru að
stærstum hluta í verð-
tryggðum lang-
tímalánum á föstum
vöxtum hafa þessir ok-
urvextir lítil áhrif til
þess að slá á lánsfjár-
eftirspurn. En verð-
bólgureikningurinn,
sem bætist við höfuðstól lánanna í
gegnum verðtrygginguna, hefur
aukið útgjöld hinnar skuldugu fjöl-
skyldu um hálfa milljón á ári. Þar
með fór hin prísaða kaupmátt-
araukning hjá mörgum fyrir lítið.
Fyrirtækin forða sér
Vegna óstöðugleika krónunnar
hafa fyrirtækin í landinu orðið að
búa við meira en 40% sveiflu í þeim
stærðum í krónum talið, sem ráða
afkomu fyrirtækjanna. Forstjóri
Marels segir, að engar fjárfestingar
geti risið undir meira en 20% ávöxt-
unarkröfu, eins og vaxtastigið á Ís-
landi útheimtir. Fyrirtækin hafa því
í vaxandi mæli neyðst til að forða sér
undan hagstjórnarmistökum stjórn-
valda með því að taka upp evru. Ein-
staklingar, þeir sem það geta, reyna
að fylgja fordæmi þeirra.
Íslenska krónan er því ekki lengur
nothæfur gjaldmiðill í alvöru við-
skiptum. Forystulið atvinnulífsins
hefur að undanförnu glatað trausti á
efnahagsstefnu rík-
isstjórnarinnar og er í
vaxandi mæli fylgjandi
inngöngu í Evrópu-
sambandið og upptöku
evru til að tryggja þann
lágmarksstöðugleika,
sem þeim er lífs-
nauðsyn. Þetta er enn
ein vantraustsyfirlýs-
ingin á stjórnarstefn-
una frá máttarstólpum
atvinnulífsins.
Stjórnarflokkarnir
segja, að Evrópusam-
bandsaðild sé ekki á
dagskrá. Veruleikinn
hefur hins vegar gengisfellt þá
stefnuyfirlýsingu. Markmiðslýsingin
ein og sér um inngöngu í Evrópu-
sambandið getur veitt stjórnvöldum
aðhald í að ná niður vöxtum, verð-
bólgu og viðskiptahalla, eins og
nauðsynlegt er til að uppfylla sett
skilyrði um inngöngu. Þannig er
stefna ríkisstjórnarinnar í efnahags-
málum út úr öllu korti miðað við
þann veruleika, sem við blasir.
Hættuástand framundan
Aðstandendur Viðskiptablaðsins
og leiðarahöfundar þess og fyrrver-
andi formaður Sjálfstæðisflokksins,
Þorsteinn Pálsson, ritstjóri Frétta-
blaðsins, eru smám saman að gera
sér þetta ljóst. Framundan eru
hættumerki. Vaxtamunurinn milli
Íslands og evrusvæðisins er orðinn
um 11%. Þessi mikli vaxtamunur
hefur að undanförnu freistað er-
lendra fjárfesta, þannig að hundruð
milljarða hafa streymt inn í hag-
kerfið (svokölluð jöklabréf) í von um
skjótfenginn gróða. Þetta heldur
uppi gengi krónunnar, sem aftur við-
heldur viðskiptahallanum. Þar með
er boginn spenntur til gengisfalls
síðar með aukinni verðbólgu.
Seðlabankinn er kominn í
þvingaða stöðu: Nauðsynleg vaxta-
lækkun getur leitt til þess, að hinir
erlendu spekúlantar kippi fyr-
irvaralaust að sér hendinni og knýi
okkar yfirspennta hagkerfi í brot-
lendingu. Við þetta bætist, að vegna
aðhaldsleysis í ríkisútgjöldum, verð-
ur fyrirsjáanlega halli á ríkissjóði
strax árið 2008, ef eitthvað tekst að
draga úr þenslu og viðskiptahalla.
Það er því engin innistæða fyrir öll-
um stóru kosningaávísununum, sem
ráðherrarnir dreifa út og suður í
kosningabaráttunni af fullkomnu
ábyrgðarleysi.
Fyrirtækin flýja
hagstjórnarmistökin
Jón Baldvin Hannibalsson
skrifar um vaxtastefnu rík-
isstjórnarinnar
» Þannig er stefna rík-isstjórnarinnar í
efnahagsmálum út úr
öllu korti miðað við
þann veruleika, sem við
blasir.
Jón Baldvin
Hannibalsson
Höfundur var fjármálaráðherra
1987–88.
Málefni aldraðra á Akureyri hafa
verið mér hugleikin og um þau hef
ég ritað margar greinar á und-
anförnum árum, síðast hér í Morg-
unblaðinu fyrir skömmu. Þar benti
ég á, að fyrir fáum árum var neyð-
arástand í þessum málum á Ak-
ureyri, en nú er ástandið orðið
ásættanlegt í bili. En betur má ef
duga skal. Það eru
ekki biðlistar eftir
hjúkrun, en margir
búa þröngt og ég benti
á mörg hættumerki,
sem eru framundan.
Að þessu tilefni
skrifar Sigrún Stef-
ánsdóttir, bæj-
arfulltrúi Samfylking-
arinnar á Akureyri,
grein hér í Morg-
unblaðið 5. apríl. Þar
staðfesti hún allt sem
ég benti á í minni
grein. Bestu þakkir,
Sigrún; þarna fékk ég stuðning úr
óvæntri átt. Samfylkingarkonan,
sem stendur að meirihluta í bæj-
arstjórn Akureyrar með Sjálfstæð-
isflokknum, bendir á nokkur atriði,
sem eru umhugsunarverð. Við skul-
um líta á nokkur þeirra:
Á Akureyri eru um 220 hjúkr-
unar- og dvalarrými fyrir aldraða,
sem öll eru fullnýtt.
Margir heimilismenn búa við
óvissu, þar sem til stendur að loka
heimili FSA og leigusamningur um
heimilið i Kjarnalundi rennur út á
næsta ári.
Helmingur heimilismanna á
stærsta heimilinu býr við óásætt-
anleg þrengsli, herbergin eru of lítil
og án snyrtinga.
Gróflega má áætla, að það kosti
hátt í tvo milljarða að gera núver-
andi heimili í takt við kröfur sam-
tímans.
Þá er ekki gert ráð
fyrir þeirri fjölgun
aldraðra, sem kemur
til með að þurfa á þjón-
ustu að halda á næstu
árum.
Fleiri atriði mætti
tína til, en látum þetta
duga. Þá erum við hins
vegar komin að kjarn-
anum í boðskap Sig-
rúnar bæjarfulltrúa.
Hún fullyrðir, að það
sé ríkisvaldið, sem
stendur í vegi fyrir
eðlilegum framgangi í
þessum málaflokki. Ríkið eigi að
leggja fram 85 krónur af hverjum
hundrað, sem fari í nýbyggingar
fyrir aldraða, en sveitarfélögin 15.
Sem sé; ekki benda á mig, segir Sig-
rún, væntanlega fyrir hönd félaga
sinna innan meirihlutans í bæj-
arstjórn Akureyrar. Ég veit allt um
þetta, en það er lítilmannlegt af
bæjarfulltrúum að skýla sér á bak
við þessa verkaskiptingu, eins og
þeir hafa gert í áraraðir. Hvert bæj-
arfélag ber ábyrgð á sínum borg-
urum og stjórnendur þess, sem við
kjósum á fjögurra ára fresti, verða
að sjá til þess að allir, háir sem lág-
ir, fái það sem þeim ber. Það má
hins vegar vel vera, að betur fari á
því að sveitarfélögin annist þennan
málaflokk alfarið. Þá er mál til kom-
ið að hefja þá umræðu og taka síðan
ákvörðun um framtíðarstefnu.
Ég dreg það ekki í efa, að bæj-
arfulltrúar hafa látið starfsmenn
bæjarins gera fínar skýrslur um
ástandið og hvar úrbóta sé þörf. Það
liggur hins vegar ekki fyrir nein
stefnumörkum frá stjórnendum
bæjarins um uppbyggingu í þessum
málaflokki næstu tíu til tuttugu ár-
in. Það liggur ekki einu sinni fyrir
hvar á að byggja eða hvernig; á að
rífa gömlu hýsin og byggja ný eða
breyta þeim gömlu? Á að byggja í
bænum, eða er lag til að byggja upp
unaðsreit fyrir aldraða í Skjald-
arvík, ásamt útivistarsvæðum og
öðru tilheyrandi? Hafa stjórnendur
bæjarins rætt við gamla fólkið, eða
þá sem eru um það bil að verða
„löggilt gamalmenni“?! Ég bara
spyr. Það er talað um íbúalýðræði,
það eru haldnir fundir út og suður
um skipulagsmál, sem ég er ekki að
lasta, en mætti ekki gera eitthvað
hliðstætt með gamla fólkinu? Skipu-
leggja uppbyggingu á þjónustu fyrir
aldraða á Eyjafjarðarsvæðinu til
næstu áratuga og leggja síðan
skipulagið fyrir ríkisstjórn? Svona
viljum við hafa þetta, gætum við þá
sagt; þið borgið ykkar hluta – við
erum tilbúin með það sem okkur
ber. Þá fyrst er hægt að krefja rík-
isstjórn um ákveðin svör. Ef til vill
verður það til þess að sveitarfélögin
taki þennan málaflokk yfir, en þá
verða þau líka að fá stóraukna
tekjustofna.
Það dugir ekki að láta reka og
segja síðan, ekki benda má mig,
þegar gefur á bátinn. Þeir fiska sem
róa.
Ekki benda á mig
Sverrir Leósson skrifar um
málefni aldraðra á Akureyri » Bæjarfulltrúinnstaðfestir orð mín,
en reynir að koma
ábyrgðinni af bæj-
arstjórn, segir Sverrir
Leósson um skrif Sig-
rúnar Stefánsdóttur.
Sverrir Leósson
Höfundur er útgerðarmaður
á Akureyri.
smáauglýsingar
mbl.is