Morgunblaðið - 17.06.2007, Blaðsíða 34

fólk
34 SUNNUDAGUR 17. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Daniel Tammet hefur vakiðathygli um allan heimhin síðustu ár fyrir ein-stæða sérgáfu sína.
Hann er það sem nefnt er „savant“
á ensku, sem er fágæt tegund
Asperger-heilkennis. Savantar búa
allajafna yfir sérstakri snilligáfu,
hvort sem er á sviði lista eða
stærðfræði. Nú eru um 50 manns í
heiminum skilgreindir sem sav-
antar. Það sem gerir Daniel Tam-
met hins vegar einstakan og hefur
gefið vísindamönnum ómetanlegt
tækifæri til að skyggnast inn í hug-
arheim savanta er að hann er ekki
lokaður inni í einhverfu sinni held-
ur er fullfær um eðlileg samskipti
og getur tjáð sig um reynslu sína.
Tammet er sjálfur með einstæða
stærðfræðigáfu. Sé hann beðinn
um að margfalda töluna 37 í fjórða
veldi nefnir hann næstum sam-
stundis töluna 1.874.161. Hann á
einnig Evrópumet í því að end-
ursegja eftir minni aukastafi töl-
unnar pí. Tammet hætti að þylja
þá romsu þegar hann var kominn í
22.514 aukastafi. Hann hefði getað
haldið lengi áfram en honum fannst
mestu skipta að hætta á fallegri
tölu. Því það er annað einkenni á
samneyti Tammets við heim taln-
anna að það byggist á fegurð og
ríkri tilfinningu. Hann sér tölur
sem bæði liti og form, jafnvel
áferð. Þegar hann reiknar út flókin
dæmi notar hann ekki sömu aðferð
og „venjulegt fólk“ heldur sér til-
tekin form umbreytast í önnur
form sem eru þá útkoman. Sumar
tölur eru næstum yfirþyrmandi fal-
legar. Aðrar eru ógnvekjandi. Þetta
fyrirbrigði er nefnt samskynjun
(synaesthesia).
Tammet kom hér fyrir tveimur
árum með breskum kvikmynda-
gerðarmönnum sem höfðu lagt fyr-
ir hann þá þraut að læra íslensku á
fáeinum dögum. Að þeim dögum
liðnum kom hann fram í Kastljósi
Ríkissjónvarpsins og sat fyrir svör-
um á furðulega góðri íslensku.
Hann hefur haldið íslenskunni við
og þess ber að geta að viðtalið við
Tammet fór nánast allt fram á nær
lýtalausri íslensku af hans hálfu.
Þráin eftir „venjulegu lífi“
Tammet kemur úr barnmargri
fjölskyldu og er elstur af níu systk-
inum. Foreldrar hans voru efnalitl-
ir en sinntu börnunum af mikilli
umhyggju. Þegar Tammet var fjög-
urra ára fékk hann skyndilegt
flogaveikikast sem kann að hafa
framkallað savant-gáfu hans. Í bók
sinni Born on a Blue Day lýsir
Tammet sér sem erfiðu barni sem
braust smám saman út úr fé-
lagslegri einangrun sinni og öðl-
aðist hamingjuríkt og traust líf og
lífsfélaga. Þráin eftir að eignast
„venjulegt líf“ og verða hamingju-
samur er sem rauður þráður í
gegnum bókina.
„Í barnaskóla var ég venjulega í
mínum einkaheimi,“ segir Tammet.
„Þegar ég hugsaði um tölur og orð
sá ég liti og form og þau voru vinir
mínir. Ég var oftast einn í skól-
anum og önnur börn skildu mig
ekki. Ég lifði bara í þögn og talaði
ekki við aðra. En svo þegar ég var
átta eða níu ára ákvað ég að ég
þyrfti að eignast leikfélaga, kynn-
ast vinum. Það var í fyrsta sinn
sem ég fann fyrir því.
Ég hafði alltaf tilfinningar en
það var ekki auðvelt fyrir mig að
sýna þær eða skilja hvað ég ætti að
gera með þær. Þegar ég var ham-
ingjusamur var það oftast vegna
þess að ég var að hugsa um orð og
tölur. Svo mér fannst skrýtið að
hugsa mér að ég gæti orðið ham-
ingjusamur með öðru fólki.
Það tók mig tíma að læra að
vera opinn fyrir fólki og eignast
vini. Ég þurfti til dæmis að læra að
horfa í augun á fólki og líka það
hvernig ætti að hlæja. Í sambandi
við hlátur skiptir tímasetning miklu
máli, að vita hvenær á að hlæja og
hvenær ekki. Ef gömul kona dettur
á götu þá á maður ekki að hlæja en
ég þurfti að læra það því mér
fannst þetta kannski fyndið. En
sem betur fer naut ég þess að
læra.“
– Þú segir frá því í bókinni þinni
að til þess að skilja tilfinningar
fólks hafirðu stundum þurft að
ímynda þér tilteknar tölur. Eins og
töluna 6. Þarftu þess ennþá?
„Já, en það er samt ekki eins
mikilvægt og áður. Mér gengur
miklu betur núna en áður með það.
Já, 6 er fyrir mér myrk tala, svört,
eins og að vera „hnugginn“ á ís-
lensku …“
– Er talan 6 þá hnuggin?
„Já, og talan 9 er blá, mjög stór
og mér finnst hún mjög falleg. 6 er
ekki svo falleg, hún er frekar ljót.“
Þráin eftir venjulegu lífi
– Þú segist í bókinni vilja nota
reynslu þína til að hjálpa einhverfu
fólki og fólki með Asperger-
heilkenni að finnast það meira vel-
komið í heiminn.
„Já, af því að ég er einhverfur og
yngri bróðir minn líka. Þegar menn
hugsa um einhverfu hugsa þeir oft-
ast um kvikmyndina Rain Man. En
ég vona að þegar fólk les bókina
mína sjái það að það er mögulegt
fyrir einhverfan mann eða mann
með Asperger-heilkenni að öðlast
nýtt venjulegt líf og verða ham-
ingjusamur. Og að við getum um
leið trúað því að við séum meira
velkomin í heiminn.“
– Hittirðu þá stundum einhverft
fólk sem þér finnst þú geta hjálpað
út úr einangrun sinni?
„Já. Þegar ég var í Bandaríkj-
unum fyrir nokkrum árum vegna
töku á kvikmynd um mig þá hitti
ég Kim Peek, sem er fyrirmyndin
að Rain Man. Hann er mjög klár
og spennandi en það er erfiðara
fyrir hann að kynnast fólki og eiga
venjulegt líf. En hann er skemmti-
legur og við töluðum mikið saman
um tímasetningar …“
– Í sambandi við hlátur þá?
„Já, og líka um orð og bækur,
tölur og allt sem okkur fannst
áhugavert.“
– En fannst þér að þú gætir að-
stoðað mann eins og hann við að
verða meira félagslega fær?
„Já, það er reyndar erfitt að
Tölur hlaðnar tilfinningu
Daniel Tammet hefur einstaka sérgáfu, sem gerir
honum kleift að læra íslensku á viku og setja Evr-
ópumet í að þylja upp aukastafi pí. Honum hefur tek-
ist að yfirvinna ýmsar hindranir, sem fylgja sérgáfu
hans, og brjótast út úr lokuðum heimi. Hallgrímur
Helgi Helgason ræddi við Tammet.
Colin McPherson/Corbis
Hugsar rökrétt „Ég get líka ímyndað mér að íslenskan sé skemmtileg fyrir einhverfa að læra af
því að orðin eru ekki flókin og heldur ekki málfræðin. Íslenska málfræðin er erfið en hún er líka
rökrétt. Og einhverft fólk hugsar mjög rökrétt,“ segir Daniel Tammet.
Ólafur Stefánsson, fyrirliðiíslenska landsliðsins íhandknattleik, munhalda inngangserindi að
fyrirlestri Daniels Tammets í Há-
skólanum í Reykjavík. Ólafur hefur
lengi haft áhuga á svonefndri sam-
skynjun, m.a. út frá sjónarhóli
heimspekinnar.
„Fyrir mig eins og marga er það
viss hvalreki að komast í tæri við
mann eins og Daníel og sjá hvernig
hann hugsar,“ segir Ólafur. „Hans
mesta afrek er að hafa náð þessari
félagslegu færni, geta tjáð sig um
reynslu sína. Það er svipað afrek
og það væri fyrir mig og þig að
geta þulið upp 20 þúsund aukastafi
tölunnar pí.
Ég mun tala í erindi mínu svolít-
ið um það sem ég hef verið grúska
í, sálfræði, heimspeki og félags-
fræði. Þetta hefur verið mitt
áhugasvið. Ég hef náttúrlega haft
mikinn tíma síðustu tíu ár milli æf-
inga, hef verið í minni holu og
grúskað. Þar hefur það hjálpað
mér að hafa hald við eitthvað þar
sem ég frekar fljótandi karakter.
Ég kláraði mína BA-gráðu sem er
náttúrlega bara gráða en þetta er
samt orðinn hluti af mér auk þess
sem ég hef mikinn áhuga á sjón-
listum og líka goðsögunum sem eru
náttúrlega allegóría fyrir tilfinn-
ingalíf okkar.
Ég vil í stuttu máli að við séum
duglegri við að velja úr því áreiti
sem lendir á okkur en tökum ekki
hlutlaust við öllum sköpuðum hlut-
um heldur veljum og höfnum í
samræmi við markmið okkar í líf-
inu. Og síðan að við gefum okkur
tíma í að hægja aðeins á, tóm til að
breyta öllu þessu hlutlæga áreiti
yfir í eitthvað huglægt og þannig
geymist það betur og þannig náum
við að fylla okkur sem manneskjur.
Það næsta sem ég kemst því að
vera með einhvern svona séreig-
inleika er að ég er örvhentur og
hugsa þá meira með hægra heila-
hvelinu. Þeir sem eru rétthentir
eiga að hugsa meira með vinstra
heilahvelinu, vera rökrænni, betri í
stærðfræði og svona. En hægra
hvelið tengist meira þessari ab-
strakt heildarhugsun.
En ég hef í þeim skilningi
reynslu af þessari svonefndu sam-
skynjun að ég hef verið að smá-
breyta minni hugsun, dagbók-
arpælingar mínar eru til dæmis að
færast meira yfir í myndir. Þetta
tengist allt þessari pælingu um að
flokka áreiti, tengja og geyma.“
– Þannig að þetta er pínulítið á
skjön við þessa venjubundnu rök-
hugsun, þú leitar að niðurstöðu úr
annarri átt?
„Já, maður er með þetta aðeins
opnara og síðan er pælingin hjá
mér að blanda tilfinningunum
þarna inn í og skynjuninni svo
maður geti notað hvort tveggja
sem hjálpartæki við að flokka
áreitið úr umhverfinu, búa til eins
lags akkeri í vitundinni og tengja
síðan við þau hvers kyns upplifun,
lykt, liti og hljóð. Þannig margfald-
ast allt í þér, taugabrautirnar
styrkjast og breikka og möguleik-
arnir á að ná utan um hugsanirnar
aukast og maður verður litríkari
karakter.
Röng forgangs-
röðun í skólakerfinu
Þetta snýst allt um þennan ein-
falda sannleik, sem er í raun líka
fyrsta regla sálfræðinnar, að það
sem þú einbeitir þér að verður þinn
veruleiki. Það er ekkert flóknara
Að koma sér upp akkerum hugans
Morgunblaðið/Kristinn
Velja og hafna „Ég vil í stuttu máli að við séum duglegri við að velja
úr því áreiti sem lendir á okkur en tökum ekki hlutlaust við öllum
sköpuðum hlutum heldur veljum og höfnum í samræmi við markmið
okkar í lífinu,“ segir Ólafur Stefánsson.
Daniel Tammet heldur fyrirlestur í Háskólanum í Reykjavík, Ofanleiti 2,
kl. 16.15 fimmtudaginn 21. júní í stofu 201. Í erindinu ræðir hann um
óvenjulega reynslu sína og bók um líf sitt sem nefnist Born on a Blue Day.
Nafngiftin stafar af því að Tammet er fæddur á miðvikudegi og miðviku-
dagar eru bláir í hans huga.
Við sama tækifæri heldur inngangserindi Ólafur Stefánsson, fyrirliði ís-
lenska landsliðsins í handknattleik. Hann fjallar um svonefnda myndræna
hugsun út frá sjónarhóli fræða eins og heimspeki og sálfræði. Ólafur er
með BA próf í heimspeki.
Myndræn hugsun og innsýn í
hugarheim Daniels Tammets