Morgunblaðið - 24.06.2007, Blaðsíða 23

þegar Ingibjörg Sólrún kom yfir í landsmálin.
Þar var ekki um nokkra einustu fléttu að ræða.
Það lá fyrir að hún vildi koma í landsmálin og
kallað var eftir henni. Ég var á þeirri skoðun að
hún ætti að koma síðar og sagði það innan
flokksins. En margt úr þeirri sögu er auðvitað
óskrifað og sumt skrýtið, annað skemmtilegt,
meðal annars hvernig Þórólfur Árnason varð
borgarstjóri, sem ég tel ekki rétt að rifja upp
hér. En Svandís talaði um slit Reykjavíkurlist-
ans og hafnaði þeirri staðhæfingu að Stein-
grímur J. Sigfússon hefði komið að málum, m.a.
með þeim rökum að hún hefði sjálf setið í við-
ræðunefndinni. Það sýnir trúnaðinn á þeim bæ.
Ég var í þeirri iðu og veit að Steingrímur átti
formlegar viðræður við forystu Samfylking-
arinnar, þar sem Vinstri grænum stóð meðal
annars til boða að fá fleiri borgarfulltrúa en þeir
uppskáru í kosningunum. Það er greinilegt að
Steingrímur J. hefur ekki sagt Svandísi frá því,
þó að hún sæti í viðræðunefndinni, því síst af
öllu vil ég rengja hana. Mér fannst annars við-
talið við Svandísi, sem ég hafði gaman af, merki-
legt fyrir þeirra hluta sakir að það var vörn fyrir
ýmsar fullyrðingar sem ég hef slegið fram í
pistlum og greinum.“
Alin upp á sama pólitíska róluvellinum
– En þú neitar því ekki að það hafi verið átök
innan Samfylkingarinnar í tengslum við for-
mannskjörið, þar sem þú beiðst lægri hlut fyrir
Ingibjörgu Sólrúnu?
„Átökin kringum kjörið voru heiftarleg.
Vissulega hafði það áhrif á samskipti okkar og
það voru vitaskuld pólitískar væringar í kring-
um formannskjörið, sem voru bæði okkur og
fjölskyldu okkar þungbærar. Það er ekki hægt
að líta framhjá því að við erum nátengd og alin
upp á sama pólitíska róluvellinum. En ég er
bara þannig gæi að ég dvel ekki við slíkt.
Jón Baldvin lýsti mér einu sinni ágætlega
meðan ég var ungur og villtur og sagði að ég
væri svo áflogagjarn að ég færi yfir götu til að
næla mér í pólitísk slagsmál, en hins vegar
gengi mér illa að næra heift mína. Það sagði
hann stundum geta verið galla. Nú er þetta allt
að baki. Það þarf ekki annað en að líta til þess
hvernig ríkisstjórnin varð til. Ingibjörg Sólrún
og ég vorum aðalfulltrúar Samfylkingarinnar í
viðræðunum á Þingvöllum.Hún hefði ekki kall-
að mig til verka nema það ríkti aftur traust og
trúnaður. Auðvitað er langt síðan það tókust
sættir, en það er rétt að eftir þær miklu póli-
tísku jarðhræringar, sem áttu sér stað í kring-
um formannskjörið, réðum við ekki um hríð við
áflogagirni okkar hörðustu stuðningsmanna.
Leifar þess lifðu miklu lengur inn í kjörtímabilið
heldur en nokkur spenna á milli mín og hennar.
Nú er það frá, sem betur fer því það er alltaf
leiðinlegt að bera dapran eða þungan hug til
einhvers. Það gerði ég á tímabili eftir kosn-
inguna. En það risti aldrei mjög djúpt, og aðrir
atburðir í mínu lífi settu tapið í formannskosn-
ingunni samstundis út úr kastljósi mínu. Um
leið og ég gekk niður af sviðinu eftir að hafa
flutt tapræðuna kom til mín fjölskylduprest-
urinn og sagði mér að móðir mín væri að deyja.
Hún dó tveim tímum síðar og ég var hjá henni.
Sá atburður yfirskyggði allt annað. Ég vatt mér
í að skipuleggja útförina, enda frumburður fjöl-
skyldunnar.
Í huga mér bældist þessi atburðarás svipað
og þegar ég ungur sjómaður lenti í lífsháska á
Halanum þegar ég datt útbyrðis á Kofranum.
Þegar búið var að draga mig á hárinu aftur upp
á þilfar, þá mundi ég ekki nema óljóst eftir því
þar til mörgum misserum síðar. Mér fannst
stundum að hápunktur þessarar erfiðu atburða-
rásar hefði riðlast með sama hætti í huga mín-
um, þannig að allt varð mun óljósara en veru-
leikinn, þegar þetta gerðist allt á sömu
klukkustundunum. Þetta var allt svo stórbrotið.
Ég og mínir nánustu stuðningsmenn höfðum
auðvitað gert okkur grein fyrir að hverju
stefndi, þannig að niðurstaða formannskjörsins
kom ekki á óvart, en það var samt viðkvæm
stund. Þegar hitt bættist við var það eins og að
fá sleggju í hausinn. En það er eins og annað í
lífinu og maður verður að standa upp aftur.“
Nógu mikið lím í Samfylkingunni
– Þú hlýtur að hugga þig við það í bakþank-
anum að Samfylkingin vann sinn stærsta sigur í
kosningum undir þinni forystu og hefur aldrei
mælst hærra í skoðanakönnunum?
„Kannski reisa þeir einhvern tíma styttu af
mér í Samfylkingunni til minningar um þetta
tímabil,“ segir hann og brosir strákslega.
„Óneitanlega flögraði þetta stundum í kollinum
á mér fyrsta árið, en það vefst ekkert fyrir mér
lengur. Samfylkingin hefur náð góðum árangri.
Ingibjörg Sólrún lenti í dimmum og djúpum dal,
alveg eins og ég í upphafi minnar formanns-
tíðar. En það hefur komið á daginn að það er
nógu mikið lím í Samfylkingunni. Ég tel sjálfur
skipta miklu máli að við tvö grófum stríðsaxir
og ákváðum að vinna saman. Það er erfitt að
vinna formann sem gengur þokkalega og ná upp
dampi eftir það. Mér finnst hún hafa komið
sterk inn í dæmið í lok kjörtímabilsins. Hún
fann fjölina sína, guðirnir stóðu með henni og
blésu sjálfstrausti og siguranda í brjóst. Mér
finnst hún aldrei hafa staðið sig eins vel og þeg-
ar flokkurinn þurfti á því að halda. Og það er
það sem máli skiptir fyrir leiðtoga. Ég stend því
upp með flokknum, klappa fyrir henni og hlakka
til að eyða pólitískum lífdögum með henni um
langa hríð.“
Enginn lifir af tap nema vera lífsglaður
– Það má segja að þú hafir náð þínum póli-
tíska slagkrafti aftur eftir formannskjörið og
jafnvel skyggt á formanninn á köflum, ekki síst
vegna þess hversu mikilvirkur þú hefur verið á
blogginu.
„Á blogginu geturðu ekki dulist,“ segir Össur
blátt áfram. „Ég sest niður og skrifa mína pistla
á örskoti, les þá varla yfir, þannig að þeir koma
hráir af skepnunni og eru eins og ég er, – sýna
kviku minnar sálar og tilfinninga. Svona er inn-
volsið í mér. Eftir á að hyggja held ég að bloggið
hafi skapað mér miklu sterkari stöðu en ég hefði
náð með því að ráfa einn míns liðs utan blogg-
heima. Ég held að ég hafi náð gríðarlegum
ósýnilegum tengslum við fólk; það hafi kynnst
mér með öðrum hætti og séð í því birtast mann
sem var ekki beygður. Það er mikilvægt fyrir
mann sem hefur beðið mikið tap að bogna ekki
og halda sjálfsvirðingu. Bloggið sýndi að ég var
sprelllifandi og lífsglaður. Enginn lifir af tap
nema vera lífsglaður. Og ég hélt lífsgleðinni.“
Ég er pólitískt villidýr
– Þú hikar ekki við að velta upp hinum ýmsu
samsæriskenningum á blogginu, þar sem þú
rýnir í baktjaldamakk annarra flokka. Er þetta
taktík stjórnmálamannsins eða áhugi ritstjór-
ans, – kannski hvort tveggja?
„Það blundaði alltaf í mér löngun til að verða
rithöfundur, en ég gerði mér snemma ljóst að
ég væri ekki líklegur til afreka á því sviði. Fátt
hefur þó fært mér meiri ánægju en að skrifa
bók um stórurriðann í Þingvallavatni. Ég hef
mikla sköpunarþörf, hef gaman af því að leika
mér að orðum og er fljótur að skrifa, enda naut
ég þess að vera blaðamaður. Þegar bloggið opn-
aðist uppfyllti það því ákveðna þörf hjá mér. Ég
er pólitískt villidýr, hugsa um pólitík alla daga,
tek þátt í henni og stundum finnst mér ég sjá
betur en aðrir aflvakann á bak við skákina. Þá
hika ég ekki við að skrifa um það eins og mér
finnast hlutirnir liggja. Menn segja stundum við
mig: Hvern fjandann ert þú að skipta þér af því
hvað gerist í öðrum flokkum? Ég svara því til að
ég leggi fram mitt sjónarhorn og sé að mörgu
leyti trúverðugri en þeir sem standa í iðunni
miðri, alveg eins og aðrir eru trúverðugri skýr-
endur en ég á því hvað er að gerast í mínum eig-
in flokki. Ég læt það nú yfirleitt ekki henda mig
að fara djúpt í stjórnmálaskýringar um Sam-
fylkinguna,“ segir hann og brosir.
„En ég hef ofboðslega gaman af þessu og
þetta fullnægir þörfinni fyrir að skrifa. Ef við
hefðum ekki farið í ríkisstjórn núna, þá hefði ég
undið mér í það, sem ég á eftir að gera, að skrifa
bæði um laxinn og sjóbirtinginn í Skaftafells-
sýslum. En það má vel vera að ég þurfi annað líf
til að ljúka þeim verkefnum.“
– Þú leyfir þér að vera viðkvæmur á blogginu
og yrkir jafnvel um dóttur þína. Hjálpar það þér
sem stjórnmálamanni að hafa ljóðrænan
streng?
„Ég er tilfinningavera. Það lýsir af allri minni
pólitík. Eins og þeir vita sem hafa unnið með
mér í pólitík, þá er ég ákaflega snöggur að rjúka
upp, en öldur mínar lægir jafnskjótt. Ég finn til
og er næmur fyrir sorgum og gleði. Ég er jafn-
aðarmaður af því að ég hef þessa tilfinningu fyr-
ir lífinu; það bókstaflega særir mig stundum að
sjá og lesa um fólk sem lent hefur utangarðs og
allur minn drifkraftur í stjórnmálum er að rétta
hlut þeirra sem hafa orðið undir eða einkum og
sér í lagi að reyna að tryggja það að menn fái
jöfn tækifæri í lífinu. Það skiptir gríðarlega
miklu máli í samfélagi eins og okkar, sem bygg-
ir á kristnum gildum og sterkum siðrænum við-
horfum og býr að miklum auði miðað við önnur
samfélög, að það leggi mikið á sig við að gefa öll-
um færi á að byrja í sama rásmarkinu. For-
eldrar mínir voru framan af ævi fátækt fólk og
ég var einn sá fyrsti í mínum ættboga sem
braust til mennta. Líkt og fleiri af minni kynslóð
vann ég fyrir mér með sjómennsku í þann mund
sem námslán voru að koma til sögunnar og var á
síld og á litlum togurum á skólaárunum. Vel-
ferðarsamfélagið sem við búum við í dag er
óþekkjanlegt frá því sem ég og ekki síður for-
eldarar mínir ólumst upp í. Samt sem áður var
það gott samfélag og kannski sýnir þessi fram-
vinda að það er ekki auðurinn sem skapar ham-
ingjuna heldur lífið og tengslin á milli fólks, – og
við höfum tapað af því í þessum hraða.“
Össur bætir við eftir stutta umhugsun:
„Það er auðveldara að vera ráðherra í vel
skipulögðu ráðuneyti en formaður í stórum
þingflokki í stjórnarandstöðu. Nú hef ég tíma til
að vera með dætrum mínum á kvöldin og skoða
heim álftanna á Seltjörninni. Þingið er afar fjöl-
skylduóvænn vinnustaður og það er ráðuneytið
ekki.“
– Þú hefur verið ötull talsmaður þess að
sprotafyrirtækjum verði búin vænlegri umgjörð
í skattamálum, s.s. til að koma í veg fyrir að sú
starfsemi sem lýtur að rannsóknum og þróun
flytjist úr landi?
„Í stuttu máli er annað höfuðverkefni mitt
sem iðnaðarráðherra að skapa hér skilyrði til að
efla hátækni- og þekkingarframleiðslu. Það
mun ráða úrslitum um forskot og velferð ís-
lensks samfélags á næstu árum. Hér úir og grú-
ir af viðskiptahugmyndum. Þar er krafturinn
samur og í útrásinni og menn ráðast í að hrinda
hugmyndum sínum í framkvæmd. Enda er
frumkvöðlakrafturinn meiri í íslensku þjóðinni
en öðrum samfélögum; það er einfaldlega mæl-
anleg staðreynd sem liggur fyrir í rannsóknum.
En stærsta gjáin sem við þurfum að brúa er á
milli hugmynda á þróunarstigi yfir í viðskipta-
hugmynd. Þegar lengra er komið eru ýmis stoð-
kerfi til staðar sem geta hrint hugmyndum í
framkvæmd. En það þarf að þvera þessa gjá og
ýmsar leiðir eru til þess. Ein er sú að efla Ný-
sköpunarsjóð og gera honum kleift að færa sig
framar í ferli hugmyndar. Önnur er sú að efla
aðra stuðningssjóði til að hjálpa mönnum að
sinna rannsóknum og þróun hugmynda. Hin
þriðja er að breyta skattalögum þannig að menn
séu beinlínis hvattir til að festa fé í sprotafyr-
irtækjum með skattaívilnunum. Þá þyrftu menn
að eiga hlutinn í tiltekinn tíma eins og á árum
áður hvað varðar skattaafslátt vegna hluta-
bréfakaupa. Fjórða leiðin gæti falist í að koma
upp kerfi eins og Norðmenn hafa, þar sem
frumkvöðlar og þeir sem eru með lítinn sprota í
höndum sér geta sótt um heimild til endur-
greiðslu á rannsóknar- og þróunarkostnaði. Ég
held að það einstaka ráð varði jafnvel mestu.“
Setur markið á hátækniáratuginn
– Þannig að þú ert meðvitaður um að Ísland
þarf að vera samkeppnishæft þegar kemur að
rekstrarumhverfi fyrirtækja?
„Já, þetta lýtur einfaldlega að samkeppni. Ef
nágrannalönd Íslands bjóða upp á betri skilyrði
til að þróa hugmynd, þá flytja menn sig þangað.
Því miður erum við að missa súrefnisríkt blóð úr
sprotaumhverfinu til annarra þjóða. Lykilatriði
er að umhverfið á Íslandi sé lífvænlegt, því við
þurfum að yfirvinna ýmislegt annað, svo sem
fjarlægð frá því kapítalíska umhverfi sem þar
er, þar sem meiri völ er á blíðum fjárfestum sem
hafa umfram fjármagn og sérhæfa sig í fjárfest-
ingum í nýsköpun. Enn er skortur á slíkum fjár-
festum hér á landi.
Ég hef sett markið á það sem ég kalla í huga
mér hátækniáratuginn. Síðustu tveir áratugir
hafa annars vegar einkennst af sjávarútvegi,
þar sem ríkið steig inn af miklum krafti og gerði
breytingar á innviðum kerfisins, m.a. með
kvótakerfi og öflugri stoðkerfum, og hins vegar
af stóriðju, sem reis ekki upp nema vegna þess
að íslenska ríkið varði miklum fjármunum í að
markaðssetja og breyta til vildar umhverfi
hennar. Ég hef ekki tölu á þeim lögum um sér-
tækar aðgerðir á sviði stóriðju sem ég hef tekið
þátt í að samþykkja í því skyni, s.s. í formi skatt-
afslátta og hafnarmannvirkja, og ég hika ekki
við að segja að Íslendingar kunna að byggja upp
atvinnuvegi. Það er mikil kúnst hjá smárri þjóð.
Við þurfum að nota sömu aðferðir til að
byggja upp hátækni- og þekkingariðnað á
næsta áratug. Í fyrsta lagi með þeirri almennu
aðgerð að stórauka fjárframlög til sjóða sem
styrkja rannsóknir og þróun, sem helst í hendur
við fjárfestingu í menntun, sem hér er mikil
áhersla á. Í öðru lagi þarf að breyta skattaum-
hverfinu með ýmsum hætti. Og í þriðja lagi
verður að styrkja greinar framleiðslu á þekk-
ingu og hugbúnaði, t.d. með því að færa úr
stofnunum og ráðuneytum þekkingu sem betur
er unnin á markaðnum. Það á við um ýmiss kon-
ar þróunarstarf sem stöðvast innan veggja
stofnana og ráðuneyta og getur skapað afleidd
viðskiptatækifæri ef það fær að dafna.
Ég sagðist fyrir kosningar myndu beita mér
fyrir að til verði samstarfsvettvangur iðn-
aðarráðuneytisins með sprotafyrirtækjum og
Samtökum atvinnulífsins. Ég vil fá hugmyndir
frá þeim, bræða þær saman við mínar og hrinda
þeim í framkvæmd. Ég hef ríkisstjórnina á bak
við mig og ég vil setja okkur mælanleg markmið
eins og að tífalda útflutningsverðmæti þessara
greina, freista þess að skapa 3 til 5 þúsund ný
störf og að helst ættu í lok hátækniáratugarins
að vera hér 15 til 20 slík fyrirtæki með yfir millj-
arð í ársveltu. Þetta er draumsýn sem ég ætla
að vinna eftir. Ef menn dreymir aldrei neitt, þá
hrinda þeir aldrei draumum í framkvæmd.“
– Eitt þitt fyrsta verk var einmitt að ráða for-
stjóra Nýsköpunarmiðstöðvar?
„Já, það má segja að þetta sé heppilegur tími
að stíga inn í ráðuneytið, því ákveðnar breyt-
ingar eru að eiga sér stað. Það er verið að skapa
hér Nýsköpunarmiðstöð og ég bind miklar von-
ir við dr. Þorstein Inga Sigfússon forstjóra, sem
er slíkur maður að meira að segja Pútín virkar
lítill við hlið hans. Þegar búið er að sameina Iðn-
tæknistofnun og Rannsóknarstofnun iðnaðarins
í hina nýju miðstöð, sem verður í sumar, þá vil
ég að starfsemin verði tengd öllum háskólum
landsins, ekki aðeins Háskólanum í Reykjavík
og Háskóla Íslands. Slík stofnun þarf gróð-
ursælt umhverfi og ég hef augastað á Vatns-
mýrinni, þar sem hún yrði í skjóli stóru háskól-
anna beggja. Síðan teygir nýsköpunarnet
ráðuneytisins sig víða um land í gegnum stofn-
anir þess, s.s. Impru og Þróunarsetur og það
þarf að nýta, en jafnframt skoða hvort breyta
þurfi strúktúrunum, þ.e. hvort framtaki ríkisins
sé ekki smurt of þunnt og of víða. Þetta er sem
sagt annað af tveimur meginverkefnum þessa
ráðuneytis. Við erum að vinna að því að móta
nýsköpunarstefnu ríkisstjórnarinnar, sem verð-
ur auðvitað gert í samráði við fleiri ráðherra.“
– Er það ekki hugsanaskekkja að veitt sé fé
úr miðstýrðum sjóðum til atvinnulífsins í stað
þess að styrkja umgjörð þess þannig að það efl-
ist á eigin forsendum?
„Nei. Ég lít svo á að við séum að byggja á
fyrri reynslu Íslendinga við að byggja upp at-
vinnuvegi, í fyrsta lagi með almennum aðgerð-
um um bætt skattaumhverfi og meiri stöðug-
leika í efnahagslífinu, en í öðru lagi sértækum
aðgerðum, eins og eflingu sjóða sem styrkja ný-
sköpun. Þar sjá sigurvegararnir um að velja sig
sjálfir, því það er gert á samkeppnisgrundvelli,
bestu hugmyndirnar frá öflugustu frumkvöðl-
unum sigra. Við veljum þróttmesta gróðurinn
úr þeim jarðvegi.“
Munu ekki banna framkvæmdir
í vinnslu með lögum
– Hvert er hitt meginverkefnið?
„Það er náttúrlega að finna olíu,“ segir Össur
og hlær. „Nei, hitt er að taka þátt í því sáttaferli
sem ríkisstjórnin vill setja upp til að eyða þver-
stæðunum á milli náttúruverndar og náttúru-
nýtingar. Þetta er það sem hefur klofið þjóðina
og við fórum dýpst í það mál í viðræðum okkar á
Þingvöllum.
Niðurstaðan var einföld og skýr. Ráðist verð-
ur í rammaáætlun um vernd og nýtingu náttúr-
unnar. Sú áætlun á að vera tilbúin í lok árs 2009
og leggjast þá fyrir Alþingi til formlegrar af-
greiðslu, þannig að henni verði hugsanlega lokið
af hálfu þingsins snemma árs 2010. Þangað til
ekki dulist
» Það er alveg klárt að við í Samfylkingunni erum í þessu
samstarfi af fullum heilindum og satt að segja var at-
burðarásin í fyrrverandi stjórnarandstöðu undir blálok
kjörtímabilsins og fram yfir þingkosningar með þeim hætti
að ekkert benti til þess að Vinstri grænir hefðu nokkurn
áhuga á að starfa með okkur og Framsókn.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. JÚNÍ 2007 23