Morgunblaðið - 09.08.2007, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. ÁGÚST 2007 25
Umræðan um stöðuheyrnarlausra/heyrnarskertra hefurverið með mesta móti
undanfarin misseri, sem er mikið
vel og í samræmi við þróunina
ytra. Hins vegar rennur mér til
rifja hve frumstæð hún er hér á
landi, einkum í þá veru að ein-
blína í eina átt, og yfir allan þjóf-
bálk tekur hvernig mannorð eins
mesta velgjörðamanns heyrn-
arlausra/heyrnarskertra er á
stundum óbeint dregið í svaðið
um leið.
Skýrt dæmi er löng umfjöllun í
helgarblaði DV 23. febrúar, sem
ég rakst óforvarendis á, hélt að
væri nýtt og gáraði skapið. Hefst
á hinum klassíska grátkór um
skólaskyldu heyrnarlausra frá
fjögurra ára aldri og leidd var í
lög 1962. Upphafsfyrirsögnin er í
meira lagi dramatísk „Grét af
söknuði eftir foreldrum sínum“ og
samt má vera áleitin spurn hvort
verknaðurinn sé umtalsvert gróf-
ari en til að mynda við aðrar að-
stæður þá nauðsyn krefur, velferð
og framtíð ungviðisins er í húfi.
Hér er ýjað að því að farið hafi
verið að verknaðinum eins og um
ofbeldi, ef ekki barnsrán væri að
ræða, barnið dregið æpandi úr
faðmi foreldra sinna.
Fram kemur einn eig-
inn virkbirtingarmynd
hins versta sem hent
getur barnið, því vor-
kennt ótæplega í stað
heilbrigðar samúðar
og metnaðar fyrir
hönd þess. Markmiðið
þó að stuðla að
snemmbornum skiln-
ingi þess, að þrátt fyr-
ir meðfædda hindrun
er það eins og önnur
börn, hvorki aft-
urkreistingur né aum-
ingi.
Auðvitað nístir í merg og bein
þegar slík atburðarás þarf að eiga
sér stað, en hér um holtaþokuvæl
og fáfræði að ræða, grófan mis-
skilning á eðli heyrnarleysis og
verður einungis til að valda enn
meiri skaða og vanmati á mögu-
leikum þolenda til eðlilegs lífs,
brjótast út úr einangrun og að
viðkomandi fái nýtt þá hæfileika
sem fyrir hendi eru. Hef end-
urtekið bent á þann reginmun
sem er á því þegar barn fæðist
heyrnarlaust/heyrnarskert eða
hvörfin verði í frumbernsku þegar
málminni er lítið eða ekkert. Hins
vegar þegar það hefur þróað með
sér heyrnar- og málminni, sem er
að drjúgum hluta fyrir hendi fjög-
urra ára og á barnið fullu á fram-
farabraut. Varðar til úrslita um
áframhaldandi þroska barnsins
fyrir þá sök að þótt heyrnin sé
farin er innra heyrnarminnið
áfram virkt, þó svo að það bæti
og hlaði ekki framar á sig. Sömu-
leiðis málminnið sem í mörgum
tilvikum má þróa eins og hjá öðr-
um börnum. Skiptir þá sköpum að
barnið glati ekki þessari guðsgjöf
sem auðveldar stórlega samskipti
þess við hina heyrandi og mögu-
leika til menntunar og sjálfsnáms.
Í leiðinni má vísa til þess að sjón-
minnið er yfirleitt eftir og
óskaddað, og ber öðru fremur að
nýta það og þjálfa. Loks er ekki
rökrétt að ganga einungis út frá
fæddum heyrnarlausum/
heyrnarskertum í réttindabaráttu
þolenda, eins og að þessi vafa-
sama nafnbót tilheyri þeim einum.
Hafa þó ótvíræða sérstöðu sem
eðlilega veitir þeim umtalsverðan
forgang.
Það mega allir vita, að vegna
veikinda og slysa og fleiri ut-
anaðkomandi orsaka eru börn
einnig að missa heyrn fram eftir
aldri, altalandi og jafnvel læs. Þá
eðlilega nokkur spurn ef táknmál
yrði lögleitt hvort þolendur séu
þá um leið komin með annað móð-
urmál og hið fyrra skuli víkja eða
vera óæðra. Virk aðstoð til að
mynda túlkaþjónusta, væri þá ein-
vörðungu bundin við táknmál þótt
fleiri leiðir séu færar og þá fyrst
og fremst að lesa af vörunum sem
eru mikil og viðurkennd vísindi.
Um tvítyngi er síður að ræða um
fyrri hópinn þar sem ekkert mál
er fyrir, og því svo aðkallandi að
táknmál verði við-
urkennt fyrir hann.
Verði lögleitt, og
ekki má gleyma
þeim sem hafa ein-
hverra hluta vegna
ekki hæfileika, dug,
úthald né áhuga til
að þróa með sér tal-
mál. En varðandi
seinni hópinn er
varalestur að sama
skapi mikilvægur
því hann varðveitir
og tengir barnið við
innbyggt heyrnar-
og málminni. Málminni sem hinir
sem fæðast heyrnarlausir hafa
auðvitað ekki en enginn er svo
komið að biðja um löggildingu
varalesturs enda annars eðlis.
Vandinn liggur í að greina á
milli og leggja ekki á alla fædda
heyrnarskerta/heyrnarlausa þær
miklu pínslir að tileinka sér tal-
mál án heyrnar- og málminnis,
enn fremur rýra ekki stórlega
mögulegan þroska hinna sem
missa heyrn á skólaskyldualdri og
unglingsárunum.
Þetta var í og með víða haft að
leiðarljósi um þá ákvörðun að
hefja eins fljótt að mennta heyrn-
arlaus og heyrnarskert börn og
kostur væru á, gera það meðan
næmnin væri mest svo þau kæm-
ust í nánara samband við um-
heiminn, en trúlega hafa menn þá
ekki gert sér fulla grein fyrir
nefndum herslumun. Vandamálin
sem þessir tveir hópar standa
frammi fyrir um margt ólík, en í
báðum tilvikum geta rangar
áherslur haft slæmar afleiðingar
og skapað nær óyfirstíganlegar
hindranir, dæmin mörg.
Hollt er fyrir alla að líta enn
einu sinni til fortíðar, þá húsið að
Stakkholti, lengstum nefnt Mál-
leysingjaskólinn, hýsti einnig
aumingja og vanvita og var vand-
lega afgirt. Færir heim grun um
að í skólakerfinu hafi lengst um
lítill greinarmunur verið gerður á
þessum hópum, frekar sett sama-
semmerki við þessi ógæfusömu
börn og heyrnarlausa og heyrn-
arskerta. Í þögn sinni og ein-
angrun voru þau síðarnefndu
raunar andlega heilbrigð, lang-
flest í nákvæmlega sama mæli og
önnur börn.
Brandur Jónsson, nýkominn frá
námi í Bandaríkjunum 1942, setti
þá kennsluyfirvöldum þann kost
að annað tveggja yrði hann skip-
aður skólastjóri og hreinsaði til,
eða þægi margfalt betur launaða
stöðu sem honum var galopin við
virtan háskóla daufdumbra
vestra. En þessi maður vildi held-
ur gera gagn í heimalandi sínu,
enn eitt dæmi umvirðingarverða
„áráttuþjóðhollra“ einstaklinga
sem hérlendir ráðamenn hafa
lengstum gróflega vanmetið. Að-
búnaður þó slæmur, launin léleg
og nánasarsemin um endurnýjun
viðvarandi, en gjarnan hlaupið í
„viðunandi lausnir“. Brandur
þreyði þorrann með hlið-
arstörfum, en var lengi eini sér-
menntaði kennarinn á þessum
vettvangi og raunhæft að við upp-
byggingu skólans hefðu bæði
hann og fastir kennarar verið
kostaðir reglulega utan til endur-
menntunar, sem þjóðin hafði þó
ekki efni á, jafnvel ekki eftir
tímaskeið gengdarlauss stríðs-
gróða. Símenntun kennara hér af
hinu góða ef ekki til úrslita og
ekki síður hjá nemendum sjálfum
sem og heyrnarlausum/heyrn-
arskertum almennt, og allt lífið. Í
ljósi þessa alls má vera skiljanlegt
að þess lags blaður sem birtist í
DV hleypur illu blóði í skrifara,
einkum þá minning Brands Jóns-
sonar er endurtekið grómuð af fá-
fróðum. Manns sem ekki einasta
var velgjörðarmaður minn á erf-
iðum árum heldur átti einnig
meginþáttinn í ótrúlegum við-
snúningi um menntun og velferð
heyrnarlausra/heyrnarskertra
barna og unglinga. Stuðlaði
seinna að því að heyrnarlausir
gætu tekið bílpróf þótt róðurinn
væri þungur, auk þess að leggja á
sig margra ára erfiði í því skyni
að fá byggðan nýjan skóla. Var
enn fremur bjargvættur fjölda
fólks með margs konar málgalla.
Brandur þó ekki almáttugur, en
þurfti með sanni margan kjölinn
að klífa í stórsjóum skammsýni
fordóma og heimsku kringum
þessi mál.
Að lokum má lengi velta fyrir
sér, hvernig í ósköpunum mönn-
um gat dottið í hug að almennt
kennarapróf dygði á heyrn-
arlausa/heyrnarskerta sem og
aðra með ótvíræðar sérþarfir. Það
er mér og fleirum jafnóskiljanlegt
og sú árátta nútímans að staðla
skynfærin og hólfa í prófgráður.
Og þar sem skynfærin ber á
góma má lengi spyrja af hverju
form- og sjónrænn angi svo-
nefndrar listmeðferðar (Art the-
rapy) var hér ekki tekin með í
leikinn sem fullgildur námsþáttur.
Hefði ótvírætt gagnast fæddum
heyrnarlausum/heyrnarskertum, á
líkan hátt og blindraletur blind-
um, nefnilega liður í að uppgötva
og upplifa umheiminn. Hlusta
með sjóninni.
Náttmyrkur fáfræðinnar
eftir Braga Ásgeirsson
» Auðvitað nístir ímerg og bein þegar
slík atburðarás þarf að
eiga sér stað, en hér um
holtaþokuvæl og fá-
fræði að ræða, grófan
misskilning á eðli
heyrnarleysis …
Bragi Ásgeirsson
Höfundur er myndlistarmaður.
Skólastjórinn Brandur Jónsson er hér með tveim ungum nemendum sín-
um fyrir margt löngu, sennilega um að ræða skólaferðalag með
Akraborginni.
kömmu
aða hans
stjórn
egri fjár-
óreu.
efnu
gur í
na, sagði
r væru
ns. „Boð-
r miklar
Kór-
durinn
Stjórnvöld í ríkjunum sem taka
þátt í viðræðunum við Norður-
Kóreu fögnuðu leiðtogafundinum
og sögðust vona að hann yrði til
þess að draga úr spennunni og
stuðla að kjarnorkuafvopnun á
Kóreuskaga.
Fréttaskýrendur í Suður-Kóreu
tóku í sama streng en töldu flestir
ólíklegt að tímamótasamningar
næðust á fundinum svo skömmu
fyrir forsetakosningar í landinu,
hvorki í deilunni um kjarnavopnin
né um stórfellda efnahagsaðstoð
við Norður-Kóreumenn.
Paik bætti við að Kim Jong-Il
kynni að hafa haft hliðsjón af kosn-
ingunum í S-Kóreu þegar hann
óskaði eftir fundinum. „En aðrar
ástæður hafa meiri þýðingu – þetta
snýst um það hvort komm-
únistastjórnin haldi velli, um ör-
yggi landsins og efnahaginn. Hvað
sem kosningunum líður virðast
stjórnvöld í Norður-Kóreu hafa
tekið upp nýja stefnu eftir sam-
komulag ríkjanna sex. Kim þarfn-
ast aðstoðar Suður-Kóreumanna,
eða vill nota þá til að tryggja sér að-
stoð alþjóðasamfélagsins.“
ríkja lýst
abrellu
öld í S-Kóreu vegna líklegra stjórnarskipta
Reuters
æla fyrirhuguðum leiðtogafundi Kóreuríkjanna nálægt forsetahöllinni í Seoul í gær.
Reuters
ór-
m hætti.
inga
m,
n til
rð-
mið
æra-
ekk-
u.
m
orð-
m
KIM Jong-Il, leiðtogi komm-
únistastjórnarinnar í Norður-
Kóreu, er 65 ára og komst til valda
1994 eftir andlát föður síns, ein-
ræðisherrans Kim Il Sung.
Kim Jong-Il er einn af dul-
arfyllstu stjórnmálamönnum
heimsins. Í huga margra minnir
hann á erkióvininn í annars flokks
spennumyndum, brjálaða snilling-
inn sem er staðráðinn í að hleypa
öllu í bál og brand í heiminum.
Kim Jong-Il er þó álitinn slægur
leiðtogi og virðist aðeins hafa eitt
markmið: að halda völdum hvað
sem það kostar. Hann vill að stjórn
sín njóti viðurkenningar sem lög-
mæt stjórn á alþjóðavettvangi og
honum er mikið kappsmál að
tryggja samninga um fjárhags-
aðstoð og viðskipti til að binda
enda á hörmungarástandið í Norð-
ur-Kóreu og afstýra því að þjóðin
rísi upp gegn alræðisstjórninni.
Kim stjórnar með harðri hendi
og talið er að þúsundum pólitískra
fanga sé haldið í fangabúðum í
landinu við skelfilegar aðstæður.
Heilu fjölskyldurnar, jafnvel börn,
eru fangelsaðar vegna meints
glæps ættingja.
Stjórn Norður-Kóreu ýtir einnig
undir taumlausa persónudýrkun.
Myndir af Kim Jong-Il sjást á
byggingum og inni á heimilum
hvarvetna í landinu og ríkisfjöl-
miðlarnir tíunda skrif hans á
hverjum degi.
Kim er sagður hafa miklar mæt-
ur á kvikmyndahetjunni Rambó,
James Bond og fleiri spennumynd-
um frá Hollywood. Hermt er að
hann hafi safnað um 20.000 banda-
rískum kvikmyndum og skrifað
bók um þetta áhugamál sitt. Hann
er jafnvel sagður hafa gengið svo
langt að láta ræna suður-
kóreskum kvikmyndaleikstjóra og
unnustu hans árið 1978.
Dularfullur einvaldur
Reuters
Slóttugur Kim Jong-Il þykir sér-
vitur og slægur einræðisherra.