Morgunblaðið - 16.09.2007, Blaðsíða 32

sálgæsla
32 SUNNUDAGUR 16. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
U
m daginn heyrði ég um
samning sem ungir
foreldrar höfðu fyrir
milligöngu prests
gert við dóttur sína,
sem tekin er að nálgast ískyggilega
unglingsárin og þann uppreisnar-
anda sem þá gagntekur gjarnan
ungar en óþroskaðar sálir. Samfélag
okkar er mótað miklum hraða svo
fólk má varla vera að því að staldra
við og hugsa sig um, hvað þá að
miðla öðrum af hugsunum sínum.
„Sálgæslan er að verða aukinn og
æ mikilvægari þáttur í starfi
presta,“ segir séra Kristinn Ágúst
Friðfinnsson, sem gerði fyrrnefndan
samning.
„Það hefur þróast þannig hvað
mig sjálfan snertir að allt upp í 23
klukkutíma á viku er ég í beinum
viðtölum við fólk vegna sálgæslu,
sem á í ýmiskonar vanda,“ segir
Kristinn.
– En hvernig flokkar hann sál-
gæsluhlutverkið?
„Ég lít á það sem sálgæslu-
hlutverk þegar manneskja getur
ekki lengur ráðið við sín mál, varnir
eru allar farnar – hún getur ekki
meira. Hún þarf að fá einhvern með
sér til að fara í gegnum vandamálin,
sem geta verið stór eða smá eftir at-
vikum,“ segir Kristinn.
– Er í vaxandi mæli þörf fyrir for-
eldra að fá aðstoð vegna unglinga?
„Síðustu ár hafa verið börnum,
unglingum og foreldrum þeirra
óhagstæð.
Við vitum hvernig lífið er almennt
talað – valmöguleikar, freistingar og
áreiti, það er orðið margt sem brýtur
niður bæði unglinginn sjálfan og
eðlilegt fjölskyldulíf. Unglingurinn
er kannski að upplagi hin besta
manneskja, en ræður ekki við allt
sem á honum dynur. Það er óneit-
anlega kvíði og spenna í okkar sam-
félagi.
Í auknum mæli er komið til mín
með börn á því skeiði þegar þau eru
að detta inn í unglingsárin og ég
reyni að hjálpa foreldrum við þau
margs konar vandamál sem komið
geta upp þá.“
Vinnur eftir ákveðnu kerfi
„Yfirleitt leysast málin með reglu-
bundnum viðtölum þar sem ég vinn
eftir ákveðnu kerfi sem ég hef þróað.
Ég hef komist að þeirri niðurstöðu
síðustu árin að árangurinn marg-
faldast þegar unnið er eftir þessu
kerfi. Þetta er raunar 8 punkta kerfi
sem ég vinn eftir með öllum, hvort
sem um er að ræða unglinga, hjón
eða fullorðna einstaklinga.
Heimurinn er að verða börnum,
unglingum og foreldrum æ erfiðari.
Sum vandamál leysast með við-
tölum. Það er hægt að koma barninu
eða unglingnum í gegnum ákveðinn
öldugang en til þess þarf að vinna
traust viðkomandi einstaklings,
kenna honum að hugsa hlutina upp á
nýtt og horfast í augu við það sem
þarf að laga.“
– Er algengt að fólk lendi á blind-
götu?
„Já, það er nokkuð algengt. Fólk
fer í hring og hrópar þá á hjálp. En
sem betur fer er þróunin sú að fólk
áttar sig fyrr nú en áður á því að það
er hjálparþurfi. Og það er óhræddara
að leita sér aðstoðar – fara til heim-
ilislækna, geðlækna og presta. Kost-
urinn við úrlausn presta sem hafa
sérhæft sig í sálgæslu er trúnaðurinn.
Prestur í þessari stöðu setur ekkert á
blað eða inn í tölvuna – og þá er eins
og fólk geti oft sagt hluti sem það
hefði ella ekki sagt annars. Komið er
að kjarna málsins í sálgæslunni.“
Fólk skrifar niður vandamál sín
– Og þú leitast við að greina hvar
vandamálin liggja?
„Ég reyni að fá fólk til að gera það
sjálft. Fyrsti liðurinn í vinnuáætl-
uninni sem ég fer alltaf eftir er að ég
fæ viðkomandi til að setjast niður
með blað og blýant og skrifa niður
stikkorð um allt það sem veldur
vanda í lífi hans. Ég fer út af skrif-
stofunni á meðan – gef fólki svona 20
mínútur – síðan kem ég aftur inn og
þá er viðkomandi búinn að vera einn
og með sjálfum sér – búinn að horfa
inn á við. Út frá þessum stikkorðum
finn ég vandamálin. Fyrst er tekið
fyrir málefnið sem varð til þess að
fólk leitaði til mín – en síðan hlaðast
upp alls konar önnur mál – um getur
verið að ræða allt að 15 til 20 atriði.
Með samtali einu saman tæki það mig
sennilega marga klukkutíma að toga
allt þetta upp úr viðkomandi. Alls
konar afleidd vandamál koma í kjöl-
far hinna. Ég reyni að hraða þessu
starfi – komast að einu kjarnaatriði –
og niðurstaðan er oft einhverskonar
samningur.“
– Er algengt að gera samning milli
foreldra og unglinga?
„Ég get ekki sagt að það sé al-
gengt, en það má segja að reynslan af
þeim sem gerðir hafa verið sé sú að
ég muni í framtíðinni gera slíka
samninga í auknum mæli.“
– Er þetta ný stefna?
„Ég hef ekki heyrt um nákvæm-
lega svona starf áður, en hjón hafa á
stundum gert með sér samninga þeg-
ar þau gifta sig. Slíkt er þó ekki
stundað hér að ráði svo ég viti.
Þá er leitast við að gera samninga
þar sem kveðið er upp úr um úrlausn
á ákveðnum vandamálum.“
Netvandi, peningamál
og óregla
„Í samningnum sem við ræddum
um í upphafi milli foreldranna og
dótturinnar eru tvö atriði sem ég er
stoltur af: annað er ákvæði sem tak-
markar internet-notkun; ef barnið
situr við nám í einn klukkutíma, getur
það verið á netinu í jafn langan tíma.
Hitt atriðið varðar peningamál. Ef
unglingurinn leggur t.d. 1.000 kr. í
sparnað á viku, þá koma foreldrarnir
og leggja til 1.000 kr. á móti.
Þetta eru tvö lítil dæmi þar sem
unglingurinn er að gera góða hluti og
fær umbun á móti.“
– Hvað veldur mestum erfiðleikum
milli foreldra og barna?
„Á aldrinum 11-12 ára er það int-
ernet-notkunin og peningamálin.
Vandamál vegna óreglu byrja oftast
við 16–17 ára aldur.
Ég er raunar á þeirri skoðun að eit-
urlyfjaneysla sé rót alls ills í okkar
samfélagi. Hún ruglar unglinga
meira en nokkurn grunar.“
– Eiturlyf eru ekki ný á nálinni. Þú
ert til dæmis sjálfur af þeirri kynslóð
manna sem voru ungir á hippatím-
anum. Sýnist þér meira um fíkniefni
nú en þá var?
„Vandamálin eru miklu meiri núna
og svo eru líka komin önnur og harð-
ari efni til sögunnar. Neysla amfeta-
míns er algeng, svo og neysla kók-
aíns. E-pillur eru og enn ein viðbótin.
Sjálfur man ég eftir ýmsum „hass-
hausum“ frá blómatímunum sem
fylgdi í kjölfar stúdentaóeirðanna
1968. En þá eins og nú byrjaði óregl-
an með neyslu áfengis. Nú er algeng-
ast að unglingar byrji neyslu með
bjórsulli, svo skiptist hópurinn – ann-
ar hluti hans fer í önnur vímuefni, en
hinn heldur áfram í alkóhólinu. Mér
finnst síðari hópurinn vera fámennari
en hinn, að minnsta kosti koma færri
vandamál af því tagi inn á borð til
mín.“
– Eru foreldrar í stakk búnir að
gera samninga við unglinginn sinn ef
þeir eru sjálfir í vímuefnaneyslu?
„Sagt að fyrirmyndin sé sterk. Fé-
lagsleg vandamál eru á vissan hátt
arfgeng, virðast stundum nánast
smitandi. Einkum þegar baklandið er
veikt. Það kemur oft fyrir að glíma
þarf bæði við óreglu foreldra og ung-
linga, en það er erfitt. Í slíkum til-
vikum eru foreldar oft í afneitun
gagnvart eigin vanda og taka því ekki
þátt í verkefninu af heilum hug.“
Fólk þarf að læra
að axla ábyrgð
– Svo þetta er líka foreldravandi?
„Það er ekki spurning. Rót hinna
stærri vandamála er í einhvers konar
vímuefnaneyslu og spilafíknin kemur
inn í þetta líka. Svo kemur inn í þetta
hin gífurlega neysluhyggja samtím-
ans, það að þurfa sífellt að vera að
kaupa allt mögulegt. Það er algengt
að fólk fái skammvinna ánægju af því
að kaupa – minna er um að fólk leggi
verulega á sig og uppskeri ríkulega
vellíðunartilfinningu vegna þess að
það hefur staðið sig vel. Að verkefnin
sjálf gefi fólki hamingju og vellíðan.“
– Þarf að kenna fólki að njóta verka
sinna?
„Já, það er ekki óalgengt. Ég byrja
gjarnan á einföldum atriðum. Til
dæmis reyni ég alltaf að fá fólk til að
ganga úti. Finna að þegar maður
gengur þá er maður að byggja sig
upp og í leiðinni að leysa vandamál
sem maður hefði ella setið uppi með.
Vandamál sem var fyrir hendi er þar
stundum ekki lengur þegar göngunni
er lokið. Reynslan sýnir að alls kyns
flækjur leysast í góðum göngutúr.
Þetta er nú bara afmarkað dæmi um
það að fólk verði að leggja eitthvað á
sig til þess að því líði vel.
Menn verða að læra að axla per-
sónulega ábyrgð. Þetta á við t.d. í
fjármálum sem oft eru rót mikils
vanda í lífi fólks. Þegar verst gegnir
hefur ég verið svo lánsamur að geta
vísað skjólstæðingum mínum til Ingi-
mars Pálssonar sem hefur nánast
sérgáfu til að leiðbeina fólki og end-
urskipuleggja fjármál þess og er þar
að auki nærgætinn í sálgæslu og mik-
ill áhugamaður um það málefni.
Því er ekki að neita að borið hefur
á ákveðinni lausung hjá börnum
hippakynslóðarinnar. Samfara því að
tekjur hafa verið að aukast og fólk
upplifað mikla velmegun hafa ým-
iskonar vandamál vaxið í fjármálum
og ekki síst í uppeldismálum.“
Samtalstækni reynist vel
– Er þörf á sérstökum nám-
skeiðum fyrir uppalendur?
„Já, þar er vakningarþörf. Ég tel
að fræðsla væri til bóta – þótt margir
standi sig vel í uppeldisstarfinu. En
oft og tíðum þarf að hjálpa fólki til að
leysa einföld mál – kenna því að tala
saman, kenna því ákveðna samtal-
stækni. Þegar fólk þarf til dæmis að
koma viðkvæmum skilaboðum til
skila er gott að segja fyrst eitthvað
jákvætt og koma síðan á framfæri því
neikvæða sem ætlunin er að vekja
máls á. Og svo að loka málinu með
því að segja aftur eitthvað jákvætt.
Þetta er dæmi um samtalsaðferð sem
dugir mjög vel og margir hafa sagt
mér að hafi hjálpað til að leysa vand-
mál.“
Önnur samtalsaðferð er svokölluð
speglunaraðferð – að leyfa fólki að tjá
sig og spegla það svo – segja aftur
það sem fólk var að segja með öðrum
orðum. Þá finnur viðkomandi að það
er allt í lagi að tjá sig – finnur að: „Ég
má vera ég.“
Í staðinn fyrir að strax sé byrjað
að andmæla eða rökræða eða draga í
efa það sem viðkomandi segir finnur
hann að hann má segja sína skoðun,
og segir svo þar af leiðandi örlítið
meira næst. Með þessu móti kemst
fólk oft að kjarna málsins, ein-
hverjum þeim vanda sem það þarf að
koma á framfæri, en hefði ella ekki
gert það. Allt hefði lent í rökræðum –
sem stoppar fólkið.
Ég gæti sagt ótal sögur úr mínu
starfi þar sem fólk hefur opnað sig
með þessari aðferð.
Vel heppnuð speglun getur orðið
til þess að eftir kannski hálftíma er
manneskjan búin að segja eitthvað
það sem hún hefur kannski þagað yf-
ir í áratugi.
Ég veit um dæmi þar sem fólk hef-
ur verið í miklum óskilgreindum
vanda – og hefur þá fengið sjúkdóms-
greininguna „þunglyndi“.
Mikið er gert af því að gefa þung-
lyndislyf en ekki jafn mikið gert af
því að tala við fólk, þetta mætti
breytast. Stundum er það eitthvað úr
æsku sem veldur því að fólk hefur
þróað með sér kvíða sem verður síðar
að þunglyndi. Um getur t.d. verið að
ræða misnotkun hjá ungum stúlkum.
Hafi ég grun um slíkt vísa ég æv-
inlega á Stígamót.“
Sorgin verður að
hafa sinn gang
– Hvað með ástvinamissi?
„Fólk gefur sér oft ekki nægan
tíma til að syrgja – það eru svo marg-
ir með „asasótt“. Svo deyr kannski
einhver annar ástvinur fimm árum
síðar eða svo – og þá allt í einu fær
viðkomandi manneskja útrás fyrir
sorgina sem hefði átt að vinna úr
fimm árum fyrr – en þá er kannski
ýmislegt slæmt búið að gerast í milli-
tíðinni sem hefði ekki þurft að gerast.
Manneskja sem situr uppi með
óuppgerða sorg er miklu móttæki-
legri fyrir alls konar kvillum.“
– Hjálpa svokölluð sorgarfélög eða
ala þau á sorgardekri?
„Æskilegast væri að úr sorginni
væri unnið með þeim náttúrlega
hætti sem áður var, þegar fjöl-
skyldan var saman, margir ættliðir –
og afi og amma deildu sinni reynslu –
en það hefur slitnað talsvert bandið á
milli kynslóða, svo það er oft nauð-
Vakningar er þörf
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Í sálgæslustarfi Séra Kristinn Ágúst Friðfinnsson hlustar áhugasamur á einn skjólstæðing.
Í samfélagi þar sem flest
virðist á hverfanda hveli
er hlutverk presta mikil-
vægt, þeir eru sálna-
hirðar í losaralegu um-
hverfi okkar. Guðrún
Guðlaugsdóttir ræddi við
séra Kristin Ágúst Frið-
finnsson, sóknarprest í
Hraungerðisprestakalli,
sem leggur mikla áherslu
á sálgæslu í starfi sínu, en
sálgæslan er þáttur í
preststarfinu sem verður
æ þýðingarmeiri.
»Menn uppskera ekki alltaf eins og þeir sá.
Himnaríki er ekki alveg komið, mér þykir leitt
að segja það. En menn verða að læra að taka því.
Kannski er hinn stóri sálgæsluboðskapur: Þrátt
fyrir allt ætlum við að halda áfram.“