Morgunblaðið - 16.11.2007, Page 30

30 FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
D
agur íslenskrar tungu
er af mörgum talinn
hátíðisdagur, og af
þeim sökum eru í dag
haldnar ófáar hátíð-
arræðurnar þar sem tilefni dagsins
– íslenskan – er mært og hlaðið lofi.
En eins og allir vita eru hátíðis- og
tyllidagar líka dagar innantómra
orða sem enginn man eftir þegar
hátíðarskapið er runnið af mönnum
og þeir mættir í blákaldan veru-
leikann daginn eftir.
Það eru bara skáld og fyrirmenni
sem geta leyft sér að vera í hátíð-
arskapi á hverjum einasta degi, þar
sem upphafning hversdagsins er jú
vinnan þeirra. Við hin höldum
áfram að púla í klóakkinu, eins og
skáldið komst að orði.
Eitt af því sem eflaust mun heyr-
ast í dag eða sjást á prenti er að ís-
lenskir fjölmiðlar séu helstu útverð-
ir íslenskrar tungu og að
fjölmiðlafólki sé því lögð á herðar
sú skylda að vanda mál sitt. Hvort
tveggja er þetta þó í rauninni rangt.
Þetta eru einmitt dæmi um inn-
antóm hátíðisdagaorð.
Íslensku fjölmiðlafólki er ekki
lögð sú skylda á herðar að vanda
mál sitt. Raunin (í tvennum skiln-
ingi) er aftur á móti sú að íslensku
fjölmiðlafólki eru lagðar þær skyld-
ur á herðar að vinna hratt og af-
kasta miklu, og gæta vandlega að
útliti sínu og ímynd. Ef einhver
verður til að mótmæla þessu vil ég
einfaldlega biðja þann hinn sama að
lesa íslenska fjölmiðla, eða hlusta á
þá og horfa.
Á þessu hafa reyndar löngum
verið tvær ágætar undantekningar.
Það eru Morgunblaðið og Rík-
isútvarpið. Þetta eru einu fjölmiðl-
arnir á Íslandi sem hafa beinlínis
kostað einhverju til – tíma og pen-
ingum – að vanda málfar sitt. At-
hyglisvert er að þetta eru um leið
einu fjölmiðlarnir sem eru hluti af
sjálfsmynd íslensku þjóðarinnar.
Þarna eru áreiðanlega tengsl á
milli.
Almenna reglan á íslenskum fjöl-
miðlum er þó sú, að ef maður er
„kúl og krisp“ (og jafnvel líka
„slikk“), vinnur hratt og mokar
miklu skiptir engu máli þótt maður
geti ekki komið út úr sér óbjagaðri
setningu eða sett heila hugsun á
blað.
Við sjálft liggur að það sé fjöl-
miðlafólki fjötur um fót á frama-
brautinni að leggja meiri áherslu á
málfar sitt en útlit og framkomu.
Ég er ekki að halda því fram að við
eigum öll að fara að sitja í lopa-
peysu og gallabuxum við að setja
saman gullaldaríslensku. Ég á við
að stjórnendur fjölmiðla virðast
hiklaust telja mest um vert að hafa
„flott“ starfsfólk, og skiptir þá engu
þótt þetta sama fólk geti ekki tjáð
sig nema í gatslitnum orðaleppum
og bjöguðu máli.
Þess vegna held ég því hiklaust
fram að íslenskir fjölmiðlar séu í
raun og veru ekki útverðir íslenskr-
ar tungu, þó svo að þeir á hátíðis-
og tyllidögum segist vera það. Ef ís-
lenskir fjölmiðlar vilja standa við
stóru, hátíðlegu orðin þurfa þeir að
verja peningum og tíma í að vanda
mál sitt. Það gera þeir ekki. Aftur á
móti verja þeir stórfé og löngum
stundum í að bæta útlit sitt og
ímynd; gera hana „kúl og krisp“.
Ef fjölmiðlum væri einhver al-
vara með að vanda mál sitt myndu
þeir borga starfsfólki sínu fyrir gott
málfar. Raunin er þó sú að miðl-
arnir borga alls konar ímynd-
arráðgjöfum og málhöltum stjörn-
um stórfé, á meðan almennir
fréttamenn, þýðendur og próf-
arkalesarar (fólkið sem setur sam-
an megnið af því íslenska máli sem
miðlarnir bera á borð) eru til-
tölulega lágt launaðir, eins og
glögglega kemur í ljós á hverju ári í
tekjublaði Frjálsrar verslunar.
Hver veit, ef til vill rennur upp sá
dagur að enginn verður jafn kúl og
sexí og sá sem hefur vald á málinu;
getur talað án þess að tafsa og hika,
gefur sér tíma til að vanda sig við að
skrifa og hefur hugsun á öðru en út-
jöskuðum orðaleppum.
Þeir fjölmiðlar sem á hátíð-
isdögum á borð við daginn í dag
fara mikinn um gildi þess að tala og
skrifa góða íslensku gætu reyndar
með ýmsum hætti sýnt viljann í
verki. Eins og hér að framan var
nefnt gætu þeir beinlínis borgað
fyrir gott mál, fremur en flott útlit.
Einnig mætti gefa fjölmiðlafólki
kost á – og jafnvel skylda það
margt hvað – til að læra að beita ís-
lenskunni vel. Til dæmis væri hægt
að bjóða upp á endurmennt-
unarnámskeið í íslensku, rétt eins
og fjölmiðlafólki er sífellt boðið upp
á námskeið í fréttamennsku, kaup-
sýslufræðum, notkun hinna og
þessara tölvuforrita og guð má vita
hverju. Ekki rekur mig minni til
þess að hafa séð fjölmiðlafólki boðið
upp á íslenskunámskeið.
Slíkt námskeið gæti orðið veru-
lega skemmtilegt. Ég er ekki að
tala um að þeir fari og fái fyr-
irlestur um stafsetningu og mál-
fræði. Það væri nær að þeir fengju
að lesa góðar bækur og pæla í þeim
með leiðsögn skemmtilegs kennara.
Hvernig væri til dæmis að blaða-
mönnum yrði boðið á Njálu-
námskeið? Eða fengju að velta sér
upp úr Moby Dick í svo sem eins og
mánuð?
Væru stjórnendur íslenskra fjöl-
miðlafyrirtækja tilbúnir að borga
fyrir slíkt og sleppa því að kaupa
enn einn fundinn með ímynd-
arráðgjafa? (Flestir þessara funda
eru hvort eð er í rauninni vita-
gagnslausir, er það ekki?)
Það gæti meira að segja farið svo
að ef raunveruleg, áþreifanleg
áhersla væri lögð á gott málfar
þyrftu fjölmiðlar minna á öllum
ímyndar- og markaðsráðgjöfunum
að halda. Vegna þess að reynslan
sýnir að fátt þykir lesendum,
áheyrendum og áhorfendum jafn
traustvekjandi og gott málfar. Þeir
tveir fjölmiðlar sem ég nefndi áðan
að hefðu í gegnum tíðina lagt raun-
verulega áherslu á gott mál, Rík-
isútvarpið og Morgunblaðið, eru
líka þeir miðlar sem Íslendingar
treysta best. Ekkert er betra fyrir
ímynd fjölmiðils en að vera traust-
vekjandi. Og ekkert er meira
traustvekjandi en gott og skil-
merkilegt mál. Þar af leiðandi blas-
ir við að í rauninni er ekkert betra
fyrir ímyndina en gott málfar.
Skot í til-
efni dagsins
» Almenna reglan á íslenskum fjölmiðlum er sú,að ef maður er „kúl og krisp“ (og jafnvel líka
„slikk“), vinnur hratt og mokar miklu, skiptir
engu máli þótt maður geti ekki komið út úr sér
óbjagaðri setningu eða sett heila hugsun á blað.
BLOGG: kga@mbl.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
ARTHUR B. Laffer, sem flytur
hádegiserindi í Þjóðmenningarhús-
inu í dag um kosti skattalækkana, er
áreiðanlega einn kunnasti hagfræð-
ingur heims, en um leið einn hinn
umdeildasti. Hann fæddist 14. ágúst
1940 í Youngstown í Ohio-ríki, lauk
BA-prófi í hagfræði frá Yale-háskóla
í 1963, MBA-prófi frá Stanford-
háskóla 1965 og dokt-
orsprófi frá sama skóla
1971.
Upphaf Laffer-
bogans
Laffer kenndi hag-
fræði í Chicago-
háskóla 1967-1976 og
var ráðunautur Banda-
ríkjastjórnar í forseta-
tíð Nixons og Fords.
Þar sem hann sat einn
daginn í desember
1974 að hádegisverði
með nokkrum áhrifa-
mönnum Hvíta hússins
í veitingahúsinu Two Continents í
Washington-borg, dró hann upp á
munnþurrku mynd, sem sýndi,
hvernig skatttekjur ríkisins hækka
fyrst, þegar skattheimta eykst (til
dæmis úr 10% í 20%). Skatttekj-
urnar hækka upp að einhverju há-
marki, en síðan minnka þær aftur,
þótt skattheimtan haldi áfram að
aukast. Það felur í sér, að við ákveð-
in skilyrði geta skatttekjur hækkað,
þegar skattheimta minnkar (til
dæmis úr 60% í 50%).
Þetta þótti viðmælendum hans
merkilegt, og til varð hinn frægi
Laffer-bogi. Laffer minnir þó á, að
þetta sé gömul speki. Til dæmis
sagði serkneskur heimspekingur,
Ibn Khaldun, á 14. öld: „Menn ættu
að vita, að í upphafi valdaskeiðs
nýrrar ættar skilar skattheimta
miklum skatttekjum af léttum álög-
um. Í lok valdaskeiðs ættarinnar
skilar skattheimta lágum skatt-
tekjum af þungum álögum.“ Hér
sagði Jón Þorláksson 1925: „Það er
almenn regla, viðurkennd af sér-
fræðingum í skattamálum í meira en
100 ár, að takmörk eru fyrir því, hve
mikið má hækka einstaka skatta;
þegar komið er að þessu takmarki,
leiðir frekari hækkun ekki til aukn-
ingar á skatttekjum, heldur til lækk-
unar á þeim.“
Viðmælendum Laf-
fers fannst fróðlegast,
að Bandaríkin væru
hugsanlega komin öf-
ugum megin á bogann,
þar sem skatttekjur
ríkisins lækka með
meiri skattheimtu.
Væri dregið úr skatt-
heimtu, kynnu skatt-
tekjur ríkisins að
hækka. Hugmyndin
var einföld: Lítil sneið
af stórri köku getur
verið stærri en stór
sneið af lítilli köku. Ronald Reagan
boðaði þessa hugmynd í baráttunni
fyrir forsetakjörið 1980, en and-
stæðingum hans fannst fátt um og
kölluðu vúdú-hagfræði. Eftir að
Reagan varð forseti, hrinti hann
hugmyndinni ótrauður í fram-
kvæmd og hafði erindi sem erfiði.
Skatttekjur jukust, ekki síst af
tekjuhæsta hópnum, þótt skattar á
þann hóp hefðu lækkað.
Ísland besta dæmið
Laffer færði sig 1976 um set til
Suður-Kaliforníu-háskóla í Los Ang-
eles og var þar prófessor til 1984.
Eftir það kenndi hann um skeið við
Pepperdine-háskóla, en hefur hin
síðari ár rekið sjálfstætt ráðgjaf-
arfyrirtæki. Laffer sat í hagfræðing-
aráði Reagans alla forsetatíð hans.
Margir telja hann einn aðalhöfund
„framboðshliðar“-kenningarinnar í
hagfræði (supply-side economics),
en hún snerist um að auka fram-
leiðslu með lægri sköttum og minni
ríkisafskiptum, en hafa minni
áhyggjur af skammtímahalla í
rekstri ríkisins.
Enginn hagfræðingur efast um,
að einhvers konar Laffer-bogi sé til:
Þegar skattheimta sé 0%, séu skatt-
tekjur engar, og þegar skattheimta
sé 100%, séu skatttekjur varla nein-
ar heldur. Hins vegar kann Laffer-
boginn að vera óreglulegri í laginu
en hann er venjulega dreginn upp
(til dæmis í þessari grein) og erf-
iðara að segja til um, hvar einstök
ríki séu stödd á honum. Þó má nefna
Spán og Írland. Í stjórnartíð Jósefs
Maríu Aznars lækkuðu Spánverjar
tekjuskatt í tveimur áföngum, en
skatttekjur jukust og þrálátur halli
hvarf á fjárlögum. Írar efndu til sátt-
ar á vinnumarkaði, sem fólst í því, að
ríkið lækkaði tekjuskatt á almenning
gegn því, að launþegar og vinnuveit-
endur gættu hófs í kjarasamningum.
Írar lækkuðu líka tekjuskatt á fyr-
irtækjum, sem er þar nú aðeins
12,5%. Þrátt fyrir þessar skatta-
lækkanir (eða vegna þeirra) hefur
hagur ríkisins vænkað, jafnframt því
sem þjóðin hefur komist í álnir.
Skýrasta dæmið um Laffer-
bogann er líklega Ísland. Síðustu
sextán ár hefur hagkerfið hér verið
umskapað. Einn mikilvægasti þátt-
urinn í því voru stórfelldar skatta-
lækkanir. Tekjuskattur fyrirtækja
lækkaði um 27% árin 1991-2001 og
tekjuskattur einstaklinga um 8% ár-
in 1997-2007. Fjármagnstekjuskatt-
ur er 10% og talsvert lægri en víða
annars staðar. Aðstöðugjald, sér-
stakur skattur á skrifstofu- og versl-
unarhúsnæði, eignaskattur og há-
tekjuskattur var allt fellt niður og
erfðafjárskattur snarlækkaður.
Virðisaukaskattur af matvælum var
lækkaður verulega. Árangurinn fór
fram úr björtustu vonum: Skatt-
tekjur hafa hækkað mjög. Það hefur
reynst rétt, sem Laffer brýnir fyrir
okkur, að lítil sneið af stórri köku
getur verið stærri en stór sneið af lít-
illi köku. En fróðlegt verður að
heyra í dag, hvernig Laffer ráð-
leggur okkur að halda bakstrinum
áfram.
Hver er Arthur Laffer?
Hannes Hólmsteinn Giss-
urarson segir frá hagfræð-
ingnum Arthur Laffer
» Það hefur reynstrétt, sem Laffer
brýnir fyrir okkur, að
lítil sneið af stórri köku
getur verið stærri en
stór sneið af lítilli köku.
Höfundur er prófessor
í stjórnmálafræði.
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
„ÞEGAR hátíð fer í hönd, búa menn
sig undir hana hver á sína vísu. Slíkt
er hægt að gera með ýmsu móti.
Benedikt gerði
það líka á sinn
hátt.“
Á þessum orð-
um hefst Að-
venta, ein þekkt-
asta saga eftir
skáldið Gunnar
Gunnarsson. Sag-
an fjallar um fjár-
hirði sem bauð
byrginn nátt-
úröflunum hams-
lausum frá aðventu – sunnudegi til
annars í jólum til að bjarga nokkrum
sauðkindum frá því að krókna eða
falla úr hungri á fjöllum uppi. Þetta
voru eftirlegukindur sem ekki röt-
uðu til byggða. En þær voru lifandi
verur. Og honum fannst hann bera
ábyrgð á þeim, enda þótt hann ætti
enga þeirra sjálfur. Hans eigin
höfðu skilað sér. Á þessum aðventu-
göngum hafði hann enga mannfylgd
en Leó hundur hans og sauðurinn
Eitill fylgdu honum. Á leiðinni á
öræfin í öskrandi stórhríð tafðist
hann við hjálparstarf á aðra viku.
Þótt hann væri að þrotum kominn
tókst honum að bjarga nokkrum
kindum frá hungurdauða og hafði
lagt sitt að mörkum til samfélags-
ins.„Þjónustan var innt af hendi“
segir í sögulok. Um þessar göfugu
kenndir er Aðventa ein fegursti
fagnaðarboðskapur kristinnar trúar.
Í ætt við kærleikann sem er góðvilj-
aður, langlyndur og leitar ekki síns
eigin. Í heimi efnishyggju og sjálfs-
elsku gleymast oft ákveðnar dyggðir
í reynd þótt tamar séu tungu manna.
Þrátt fyrir velferð þegar á heildina
er litið þarf ekki að leita langt yfir
skammt til að finna hjálparþurf-
endur sem við getum lagt lið. Cari-
tas Ísland (hjálparstofnun kaþólsku
kirkjunnar) hefur um árabil stutt við
bakið á ýmsum hópum í samfélaginu
sem eiga um sárt að binda og vakið
athygli á málefnum þeirra. Á þessari
aðventu sem nú fer í hönd búum við
okkur undir að beina sjónum okkar
að umsjónarfélagi einhverfra. Fyrir
þrjátíu árum síðan tóku nokkrir
áhugasamir foreldrar, aðstandendur
einhverfra barna, höndum saman og
kölluðu á samstarf við sérfræðinga
til að miðla fræðslu til foreldra,
kennara og annars fagfólks auk ann-
arra til að umgangast einhverf börn
og unglinga með þroska og hegð-
unarvanda. Hvernig auðvelda mætti
þessum börnum að fóta sig í flóknu
samfélagi með meira áreiti en áður
hafði þekkst, en einnig með meiri
möguleika að vinna með sín mál og
bæta sig þjóðfélaginu til góða.
Styrktartónleikar Caritas verða í
Kristskirkju við Landakot, sunnu-
daginn 18. nóvember kl. 16. þar sem
landskunnir listamenn koma fram
og gefa vinnu sínu í þágu þessa
málaflokks. Efnisskráin spannar
óvenjuvítt svið og þarna heyrast
skærustu perlur tónbókmenntanna.
Hægt er að leggja inn á reikning
Caritas Ísland í Glitni 513-14-
202500. Vertu með! Framlag þitt
skiptir máli.
SIGRÍÐUR INGVARSDÓTTIR,
formaður Caritas á Íslandi.
Tónleikar til styrktar
umsjónarfélagi einhverfra
Frá Sigríði Ingvarsdóttur
Sigríður Ingv-
arsdóttir