Morgunblaðið - 30.12.2007, Blaðsíða 36

lífshlaup
36 SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Mér fannst þetta fínt. Með myndbandinu var
heimilisfang Gísla á Grund og það með að hann
vantaði fólk í vinnu. Ég skrifaði honum og fékk
í næsta pósti farmiða með Gullfossi í október
og þar með að ef ég endursendi miðann þá væri
viðskiptum okkar lokið en ella væri ég ráðin.
Ég vissi ekki hvað Grund var en mér fannst
mánaðarlaunin, 2.000 krónur, rífleg og það
með að ég fengi húsnæði. Þetta voru þá 500
þýsk mörk en ég var með 350 mörk í mán-
aðarlaun. En ég gerði mér ekki grein fyrir hve
dýrt var að lifa á Íslandi. Ég lofaði fjölskyldu
minni að senda henni 100 mörk á mánuði, hitt
ætlaði ég að spara, koma svo til baka og fara
svo í heimsreisu.
Ég fór með lest til Kaupmannahafnar og þar
um borð í Gullfoss. Um borð hitti ég tvo Íslend-
inga, annar var Skúli Thoroddsen augnlæknir.
Þeir spurðu hvert ég væri að fara. Á Grund.
Þeir spurðu hvort ég vissi að það væri elliheim-
ili. Þeir spurðu um launin og ég komst að því að
ekki yrði ég rík af þeim. En ég var búin að ráða
mig til árs, þá fengi ég farmiða til baka svo ekki
var aftur snúið. Þeir sögðu að ég yrði að læra
íslensku, en ég hélt nú ekki, ég ætlaði að læra
spænsku og fara svo til Suður-Ameríku. Þeir
hlógu góðlátlega. Þegar við sigldum framhjá
Vestmannaeyjum var gott veður og það var
ógleymanleg sjón að sjá landið rísa upp úr haf-
inu. Ég var aðeins 22 ára og var hreint upp-
numin. Á barnum á Gullfossi lærði ég að segja
allt í lagi, skál og takk. Svo sigldum við framhjá
Þorlákshöfn og þá kenndu þeir félagar mér
fyrsta bæjarnafnið, mér gekk ekki vel að bera
það fram og þeir hlógu sig máttlausa. En þetta
kom með æfingunni.“
Reykjavík lítill bær og litlaus
„Inn í Reykjavíkurhöfn komum við 10. októ-
ber 1957. Mér fannst Reykjavík lítill bær og lit-
laus. Það var rigning, en ég var þó svo heppin
að koma í land á milli tveggja skúra. Lyktin
fannst mér vond og ég var ekki hrifin af
Reykjavík. Ekki held ég að ég yrði hrifnari
núna, innsiglingin í Reykjavík er ekki hrífandi.
Myndin hennar Gerðar Helgadóttur á Toll-
stjórahúsinu gerir mann þó sáttari við um-
hverfið.
Hjúkrunarfræðingur frá Grund tók á móti
mér í leigubíl og ég var ekki einmana á vinnu-
staðnum, þar unnu þá þegar þó nokkuð margir
Þjóðverjar. Ég hafði þó frekar lítið samband
við landa mína, þeir voru með barlóm, fannst
veðrið, maturinn og lyktin í bænum ömurleg.
Þetta var fiskilyktin. Allir Íslendingar voru í
Gefjunar- og Geysisúlpum með hettu á höfði og
yrtu ekki á mann. Þetta var ekki uppörvandi,
enda voru Íslendingar ekki til viðtals í nóv-
ember á þeim tíma og eru kannski ekki enn.
Um vorið breyttist allt og Íslendingarnir urðu
eins og annar þjóðflokkur. Allir glaðir og já-
kvæðir. Ég er viss um að það er ekki sama hve-
nær ársins gerðar eru skoðanakannanir.
Þar sem ég varð strax í æsku talsverður
tækifærissinni þá fór ég út í „bisniss“, fór að
prjóna lopapeysur milli anna á rannsóknarstof-
unni á Grund. Gamla fólkið kom niður og sagði
mér frá gömlum dögum og hvaðan það væri.
Ég skildi lítið fyrst en smám saman fór ég
skilja meira. Mér finnst að þegar útlendingar
koma hingað eigi að kenna þeim fyrst allt í
kringum það starf sem þeir sinna. Ég hef verið
svo heppin að í heilsugæslunni í kringum mig
hafa starfað margir læknar sem lærðu í Þýska-
landi. Þeir skrifuðu upp fyrir mig það sem ég
ætti að segja. Blessuð og sæl, ég ætla að taka
blóð, brettu upp ermina, ég þarf að stinga –
þetta er ekki sárt. Ég lærði þetta eins og páfa-
gaukur. Svo fór ég að líta í Moggann, sem var
þarna út um allt, og allt í einu fór ég að skilja
orð og orð og gat tengt. Bíóauglýsingar urðu
mér ljósar og svo fyrirsagnir. Svona kom þetta
þótt ég ætlaði aldrei að læra íslensku. Hún
læddist að mér í líki gamla fólksins á Grund.“
Aftur til Íslands
„Eftir eitt ár fór ég til Þýskalands aftur þótt
Gísli byði mér áframhaldandi vinnu. En ís-
lenska vorið hafði tekið mig heljartökum. Eftir
að ég kom heim um haustið og hafði fengið vel
launaða stöðu sem fylgdu 3 tonn af kolum,
pabba til mikillar gleði, stóð ég mig að því að
hugsa æ meira til Íslands. Mig dreymdi ís-
lensku fjöllin og fannst slæmt að hafa ekki
gengið á nema fáein þeirra. Mig langaði til að
ganga á Eiríksjökul. Þetta var eins og martröð.
Ég hafði gengið svo mikið vorið og sumarið
sem ég hafði verið á Íslandi og nú fannst mér
svo mikið sem ég ætti eftir að skoða þar. Ég
hafði farið í Öræfasveitina í dimmviðri en allt í
einu rofaði til og sem í lítilli mynd birtist
Hvannadalshnjúkurinn snjóhvítur. Þetta vildi
ég sjá aftur og það lét mig ekki í friði. Árið eftir
sagði ég því upp og pabbi fyrirgaf mér það
aldrei, einkum vegna kolanna. Mamma kom
hingað níu sinnum en pabbi aldrei.
Ég kom til Íslands aftur atvinnulaus og
gerðist ferðakokkur hjá Páli Arasyni og fór
með honum um landið sumarið 1959 og kokkaði
í ferðamennina. Þetta var mikið púl, stundum
eldaði ég fyrir 50 manns og á nóttunni skar ég
brauð ofan í mannskapinn, ég fékk sina-
skeiðabólgu af öllu saman. En þetta var óborg-
anlegt ferðalag. Ég dáðist að bílstjórunum, bíl-
arnir voru oft í afleitu ástandi svo þeir eyddu
nóttunum í að gera við þá. En alltaf settu þeir
upp eldhústjaldið og komu með vatn handa
mér úr næsta læk,
Um haustið varð ég að ákveða mig. Átti ég
að fara til Þýskalands eða vera áfram á Ís-
landi? Ég fór upp á Landakot og spurði hvort
ég gæti fengið vinnu sem meinatæknir. Prior-
innan setti upp merkissvip og sagði: „Það gæti
hver sem er komið hingað og sagst vera meina-
tæknir!“ Mér fannst þetta óskynsamleg af-
staða og ég hugsaði með mér að ég skyldi ekki
sýna henni mína pappíra. Ég fór því að skúra,
það bauð hún mér. Munurinn á kaupi skúringa-
kvenna og meinatækna var ekki mikill þá. Ég
skúraði og læknar sem höfðu unnið með mér á
Grund gengu framhjá mér og urðu undrandi á
að ég skyldi vera orðin skúringakona. En það
gerði enginn neitt til að hjálpa mér. Um vorið
hringdi Bergljót Halldórsdóttir og spurði
hvort ég gæti leyst af í barnsburðarleyfi henn-
ar á Borgarspítalanum sem þá var við Bar-
ónsstíg. Ég hélt það nú og var þar í 3 mánuði.
Nunnurnar sögðu mér að menn væru kröfu-
harðir á Borgarspítalanum, þær trúðu mér alls
ekki.“
Konur eru alltaf óléttar
„Þegar Bergljót kom aftur hafði ég kynnst
Ólafi Jenssyni lækni, sem þá var nýlega kom-
inn heim frá námi í Bretlandi sem frumu- og
blóðmeinasérfræðingur. Þegar ég átti að hætta
sagði Ólafur: „Mig vantar stúlku.“ Já, sagði ég.
„Mig vantar nauðsynlega stúlku.“ Jæja, hvað
ætlar þú að gera? sagði ég. „Verst að þú skulir
vera kona, þær verða alltaf óléttar,“ sagði Ólaf-
ur. Ég hóf störf hjá honum eftir að hafa farið
eina ferð sem leiðsögumaður yfir Kjöl. Ég
vann hjá Ólafi í mörg ár og hann reyndist sann-
spár, ég eignaðist barn eftir barn. Alls urðu
þau sex.“
Og hver var faðir allra þessara barna?
„Það er kannski rétt að koma að því, já. Ég
hafði sungið í kór frá því ég man eftir mér og
vildi fara að syngja hér líka. Mér var bent á Al-
þýðukórinn og með honum fór ég að syngja.
Hallgrímur Helgason stjórnaði þessum
skemmtilega kór sem í var margt fólki utan að
landi. Þetta var 1961 og í kórnum var einn
maður á lausu, það var hann Guðni minn. Við
fórum að draga okkur saman gegnum söng,
dans og vináttu. Guðni er einn ellefu systkina
úr Austur-Landeyjum. Foreldrar þeirra voru
Guðjón Guðmundsson og Jóna Guðmunds-
dóttir. Guðni var skrifstofustjóri hjá Frosti í
Hafnarfirði. Ég hafði alls ekki ætlað mér að
eiga skrifstofumann, en eftir hálft ár hafði ég
aldeilis skipt um skoðun og við Guðni giftum
okkur. Systur mínar hafa reiknað út að þá
muni ég hafa verið orðin ófrísk. Fyrsta barnið
fæddist 1963, næsta 1964, þriðja 1966, fjórða
1969, fimmta 1970 og það yngsta 1972. Við eig-
um tvo drengi og fjórar stelpur og nú eigum
við von á ellefta barnabarninu.
Ég þótti nokkuð gömul að eiga börnin. Þeg-
ar ég átti fjórða barnið 1969 þá fannst mér hin-
ar mæðurnar horfa á mig með furðusvip eins
og þær vildu segja: „Ertu ennþá að þessu?“ Þá
var ég 34 ára. Barneignaraldur á Íslandi hefur
farið hækkandi seinni árin. Ég þótti gömul að
eiga fyrsta barn 27 ára og Guðni 31 árs.
Lenskan hér var að giftast ungur, eiga strax
börn og kaupa sem fyrst íbúð, allt öðruvísi
hugsanagangur var hér en í Þýskalandi.
Ég kynntist Jónu tengdamóður minni þegar
hún var orðin ansi fullorðin. Ásamt fjórum
börnum sínum byggði hún myndarlegt hús á
Grettisgötunni. Þar bjuggu ein systir, fjórir
bræður og gamla konan. Ein systirin tók við
búinu í Austur-Landeyjum en hin systkinin
fluttu suður og móðir þeirra. Guðni var einn
þeirra sem byggðu og þegar ég kom inn í
myndina vantaði hann ekkert nema konu. Við
gátum ekki gift okkur eins fljótt og við vildum
af því að eldhúsið var ekki tilbúið. Tengdamóð-
ir mín bjó fyrir ofan okkur með dóttur sinni og
ég kynntist henni því vel. Hún hafði til að bera
óvenjulega hagsýni. Hún tók mér vel þótt ég
væri mjög ólík íslensku tengdadætrunum.
Einu sinni sagði hún: „Þið ættuð bara að gera
eins og Barbara.“ Það gladdi mig. En henni
fannst ég samt stundum full harkaleg við börn-
in mín, ég lét þau sofa úti. Ég gleymi ekki þeg-
ar hretið mikla kom 1963. Ég setti Grétu dótt-
ur mína út í 12 stiga hita en þegar ég tók hana
inn var komið 8 stiga frost og það var 10 senti-
metra snjór á barnavagninum. Tengdamamma
stóð áhyggjufull upp á efri svölunum; ennþá
var barnið úti! Þá var Gréta rúmlega mánaðar
gömul. Henni varð ekki meint af þessu þótt
nefið væri óneitanlega kalt. Tengdamamma
kom niður og þreifaði á höndum barnsins, sem
voru heitar. „Já, barnavagnarnir eru ábyggi-
lega betri núna en í gamla daga,“ sagði hún
bara. Svona var hún góð. Eina sem tengdafólk-
inu mínu líkaði illa var að ég talaði alltaf þýsku
við börnin mín. Við Guðni ákváðum þetta. Ég
hafði séð hvernig fór ef þessa var ekki gætt, þá
gátu börnin ekki talað við sína nánustu í
Þýskalandi. En þetta gekk vel.“
Ég er Prússi
„Ég er Prússi,“ segir Barbara og hlær, þeg-
ar blaðamaður dáist að stefnufestu hennar í
þessu máli.
Meðan á öllum þessum barneignum stóð
vann Barbara við sitt fag eftir föngum. „Ef
maður dettur út er erfitt að komast inn aftur,“
segir hún. „Mér fannst móðir mín alltaf víti til
varnaðar.“ Hún bætir við að húsmóðurstarfið
hefði aldrei getað verið henni nóg, þrátt fyrir
barnahópinn og alla þá handavinnu sem hún
vann meðfram öllu öðru starfi. „Ég hef líka
alltaf lifað samkvæmt mottói afa; maður verð-
ur að eiga einhverja peninga upp á að hlaupa ef
eitthvað kemur fyrir.“
– En hvernig kom einbýlishúsið í Garðabæ
til?
„Guðni var alltaf í góðu starfi og vann allt
það sjálfur í húsinu sem hann gat og ég raunar
líka,“ segir Barbara.
„Við voru á Grettisgötunni í 10 ár, þá fluttum
við hingað, enda orðið þröngt um okkur á
gamla staðnum. Við vorum frumbýlingar hér,
komum hingað 1972 og þekktum þá alla hér í
kring. Hér í þessari götu með 17 húsum voru
50 börn. Það var því mikið fjör. Börnin okkar
uxu upp og menntuðu sig að vild og eru nú öll
gift og eiga börn, nema sú yngsta. Þeim hefur
oft komið þýskukunnáttan að gagni.“
Þegar yngsta barn Barböru fæddist, 1972,
var hún um það bil að hefja nám í öldungadeild
MH, sem þá var að taka til starfa.
„Mig langaði alltaf að læra meira og svo er
svo mikið menntasnobb hér á Íslandi. Í þá daga
átti maður ömurlegt líf ef maður var ekki stúd-
ent. Það gegnir þó öðru máli með karlmenn.
Guðni var skrifstofustjóri þótt hann væri ekki
stúdent, það kom ekki að sök. Ég get nefnt
dæmi um þetta viðhorf. Ég var þá að vinna hjá
Ferðaskrifstofu ríkisins og var að skrifa 4 bréf
á þýsku. Deildarstjórinn fór yfir bréfin til að
athuga hvort allt kæmi fram sem stefnt var að.
Við ræddum um þetta en þegar í ljós koma að
ég var ekki stúdent þá rak deildarstjórinn upp
hálfkæft óp. „Ertu ekki stúdent?“ Eftir það
fékk ég öll bréf til baka sem ég skrifaði á mínu
móðurmáli – og hún hafði sitt hvað við þýskuna
mína að athuga. Þetta þótt mér í meira lagi
skondið. En núna er ég sem betur fer orðin
stúdent í þýsku frá Menntaskólanum í Hamra-
hlíð og lendi ekki í svona vandræðum framar.
Þröngsýni er aldrei góð.
Ég hafði áður fengið leyfi til að taka stúd-
entspróf frá Menntaskólanum í Reykjavík ut-
anskóla. Rektor skoðaði pappírana mína og
leyfði þetta. Það fannst mér mikil viðurkenn-
ing, en þetta var áður en ég fór í kór, kynntist
Guðna og eignaðist öll börnin.
Öldungadeildin fannst mér mjög skemmti-
legur skóli og enn skemmtilegra fannst mér að
fara í líffræði við Háskóla Íslands að loknu
stúdentsprófi. Ég gerði því draum minn að
veruleika. En þetta var hægt fyrir mig af því
ég er svo vel gift. Guðni gaf krökkunum að
borða og kom þeim í rúmið. Krakkarnir eru
enn að tala um hve gaman hafi verið með
pabba þennan tíma. Þau kynntust honum vel
þá og hafa nánara samband við hann en ella
hefði verið. Guðni vildi raunar að ég færi í
tannlækningar, þær gæfu svo góðan pening.
En mig langaði hreint ekki til að eyða lífinu
uppi í annarra manna munni.
Líffræðin tengist aftur meinatækninni og
þar hafði ég forskot. Ég lauk BS-prófi í líffræði
en vann áfram sem meinatæknir á heilsugæsl-
unni í Kópavogi. Ég tók blóð úr mörgum Kópa-
vogsbúum meðan ég beið eftir að einhver kæmi
með líffræðistarf fyrir mig á silfurfati. Ég var
orðin 44 ára þegar ég lauk háskólaprófinu og
gat ekki hugsað mér að vinna kauplítið að alls-
konar verkefnum. Ég starfaði svo síðar á
Heilsuverndarstöðinni í Reykjavík þar til ég
hitti dr. Margréti Guðnadóttur prófessor í
veirufræði á götu. Hún spurði mig: „Ert þú
hrædd veirur og sjúkdóma?“ Nei, til hvers ætti
ég að vera það, svaraði ég. „Mig vantar ein-
hvern til starfa, margir hræðast HIV-
veirusýkingu, værir þú til í að vinna fyrir mig?“
Þar með var ég orðin líffræðingur. Fyrst vann
ég í Blóðbankanum þegar þar var sett upp
smitsjúkdómadeild. Seinna fór ég í Ármúla,
þar sem rannsóknastofan í veirufræði er. Það-
an útskrifaðist ég svo þegar ég komst á lögleg-
an lífeyrisaldur.“
Vill klæða landið skógi
Eftir umrædda útskrift hefur Barbara sinnt
fjölskyldu sinni, tónlistinni, blómarækt og
skógrækt. „Ég hef alltaf verið á fullu,“ segir
Barbara þegar ég hef orð á að hún hafi lifað
ríku lífi. „Nú er ég mest í skógræktinni og kall-
ast fræmeistari Garðyrkjufélags Íslands, ég tel
mig þó frekar í frænefndinni. Við í Skógrækt-
arfélagi Garðabæjar erum með hátt á annað
hundrað hektara skógrækt í umsjá okkar, í
Tjarnarholti og víðar. Mér fannst alltaf sorg-
legt að sjá sköllótta kolla í fjöllum Íslands og
hef gjarnan viljað klæða þá gróðri. Ég vil fá
fallega haustliti og koma í veg fyrir að landið
fjúki á haf út. Mér þykir vænt um hvern lófa-
stóran blett af Íslandi en tel mig þó fyrst og
fremst Öræfing. Ég veit ekki hvort þau í
Öræfasveitinni eru sama sinnis, en ég veit þó
ekki betur en ég hafi verið fyrsta konan sem
smalaði Skeiðarársandinn. Nú tala menn há-
fleygt um Vatnajökulsþjóðgarð en samt hefur
Skaftafellsþjóðgarðurinn verið í svelti í ára-
tugi. Mér finnst heppilegra að hafa minna und-
ir en gera betur.“
gudrung@mbl.is
Fermingarbarnið Barbara í fermingar-
kjólnum, hann var saumaður upp úr fóðri úr
gamalli kápu.
»Um vorið breyttist allt
og Íslendingarnir urðu
eins og annar þjóðflokkur.
Allir glaðir og jákvæðir. Ég
er viss um að það er ekki
sama hvenær ársins gerðar
eru skoðanakannanir.
Friðarbarn Barbara í Berlín rétt áður en stríðið byrjaði. Hún og yngsta dóttirin voru kallaðar
friðarbörn í fjölskyldunni.