Morgunblaðið - 30.12.2007, Blaðsíða 42

42 SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ATHAFNAMAÐURINN Björg-
ólfur Thor Björgólfsson er við-
skiptamaður ársins að mati Við-
skiptablaðsins og vel að þeim titli
kominn. Í viðtali sem tekið er af því
tilefni ferst þessum færasta peninga-
manni þjóðarinnar svo
orð um íslensku krón-
una:
„Íslenska krónan er
furðufyrirbrigði. Þetta
er málefni sem aldrei
virðist mega ræða, en
er þó rætt með furðu
opinskáum hætti. Þetta
er kannski svipað og
með alkóhólisma, sem
ekki mátti ræða í kring-
um 1970, en er nú á
hvers manns vörum.
Sama virðist vera með
íslensku krónuna. Það
sést vel hve einstakt fyrirbæri hún
er, að af 200 sjálfstæðum þjóðum
heimsins eru aðeins 40 sem hafa
minna en eina milljón íbúa. Þar af er
bara ein þjóð sem hefur sína eigin
mynt, Ísland.“
Samlíking Björgólfs við alkóhól-
ismann er mjög góð og nær vel því
undarlega andrúmslofti sem ríkir í
umræðu um gjaldmiðilinn. Eitthvað
sem ekki má ekki ræða um, er tabú,
en samt rætt um í sleggjudómum og
slagorðum. Slíkt er ekki vænlegt til
árangurs.
Hinn bleiki fíll íhaldsins
Mestu ræður hér að málefnið er al-
gerlega sniðgengið í stærsta stjórn-
málaflokki landsins, Sjálfstæð-
isflokki og raunar er krónan og
hennar Seðlabanki orðin að stórum
bleikum fíl innan þess herbergis, svo
áfram sé notað líkingamál alkasál-
fræðinnar. Hinn bleiki fíll þrengir sér
inn í alla umræðu, er alltaf aðalatriði,
en samt eitthvað sem ekki má ræða.
Í besta falli er því borið við í um-
ræðum Sjálfstæðismanna að aðrir
gjaldmiðlar sveiflist líka og því skuli
krónan ekki mega það. Ekki séu kan-
ar nú að hugsa um að hætta að nota
dollarann þó hann sveiflist, skrifa
stöku sjálfstæðismenn eins og til
þess að eyða umræðunni. Í fyrr-
nefndu viðtali bendir Björgólfur
Thor á að 85-90% af verðmyndun ís-
lensku krónunnar sé nú í höndum
spákaupmanna. Dollarinn sveiflast
aftur á móti með hagkerfi Ameríku-
manna.
Undirritaður hefur bent á hætt-
unni af hinni litlu krónu í greinum
fyrst fyrir um ári (sbr. heimasíða
mín, bjarnihardar.blog.is frá 12. jan-
úar 2007) og jafnframt á möguleika
Íslendinga á nýrri öld.
Valgerður Sverrisdóttir
var fyrst stjórnmála-
manna hérlendra til að
benda á þann sama
möguleika um mitt síð-
asta kjörtímabil, sem
Björgólfur Thor talar
nú fyrir, að Íslendingar
hreinlega taki upp ann-
an gjaldmiðil en krón-
una.
Nær alla 20. öld var
íslenska krónan bundin
pólitískri gengisskrán-
ingu og taldist lengi
eðlilegt miðað við þá strauma sem þá
voru í fjármálaheiminum. Það eru þó
varla forsendur fyrir að taka þá
stefnu upp að nýju.
En það eru heldur ekki forsendur
fyrir því að jafnlítill gjaldmiðill sé
fljótandi á alþjóðamörkuðum og ekki
hægt að benda á neitt dæmi um að
slíkt hafi lukkast. Íslenska krónan er
einfaldlega langminnsti fljótandi
gjaldmiðill í heimi. Þegar horft er á
að genginu er í reynd stjórnað af al-
þjóðlegum spákaupmönnum eru rök-
in veik fyrir því að með krónunni
höldum við fullveldi og innlendu
stýritæki. Hin alþjóðlega spákaup-
mennska hefur nú um langt skeið
viðhaldið ofurháu gengi miðað við að-
stæður innanlands og þannig blóð-
mjólkað hinar raunverulegu mjólk-
urkýr þjóðarbúsins,
útflutningsatvinnuvegina. Fari svo
að kreppi að á alþjóðlegum mörk-
uðum getur svo farið að eftirspurnin
eftir svokölluðum jöklabréfum
snarminnki og krónan lendi þá í
frjálsu falli. Hvorugt er efnahagslegu
fullveldi okkar til góðs.
Gamaldags Samfylking
Viðbrögð Sjálfstæðismanna í
gjaldeyrisumræðunni minna vissu-
lega á alkaumræðuna eins og hún var
fyrir 30 árum en við þurfum að fara
vel 50 ár aftur í tímann til að finna
samlíkinguna við Samfylkinguna.
Um miðja öldina var aðeins eitt
gert við alkóhólista – og það reyndar
ekki fyrr en seint í ferlinu. Þeir voru
sviptir sjálfræði – og gagnaðist auð-
vitað ekki.
Lík er lausn Evrópukrata sem
sýna oft ótrúlega lítinn áhuga og
skilning á uppbyggilegri umræðu um
efnahags- og gjaldeyrismál en hrópa
upp yfir sig með glýju í augum, göng-
um í Evrópusambandið, göngum í
Evrópusambandið! Fremstur í þess-
um flokki fer nú vinur minn og
granni Björgvin G. Sigurðsson við-
skiptaráðherra. Á meðan stefnan er
sett á slíka sjálfræðissviptingu hins
íslenska lýðveldis verður eðlilega lít-
ill áhugi á umbótum og uppbyggingu
innan þess fullvalda og frjálsa hag-
kerfis sem við enn eigum. Það er auð-
vitað orðin mjög gamaldags og úrelt
hugsun að trúa á ríkjabandalög og
halda að hægt sé að hundsa þjóðleg
gildi. Sést best í heimahreppi ESB,
Belgíu en um það hefi ég skrifað áð-
ur. Hér ætla ég að halda mig við hin
viðskiptalegu rök.
Björgólfur Thor afgreiðir með
mjög sannfærandi rökum athafna-
mannsins þá spurningu hvort við eig-
um að ganga í ESB. Ég tel rétt að
enda grein þessa á beinni tilvitnun í
viðskiptajöfur ársins. Hafi hann heila
þökk fyrir:
„Ég tel að það myndi takmarka
okkur. Við eigum að halda í þann
sveigjanleika sem við höfum í dag.
Við erum með margvíslega fríversl-
unarsamninga og við höfum mögu-
leika á því að verða fjármálamiðstöð
til langs tíma eins og margoft hefur
verið talað um. Þannig getum við tek-
ið við af Lúxemborg og Ermasund-
seyjunum, kjósum við svo. Það gerist
hins vegar ekki ef við erum komnir
inn í ESB.“
Furðufyrirbrigðið krónan
og takmarkanir ES
Bjarni Harðarson skrifar
um íslensku krónuna » … genginu er íreynd stjórnað af al-
þjóðlegum spákaup-
mönnum og því eru rök-
in veik fyrir því að með
krónunni höldum við
fullveldi og innlendu
stýritæki.
Bjarni Harðarson
Höfundur er alþingimaður.
Í GREIN í Morgunblaðinu 16.
desember sl. veitir Birgir Dýr-
fjörð mér nokkra ádrepu vegna
ónákvæmni í umfjöll-
un um jarðskjálfta-
virkni við Upptypp-
inga og fyllingu
Hálslóns. Nokkur
meginatriði í grein-
inni orka tvímælis og
eru beinlínis röng.
Ástæða er til að leið-
rétta þau svo umræð-
an um þessi þýðing-
armiklu atriði rati
ekki á villigötur.
Vegna lengdarmarka
á greinum í Morg-
unblaðinu verð ég að
takmarka mig við
fyrstu setninguna í
grein Birgis. Hinar
verða að bíða betri
tíma.
Greinin hefst svo:
„Sú kredda að fylling
Hálslóns valdi jarð-
hræringum, sem endi
með eldgosi, er orðin
átrúnaðarspá líkt og
heimsendaspá bók-
stafstrúaðra. Kenni-
faðir spádómsins er
Páll Einarsson.“
Þessa kreddu kann-
ast ég ekki við, hvað
þá að hún geti verið frá mér
komin. Hér sýnist mér að slegið
hafi saman að minnsta kosti fjór-
um hugmyndum sem þýðing-
armikið er að halda aðgreindum:
1. Stór uppistöðulón hleypa
stundum af stað skjálftavirkni.
Þetta er vel staðfest með mörg-
um dæmum utan úr heimi. Oftast
virðist vera um svokallaða gikk-
verkun að ræða, þ.e. hækkandi
vatnsþrýstingur minnkar núning
á sprunguflötum og losar þannig
um spennu sem fyrir er í jarð-
skorpunni. Lónið veldur þannig
ekki skjálftunum, það gerir
spennan. Það hefur hins vegar
áhrif á það hvenær þeir verða og
jafnvel hvar. Kenningar um þetta
urðu til fyrir þremur til fjórum
áratugum og þar átti ég ekki
hlut að máli. Frá upphafi áætl-
ana um Hálslón hefur verið
reiknað með að lónfyllingunni
fylgdu skjálftar undir lónstæð-
inu. Þeir hafa hins vegar verið
undrafáir hingað til, miklu minni
en nokkur reiknaði með.
2. Þrýstingsbreytingar á yf-
irborði jarðar geta hleypt af stað
eldgosum. Líklega var Sigurður
Þórarinsson fyrstur eldfjalla-
fræðinga til að stinga upp á því
að snögglækkun á þrýstingi gæti
leitt til þess að gas losnaði úr
kviku sem lægi ofarlega í jarð-
skorpunni. Bólumyndun í kvik-
unni leiddi síðan til goss. Sig-
urður dró þessa ályktun af því að
Grímsvatnagos virtust stundum
koma í kjölfarið á hlaupum úr
Grímsvötnum. Þessi kenning
fékk staðfestingu í gosinu 2004
en þá var atburðarás einmitt á
þennan veg. Einnig muna margir
eftir stóra sprengigosinu 1980 í
St. Helens-eldfjallinu í Banda-
ríkjunum en því var einmitt
hrundið af stað af snöggri þrýst-
ingslækkun. Þrýstingslækkunin
veldur ekki gosinu, í öllum þessu
tilfellum voru eldfjöllin tilbúin að
gjósa. Þrýstingsbreytingin verk-
ar eins og gikkur á sprengi-
hleðslu og stjórnar því hvenær
gosið hefst. Sem dæmi má nefna
að hlaupið úr Grímsvötnum fyrr í
þessum mánuði hratt ekki af stað
gosi. Mælingar sýna að Grímsvötn
eru ekki tilbúin til goss. Gikkurinn
hafði því engin áhrif frekar en á
óhlaðinni byssu.
3. Síðan í febrúar hefur verið
sleitulítil skjálfta-
virkni við Upptypp-
inga í nyrðra gosbelt-
inu, í um 20 km
fjarlægð frá Kára-
hnjúkastíflu. Vegna
mikils dýpis á upptök-
unum þykir sýnt að
hún tengist hröðum
kvikuhreyfingum í
neðri hluta skorp-
unnar. Enginn vís-
indamaður hefur hald-
ið því fram, svo ég
viti, að þessar kviku-
hreyfingar stafi af
fyllingu Hálslóns.
Sjálfum finnst mér sú
hugmynd fráleit, er þó
tilbúinn að skipta um
skoðun ef sannfær-
andi rök eða mæli-
gögn koma fram.
Ekkert slíkt er í aug-
sýn.
4. Í vor og sumar
komu fram vísbend-
ingar um að fylgni
kynni að vera milli
skjálftavirkninnar við
Upptyppinga og fyll-
ingarhraða Hálslóns.
Skjálftavirkni var há á
tímabilum þegar hraðast hækkaði
í lóninu en hætti þegar vatns-
borðið var tiltölulega stöðugt.
Tekið skal skýrt fram að þó slík
fylgni væri fyrir hendi þýddi það
ekki að Hálslón valdi skjálftunum
eða kvikuvirkninni. Hér gæti verið
fyrrnefnd gikkverkun á ferðinni,
þ.e. smávægilegar þrýstingsbreyt-
ingar í jarðskorpunni gætu stjórn-
að því hvenær skjálftahrinurnar
verða þó þær valdi þeim ekki. Það
voru vísindamenn á Veðurstofu Ís-
lands (Matthew Roberts, Gunnar
Guðmundsson, Steinunn Jak-
obsdóttir og Halldór Geirsson)
sem fyrst kynntu þessar vísbend-
ingar, enda hafa þau unnið öt-
ullega að úrvinnslu mæligagna frá
Upptyppingahrinunni. Hugmyndin
var kynnt í erindi á alþjóðlegri
ráðstefnu eldfjallaskjálftafræðinga
sem haldin var á Nesjavöllum í
september, einnig í San Francisco
í desember. Nú skal það einnig
tekið skýrt fram að fylgnin er
engan veginn fullsönnuð. Eftir er
að gera tölfræðilega rannsókn á
marktækni hennar, þ.e. að finna
að hve miklu leyti tilviljun geti
ráðið um hve útlit ferlanna er líkt.
Slík rannsókn fer nú fram. Þang-
að til niðurstöður liggja fyrir
verður að skoða þess hugmynd
sem áhugaverða vinnutilgátu.
Af þessu má ljóst vera að ég er
ekki þeirrar skoðunar að fylling
Hálslóns valdi jarðhræringum og
kvikuvirkni við Upptyppinga. Þar
eru að verki stærri ferli svo sem
flekarek og Íslenski heiti reit-
urinn. Það eru hins vegar óljósar
vísbendingar um fylgni milli fyll-
ingarhraðans og skjálftavirkn-
innar. Ef í ljós kemur að fylgnin
er tölfræðilega marktæk er eðli-
legast að skýra hana með einhvers
konar gikkverkun, þ.e. að smá-
vægilegar þrýstingsbreytingar í
lóninu geti haft áhrif á það hve-
nær hreyfingar verða í jarðskorp-
unni – ekki hvort, heldur hvenær.
Skjálftar við
Upptyppinga,
fylling Hálslóns
og kreddur
Páll Einarsson svarar Birgi
Dýrfjörð og segir nokkur meg-
inatriði í grein hans orka tví-
mælis og vera beinlínis röng
Páll Einarsson
» Skjálftar viðUpptypp-
inga stafa að öll-
um líkindum af
kvikuhreyf-
ingum. Fylling
Hálslóns veldur
þeim ekki en
gæti hugsanlega
verkað sem
gikkur.
Höfundur er prófessor í jarðeðl-
isfræði við Háskóla Íslands.
ÞAÐ er ómögulegt að skilja við-
skiptalífið, alþjóðastjórnmál og
stjórnmál yfirleitt, án
þess að skoða hverjir
séu á leynilegan hátt
að koma sér saman
um að vinna að sínum
hagsmunum á kostn-
að annarra. Í við-
skiptum heitir þetta
„samráð“ og hefur
kostað okkur neyt-
endur gríðarlegar
fjárhæðir. Í pólitík
heitir þetta „sam-
særi“ og er stór-
merkilegt hugtak.
Samsæriskenningar
Er það ekki merkilegt að í dag
er fólk feimið við að tala um
hvernig valdamiklir aðilar gætu
verið að eiga samráð um að hagn-
ast á kostnað annarra? Faðir kap-
ítalismans, Adam Smith, var alls
ófeiminn við að benda á þetta í
ritverki sínu Auðlegð Þjóðanna:
„Allt fyrir okkur, og
ekkert fyrir annað
fólk, virðist, á hverri
öld heimsins hafa ver-
ið hin ógeðfellda regla
valdhafa mannkyns.“
Bók I, kafli IX. og
„Hver sem ímyndar
sér að valdhafar komi
sér sjaldan saman um
hlutina er eins fáfróð-
ur um heiminn og um
umræðuefnið.“ Bók I,
kafli VIII.
Sjálfsritskoðun
Orðið samsæriskenning hefur
svo sterk áhrif á fólk í dag að það
stöðvar sig jafnvel í að hugsa að
valdamenn gætu átt samráð um
sína hagsmuni á kostnað annarra.
Svona sjálfsritskoðun kallaði
George Orwell ’Crimestop’ í bók
sinni 1984. Hann lýsir Crimestop
sem því að „hugurinn býr til
blindan blett“ og „losar sig sjálf-
krafa við hugsanir sem eru
óæskilegar fyrir valdhafa.“
Heilbrigð og ábyrg hegðun
Auðvitað fremja valdhafar sam-
særi og það er heilbrigð og ábyrg
hegðun allra borgara sem annt er
um samfélag sitt að rannsaka og
ræða um hvað valdhafar séu
hugsanlega að eiga samráð um
sína hagsmuni á kostnað borg-
aranna.
Samsæriskenningar Adam Smith
Jón Þór Ólafsson
skrifar um viðskiptalífið » „Hver semímyndar sér að
valdhafar komi sér
sjaldan saman um
hlutina er eins fá-
fróður um heiminn
og um umræðuefn-
ið.“ Adam Smith í
Auðlegð Þjóðanna.
Jón Þór Ólafsson
Höfundur er stjórnmálafræðinemi og
bloggari: jonthorolafsson.blog.is
AUGLÝSINGASÍMI
569 1100