Morgunblaðið - 04.05.2008, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. MAÍ 2008 27
gera neina undantekningu á þeirri
reglu þó að hann heilsaði kóngi.
Þessi skilaboð fékk Friðrik kóngur
frá Agli á Kjóastöðum og ekki setti
hann fyrir sig sjálfstæði hans. Heils-
aði hann Agli og heimilisfólkinu og
leit á bæinn. Var haft á orði að ekki
mundu tignari gestir hafa komið við
á Kjóastöðum í annan tíma.
Undarlegt er það að ekki er staf-
krók að finna um þessa Kjóastaðaför
kóngsins í hinni ítarlegu bók um
Konungskomuna 1907. Aftur á móti
er þess getið að hestur datt með
etatsráð Bramsen á leið frá Gullfossi,
en að hann slapp þó furðu vel.
Höfundar skrautverksins
Fljótt á litið gæti virst vandalítið
að höggva stafi í steina eins og hér
sjást. En þýddi að fela heimamönn-
um það eða einhverjum öðrum sem
ekki höfðu komið nálægt því verki
áður?
Þess vegna voru sérstaklega þjálf-
aðir menn til kallaðir. Letrið á stein-
inum 1874 er verk Sverris Runólfs-
sonar sem var íslenskur
brautryðjandi í steinhöggi og hafði
lært þá iðn í Danmörku. Einar Bene-
diktsson skáld réð hann til að koma
til Íslands og byggja steinhús á El-
liðavatni. En þekktasta verk Sverris
er þó án efa Þingeyrakirkja í Húna-
þingi. Það var árið 1865 að Ásgeir
Einarsson óðalsbóndi og alþing-
ismaður á Þingeyrum fékk Sverri
norður til sín til þess að höggva grjót,
sem sótt var langa og erfiða leið vest-
ur fyrir Hóp, og byggja af því mikla
og veglega kirkju.
Meðal hápunkta Konungskom-
unnar 1907 var ferð austur að Geysi
og Gullfossi og var settur á svið
íþróttaviðburður á Þingvöllum sem
mikla athygli vakti. Það var Kon-
ungsglíman sem svo var nefnd. Ung-
ur afreksmaður frá Akureyri, Jó-
hannes Jósepsson, sá er síðar byggði
Hótel Borg, hafði lýst yfir því að
hann ætlaði að vinna konungsglím-
una „ella hundur heita“.
Það fór þó eins og margir bjuggust
við að „Jóhannes flatur í lynginu lá/
laglega Hallgrímur kappanum brá,“
eins og segir í brag frá þessum tíma.
Það var sem sé Hallgrímur Bene-
diktsson síðar stórkaupmaður og
faðir Geirs Hallgrímssonar síðar for-
sætisráðherra sem var sigurvegari í
Konungsglímunni.
Júlíus Schou tilkvaddur
Nokkru áður en Friðrik VII. lagði
í Íslandsför sína 1907, höfðu menn
gert ráðstafanir til að höggva fanga-
mark konungsins í stein hjá Geysi.
Nú var Sverrir ekki lengur viðlátinn
og þá valdist til verksins annar stein-
höggvari, Júlíus Schou. Hann var
upprunninn á Borgundarhólmi en
fluttist til Íslands í fyrstu ásamt
tveim öðrum steinsmiðum til að reisa
Alþingishúsið. Hann var þá lærling-
ur í greininni en fluttist síðar til Ís-
lands 1880, þá fullmenntaður og
kvæntist íslenskri konu, Kristínu
Magnúsdóttur frá Melkoti. Á Íslandi
var hann ævinlega nefndur Júlíus
Skó.
Skrautverkið í kringum fanga-
mark Kristjáns IX. er talsvert viða-
meira og nú hefur verið bætt við kór-
ónu svo allir megi sjá hverjum þessi
herlegheit tilheyra. Það kom einnig í
hlut Júlíusar Schou að höggva
fangamark Kristjáns X., vegna
komu hans til Íslands 1921. Trúlegt
er að yngri aldur eigi þátt í því að
skrautverkið allt hefur meiri skerpu
en í eldri steinunum. Öðru hvoru hef-
ur verið reynt að skíra stafina upp
með því að lita þá hvíta eða svarta og
hefur það komið í hlut Þóris Sigurðs-
sonar, gestgjafa og bónda í Hauka-
dal
„… hvað Íslendingar gátu lagst
lágt fyrir Danskinum“
Maður var nefndur Daníel Daní-
elsson. Hann hafði numið ljós-
myndagerð og bókband, var bóndi
um skeið og kaupmaður. Segja má
að hann hafi orðið þjóðkunnur í emb-
ætti dyravarðar í Stjórnarráðinu frá
1923 til æviloka. Safn endurminn-
inga Daníels var gefið út 1980 og
segir þar frá ýmsu sem kom í hans
hlut að gera til að undirbúa konungs-
komuna 1907. Hann segir þar:
„Ég tók að mér að leigja 50 hesta
vel tamda sem akhesta, fyrir 50
krónur hvern hest. Léttivagnana átti
að hafa til öryggis því búist var við
að í konungsförinni væru menn sem
sakir aldurs, offitu og annarrar mis-
smíði væru ekki færir um að þreyta
sex daga reið á misjöfnum vegum.“
Daníel segir skemmtilega frá ferð-
inni og m.a. því að í Djúpadal á leið
til Þingvalla hafði verið reist stórt
tjald þar sem menn fengu í fyrsta
sinn almennilega hressingu. Þar
byrjaði hin „alræmda eyðslusemi í
mat og drykk“ segir Daníel, „sem fór
dagvaxandi eftir því sem á ferðina
leið. Annars sárnaði mér mest í
þessu ferðalagi að sjá hvað Íslend-
ingar gátu lagst lágt fyrir Dansk-
inum bæði í orði og atlæti; þar voru
ekki fremur þeir lágu sem þeir háu
sem það gerðu“.
Í bók sinni, Íslandsferðinni 1907,
hefur dönsku blaðamönnunum ekki
þótt taka því að gera konungsstein-
ana tvo að sérstöku umræðuefni, en
mynd er þar af steininum frá 1874
við upphaf bókarinnar og hafa
nokkrar hátignir stillt sér upp fyrir
framan hann.
Enn þurfti steinhöggvara til að
höggva fangamark Kristjáns kon-
ungs X. þegar hann kom til Íslands
1921. Þá var aftur leitað til stein-
höggvarans Schou, sem áður var
nefndur. Hann bjó þá á Íslandi og
leysti hann verk sitt af hendi með
mikilli prýði. Greinilegt er að árið
1921 hefur opinber heimsókn kon-
ungs Íslands og Danmerkur ekki
þótt eins fréttnæmur atburður og
fyrri heimsóknirnar tvær.
Ekki er alveg ljóst hvort stein-
arnir voru nákvæmlega á sama stað í
upphafi eða hvort þeir voru færðir
eitthvað til, en með þeirri tækni sem
þá stóð til boða hefði það verið erfitt
verk. Steinarnir standa á óhrjáleg-
um mel og ekkert er þar sem vísar
sérstaklega á þá og enginn göngu-
stígur er á milli þeirra. Vel færi á því
að færa þá lítið eitt neðar þar sem
auðveldara væri að komast að þeim
og láta þá standa saman.
Heiðursgesturinn 2008
Að lokum nokkur orð um heið-
ursgestinn. Hans hátign Frederik
André Henrik Christian, Danaprins,
er fæddur 26. maí 1968. Hann
kvæntist hinn 14. maí, 2004 Mary
Elizabeth Donaldson og hefur þeim
orðið tveggja barna auðið: Sonurinn
Christian Valdemar Henri Johan,
prins fæddist 2005 og dóttirin Isa-
bella Henrietta Ingrid Margrethe
fæddist 2007.
Eins og nærri má geta er Freder-
ik Danaprins hámenntaður maður.
Hann talar fimm tungumál og lagði
hann stund á stjórnamálafræði við
Árósaháskóla í Danmörku og Har-
vard University í Bandaríkjunum.
Hann er heiðursfélagi og formaður
í fjöldamörgum íþrótta- og sport-
félögum, þar á meðal í fjórum golf-
klúbbum. Þess vegna er ástæða til að
benda honum á það sem of fáir vita,
að einmitt skammt austan við Geysi
er golfvöllur svo fagur að hann á fáa
sína líka. Núna er hann fölur ásýnd-
um eftir veturinn og hámarki feg-
urðar nær hann ekki fyrr en hvann-
stóðið á bökkum Beinár hefur náð
blóma.
1921 Þór Sigmundsson steinsmiður hjá Steinsmiðju S. Helgasonar til
vinstri og Sigurður Skagfjörð Sigurðsson, sem heiðurinn á af þeirri hug-
mynd að „viðra“ konungssteinana í tengslum við komu Friðriks Danaprins
til Íslands. Þeir standa hér við steininn með fangamarki Kristjáns X. frá
árinu 1921.
Ljósmynd/Gísli Sigurðsson
1874 Steinninn með fangamarki Kristjáns IX. er stærstur steinanna
þriggja og má ráða nokkuð um stærð hans með samanburði við fólkið sem
á hann horfir ofanfrá. Þessi steinn er sá eini af steinunum þrem sem heyrir
undir Þjóðminjasafnið og ræður aldur áletrunarinnar því.
Geysi
Höfundur er frá Úthlíð
í Biskupstungum.
HUGURINN BER ÞIG AÐEINS HÁLFA LEIÐ
+ Bókaðu flug á www.icelandair.is
*
*Flug aðra leiðina með sköttum.