Morgunblaðið - 04.05.2008, Blaðsíða 28

ferðalög
28 SUNNUDAGUR 4. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
A
ugu ferðaþyrstra Íslend-
inga hafa hin síðari ár
beinst æ austar þegar
sumarleyfisferðir innan
Evrópu eru til skoð-
unar. Hefðbundnar Íslendingaslóðir
á borð við Spán, Portúgal og Ítalíu
glata, að sumra mati, seint ævin-
týraljóma sínum en aðrir hafa kosið
að bregða út af hinum löggróna vana
og gera strandhögg í löndum á borð
við Króatíu, Slóveníu, Ungverjaland,
Rúmeníu og nú síðast Búlgaríu.
Löndum sem íbúar vestar í álfunni
hafa ekki alla tíð haft aðgang að
vegna stjórnmála- og/eða stríðs-
ástands – og í raun alls ekki haft vitn-
eskju um sem ákjósanlega áfanga-
staði í sumarorlofinu. En þá var öldin
önnur er Gaukur bjó á Stöng og má
með sanni segja að nú upp á síðkastið
hafi litlar árstíðabundnar Íslendinga-
nýlendur myndast á stöðum sem
fæstir höfðu heyrt getið þar til fyrir
fáum misserum – svo sem Golden
Sands á austurströnd Búlgaríu.
Kliður Svartahafsins
Nafnið Golden Sands er ekki hug-
arfóstur almannatengslafrömuða
vestrænna ferðaskrifstofa – öðru
nær. Hér er á ferðinni bein þýðing á
hinu rammbúlgarska og eldforna ör-
nefni Zlatni Pyasâtsi sem táknar ein-
mitt gullinn sand og er langt frá því
að vera út í hött þegar strandlengja
staðarins er skoðuð, barin þungu en
hljóðu brimi Svartahafsins sem ein-
hverjir jafnaldrar greinarhöfunda
minnast úr landafræðibókum gagn-
fræðaskólans sem annars tveggja
stærstu hafsvæða Sovétríkjanna sál-
ugu. Þessi skemmtilega blanda af
skógi vöxnum hæðum, hvítum sandi
og óendanlegu blágrænu hafi var
gerð að sumarleyfisparadís á árunum
upp úr 1960 og er nú næstumfangs-
mesta svæði sinnar tegundar í Búlg-
aríu, aðeins Slânchev Bryag, eða
Sunny Beach, sem er í um tveggja
klukkustunda akstursfjarlægð suður,
dregur til sín fleiri sólþyrsta ferða-
langa hvert sumar.
Að sögn heimamanna er heldur
nöturlegt um að litast í Golden Sands
að vetrarlagi enda þarf ekki að ganga
þar um götur í meira en fimm mín-
útur til að sannfærast um að lífæð
þessa litla byggðarlags sé ferða-
mannatíminn. Hátt í eitt hundrað
hótel af öllum stærðum og gerðum
setja svip sinn á fjögurra kílómetra
langa strandlengjuna og fullyrða má
að byggingar með íbúðum í ein-
staklingseigu séu teljanlegar á fingr-
um annarrar handar. Framboð af
mat, drykk, verslunarvarningi og
hvers kyns afþreyingu er slíkt að
mjög erfitt er að staðsetja sig þannig
að meira en 50 metrar séu í næsta
bar eða veitingahús – til þess þyrfti
helst að synda drjúgan spöl út í hlýtt
Svartahafið.
Varla þarf þá háskólagráðu í hag-
fræði til að átta sig á því að á svæðinu
ríkir gríðarleg samkeppni um hylli
vegfarenda. Á kvöldin verður vart
þverfótað fyrir ungmennum sem ota
ógrynni af hvers kyns auglýsinga-
miðum að gestum og gangandi, yfir-
leitt til að vekja athygli á helstu perl-
um næturlífsins. Vegfarandi sem
veitir þessum plöggum viðtöku fyrir
kurteisis sakir hefur á hálfri klukku-
stund tekið við meira magni ruslpósts
en streymir inn um bréfalúgu meðal-
heimilis í póstnúmeri 101 í Reykjavík
á heilum mánuði. Miðadreifarar þessir
gefa sér að jafnaði lítinn tíma til að
ræða við viðtakandann en öðru gegnir
um sérstaka stétt fólks sem hefst við
daglangt fyrir utan alla málsmetandi
bari og veitingastaði Zlatni Pyasâtsi.
Er hér átt við svonefnda inndrætti
(heitið er hugarfóstur greinarhöf-
unda), ákaflega þrautseiga starfs-
menn sem leggja allt í sölurnar við að
draga vænlega viðskiptamenn inn á
sinn veitingastað. Þetta eru að jafnaði
miklir sölumenn, geðþekkir og sann-
færandi, og hafa þeir hörðustu komið
sér upp nokkrum orðaforða á tungu
þeirra þjóða sem flesta fulltrúa eiga í
ferðamannaflóru staðarins. Hittust
þar fyrir a.m.k. þrír inndrættir sem
köstuðu fram nokkrum setningum á
mjög frambærilegri íslensku, þar af
vissi einn nokkurn veginn hvað hann
var að segja.
Karzimír heitir rúmlega fertugur
inndráttur sem starfar á veitingastað
nálægt hóteli greinarhöfunda. Ekki
brást að Karzimír væri kominn til
vinnu sinnar kl. 10 að morgni og
vopnaður sólhatti og matseðli stað-
arins stóð hann vaktina til 11 að
kvöldi – sjö daga vikunnar. Ekki
þreyttist þessi sérkennilegi ein-
staklingur á því að stöðva vegfar-
endur og fara í rólegheitum yfir mat-
seðil og vínlista með þeim og oftar en
ekki tókst honum að sannfæra við-
mælendur sína um að tylla sér inn,
hvíla lúin bein og reyna krásirnar.
Voru greinarhöfundar í þeim hópi.
Inntur eftir leyndarmálinu á bak
við ódrepandi elju sína brosti Kar-
zimír sínu góðlátlega brosi og kvaðst
hefja hvern dag með ískaldri sturtu,
smyrja líkama sinn mýkjandi olíum
og stunda líkamsrækt. Þannig líður
dagur hans fimm mánuði á ári – maí
til september. „Hina mánuðina ligg
ég í rúminu,“ sagði Karzimír að skiln-
aði og hló dillandi og glaðværum
hlátri.
Mál er að mæla
Dobro utro táknar á búlgörsku
góðan dag, fram að hádegi en verður
þá að dobur den. Búlgörum þykir
bæði skemmtun og upphefð að vera
ávarpaðir á eigin þjóðtungu og urðu
tilraunir greinarhöfunda oft kveikjan
að brosi, hlátri, fyrirspurnum eða
jafnvel ókeypis staupi af þjóðar-
drykknum rakia sem er alls ekki fyrir
byrjendur en þó bruggaður á hverju
búlgörsku heimili. Væntanlegir Búlg-
aríufarar geta komið sér upp ágætum
grunni að tungumálinu á netsíðunni
www.easybulgarian.com en þar kost-
ar aðgangur í þrjá mánuði tæpar
3.000 krónur. Utan fjölsóttustu ferða-
mannastaða landsins er sá þó hvorki
læs á götuskilti, dagblöð né matseðla
sem ekki hefur náð tökum á kyrilíska
stafrófinu sem í daglegu tali Vestur-
landabúa er yfirleitt nefnt rússneskt.
Lífseig þjóðsaga hermir að kyrilíska
stafrófið sé runnið undan rifjum
munkanna Kyríls og Meþódíusar á 9.
öld e. Kr. Fræðimenn nútímans hall-
ast þó fremur að því að Klement erki-
biskup frá Ohrid, nemandi Kyríls,
hafi smíðað kyrilíska stafrófið með
því að laga fyrsta slavneska stafrófið,
það glagólíska, að gríska stafrófinu.
Kyríl og Meþódíus voru að öllum lík-
indum frá Býzantíon (síðar Konst-
antínópel, nú Istanbúl) en Búlgarar
halda dauðahaldi í fornfálegar og óá-
reiðanlegar heimildir sem vísa til
búlgarsks uppruna þeirra og halda
því fram að kyrilíska stafrófið eigi
rætur sínar í Búlgaríu. Hver svo sem
hinn sanni uppruni stafrófsins er náði
nám greinarhöfunda á þeim vett-
vangi ekki lengra en svo að þeir
könnuðust við heiti borgarinnar
Varna á skiltum – BAPHA.
Úr því að þjóðardrykkir og mat-
seðlar hafa borist inn í ferðasöguna
er ekki úr vegi að víkja nokkrum orð-
um að mat og drykk í Búlgaríu enda
eru þar komnir þeir þættir, á eftir
veðri og verðlagi, sem flestum ís-
lenskum ferðalöngum þykir mestur
fengur í að ræða þegar kemur að því
að rifja upp sumarfríið. Hér ber að
hafa í huga að Grikkir og Tyrkir réðu
lögum og lofum víða um Búlgaríu ár-
um og jafnvel öldum saman. Grískir
sjófarendur á 7. öld f. Kr. stofnuðu
t.a.m. margar af helstu borgum
Svartahafsstrandar landsins, s.s. Ap-
pollonia, Ódessos og Mesembria (nú
Sozopol, Varna og Nesebâr) og Tyrk-
ir sölsuðu allt landið undir sig í innrás
sinni á Balkanskaga sem hófst árið
1362. Rúmum 30 árum síðar, 1396,
varð Búlgaría hluti af Tyrkjaveldi
sem markaði upphafið að
harðneskjulegu lénsskipulagi er leið
ekki að fullu undir lok fyrr en með
íhlutun Rússa sem lýstu yfir stríði við
Tyrki árið 1877 eftir árangurslausar
friðarviðræður í Konstantínópel. Eft-
ir blóðuga styrjöld voru Búlgörum
tryggð yfirráð landsins með San Stef-
ano-sáttmálanum 3. mars 1878.
Fáum ætti því að koma á óvart að
búlgörsk matarhefð einkennist mjög
af grískum og tyrkneskum straumum
þótt undir kraumi sterkar og rót-
grónar venjur Balkanskagans.
Ávextir og ferskt grænmeti eru meg-
inuppistaðan í hefðbundnum búlg-
örskum máltíðum en af kjötmeti ber
mest á svína-, ungnauta- og kjúk-
lingakjöti sem telst varla til stórtíð-
inda nokkurs staðar í Evrópu. Nýtni
Búlgara á skepnunum sver sig þó að
mörgu leyti í ætt við þorrahefð okkar
Íslendinga en afurðir á borð við
maga, heila og tungu dúkka upp í jafn
hversdagslegum réttum og súpu eða
eggjahræru og hvers kyns innyfli eru
vinsæl á grillið. Súpa úr nautsmaga
(shkembe chorba) þykir álíka herra-
mannsmatur og kjötsúpa á Íslandi og
inn til landsins er mikið matreitt úr
kanínum og öndum. Öllu þessu fylgir
ákaflega rík ostahefð og Búlgarar
framleiða hin frambærilegustu rauð-
vín til að hafa með öllum kræsing-
unum. Ein fimm vínræktarhéruð
halda velli í þessu litla landi og án
þess að vikið sé mörgum orðum að
þeirri ágætu búgrein má hiklaust
mæla með rauðvíninu Targovishte
sem hentar með flestu kjötmeti eða
bara eitt sér.
Væntanlegir Búlgaríufarar hafa
litla ástæðu til að óttast að þeim verði
borinn heili einhverrar vesalings
skepnu á salatbeði, matseðlar ferða-
mannastaðanna bera með sér hefð-
bundna vestræna hamborgara- og
pizzuflóru. Inn á milli glittir þó í þjóð-
arhefðina og engin Búlgaríuför er
fullkomnuð, að mati greinarhöfunda,
án þess að bragðað sé á köldu
agúrkusúpunni tarator og sólblóma-
fræin semki tuggin en þau eru sann-
kallað þjóðarsnakk í Búlgaríu og seld
í pappaöskjum á mörgum götuhorn-
um hinnar fornfrægu borgar Varna.
Af sjóminjum og sígaunakonum
Varna er einmitt nokkuð sem eng-
inn sumarleyfisferðalangur ætti að
láta ganga sér úr greipum. Sandur, sól
og svalar unnir eru jú alla jafna góðra
gjalda verð (snöggur endir var bund-
inn á strandferðir karlkyns greinar-
höfundarins þegar geitungur á stærð
við litla breiðþotu sótti að honum einn
sólfagran dag við ströndina) en ferð til
Varna er hverrar levu virði og þarf
reyndar ekki að kosta margar slíkar.
Varna er þriðja stærsta borg landsins
og sú stærsta við austurströndina. Það
voru grískir sægarpar frá Míletos sem
stofnuðu borgina árið 585 f. Kr. og þá
sem Ódessos. Áður höfðu Þrakíumenn
þó ráðið lögum og lofum á svæðinu og
rústir í nágrenni Varna frá því u.þ.b.
4000 árum fyrir Kristsburð eru eign-
aðar þeim.
Í bland við McDonald‘s og gríðar-
stórar auglýsingar farsímafyrirtækja
glittir í borg sem tíminn hefur hrein-
lega gleymt dágóða stund. Fæstar
bygginganna eru þó ævafornar, á dög-
um Tyrkjaveldisins voru flest mann-
virkjanna úr timbri en mikill varnar-
múr úr grjóti umhverfis borgina og
sjást leifar hans sums staðar enn. Mið-
bær Varna var að mestu endurreistur
af millistéttarborgurum á ofanverðri
19. öld í nýendurreisnar-, nýbarokk-
og nýklassískum stíl. Byggingar sem
verðskulda fullkomlega heimsókn eru
t.d. fornleifasafnið, Bachvarov-
leikhúsið og síðast en alls ekki síst
Dómkirkja uppnumningar Maríu
meyjar til himna sem heitir upp á
ensku Cathedral of the Assumption of
the Virgin en íslensk þýðing var góð-
Svefnfátt við Svartahaf
Strandparadís Séð yfir strandlengju Zlatni Pyasâtsi. Skammt undan leynist stórbrotin náttúra.
Töfrar Austur-Evrópu laða að sístækkandi hóp ís-
lenskra sumarleyfisfara, sælkera og menningarvita.
Glugginn í austur veitir sýn sem stríð og járntjald
byrgðu áður að mestu. Atli Steinn Guðmundsson og
Rósa Lind Björnsdóttir vörðu síðasta sumarleyfi í
Búlgaríu og brugðu gestsauganu á menningu, mat-
argerð, stræti og torg sem sumt teygir anga sína aft-
ur til Þrakíumanna og grískra sæfara frá Míletos.