Morgunblaðið - 22.06.2008, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
rjátíu ár eru liðin frá stofnun Fé-
lags íslenskra landslagsarkitekta,
en saga íslenskra landslands-
arkitekra er þó lengri,“ segir Ein-
ar E.Sæmundsen, fráfarandi for-
maður félagsins.. „Söguna má rekja aftur til
stríðsáranna, þegar Jón H Björnsson hélt til
Bandaríkjanna í nám og lauk því 1950. Hann
var fyrsti Íslendingurinn sem lauk formlega
námi sem landslagsarkitekt. Hann kom úr
Vesturheimi með stórar hugmyndir, gerðist
hönnuður, ræktandi, verktaki og stofnaði
Gróðrarstöðina Alaska þegar umhverfismál
hjá okkur voru á algeru frumstigi.“
Einar segir að tíminn sé mikilvægur þáttur í
landslagsarkitektúr og þjóni nánast sem einn
byggingarþátturinn.
„Við hönnum umhverfi, torg, skóla- eða
einkalóð eða umhverfi verslunarmiðstöðvar,
notum gróður, leggjum stíga og dvalarstéttir.
Við hönnum umhverfi sem náttúruleg skilyrði
eiga eftir að þróa áfram. Þess vegna leiðumst
við gjarnan í að taka þátt í skipu-
lagsferlinu. Við þurfum að hafa
innsýn í verklega þætti rétt einsog
arkitektar þurfa að vita sitthvað
um byggingafræði og verkfræði.
Stór hluti stéttarinnar í dag fæst við skipu-
lagsáætlanagerð fyrir bæði sveitarfélög og
stofnanir.“
Allt sem snertir skipulagsmál á Íslandi er í
örri þróun og skipulagsáætlanir teygja sig æ
meira út í náttúruna.“
Hversu langt á maðurinn að ganga í að
manngera landslag?
„Skipulag er í raun aðferð okkar við að
reyna að sjá fyrir og ná utan um þróun á notk-
un lands á tilteknu svæði. Með skipulagi búum
við okkur til leikreglur um það sem við viljum
að gerist. Fólk virðist telja að ef einhvers stað-
ar sé komið skipulag þá verði engu breytt.
Blekið er þó stundum vart þornað þegar for-
sendur breytast og breyta þarf skipulaginu.
Aðkoma almennings er hluti af þeirri lýðræð-
islegu athöfn að hafa áhrif og jafnvel móta
skipulagstillögu með athugasemdum.“
Einar segir að íslenskir landslagsarkitektar
hafi lagt áherslu á að Ísland gerðist aðili að
samevrópskum landslagssamningi frá 2000,
ELC.
„Okkur landslagsarkitektum finnst samn-
ingurinn góður því hann skilgreinir mjög vel
hugtök. Skýrari skilgreiningar gera okkur
hægara um vik að ræða þessi mál með skipu-
legum og skýrum hætti hér heima og ekki síð-
ur á alþjóðavettvangi. Þannig kemur fram í
samningnum hvað er landslagsstefna, lands-
lagsstjórnun og menningarlandslag. Þetta eru
hugtök sem lýsa aðkomu manna við að takast á
við allar hliðar málsins, bæði vernd og nýt-
ingu.“
Hvað er menningarlandslag?
„Menningarlandslag snertir umgengni og
ummerki okkar á landslaginu og ber oft vitni
um gamla búskaparhætti og lífshætti. En eins
og með aðra menningarstrauma sem hafa riðið
yfir landið þá hafa stefnur og straumar sem
lúta ákvörðunum stjórnvalda á mismunandi
tímum sett mark sitt á það. Víða eru byggðir á
Íslandi þar sem umhverfið ber ummerki upp-
byggingar og nýtingu landsins frá því fyrir
tíma stórvirkra vinnuvéla. Seinna hafa svo
komið vaxtaskeið þar sem veitt var styrkjum
til mikillar framræslu á landi og mýrar um allt
land voru sundurskornar og eru enn. Síðast
má svo nefna skógrækt og frístunda-
húsabyggð. Áhrif frá þessum að-
gerðum má kalla menningar-
landslag.“
Einar vill ekki meina að lands-
lagsarktítekta á Íslandi hljóti að
klæja sífellt í fingurna að setja mark sitt á hina
víðáttumiklu ósnertu náttúru landsins. „Ég er
sjálfur mikill unnandi íslenskrar náttúru og
uni mér vel í henni. En mér finnst samt stund-
um umræðan um náttúruna og landslagið vera
full uppskrúfuð og einsleit.“
Þurfum að koma fólki á óvart
Einar hefur skoðað söguleg gögn sem tengj-
ast sögu landslagsarkitektúrs á Íslandi. Þar
kveðst hann meðal annars hafa staldrað við
frásagnir af gerð Alþingisgarðsins á sínum
tíma. „Sú framkvæmd vakti mikla athygli og
það spruttu miklar umræður um garðinn enda
breytti hann sýn fólks á það sem hér væri
hægt að gera. Þarna var bara óræktarblettur
áður.“
Svo Tryggvi Gunnarsson er kannski fyrsti
íslenski landslagsarkitektinn?
„Það má eiginlega segja það. Á Alþingi
ræddu þingmenn að fyrst farið væri út í þess-
konar framkvæmdir þá ættu þær að hreyfa við
andanum og vekja nýja hugsun hjá mönnum.
Við þurfum á sama hátt að takast á við fleiri
verkefni sem opna nýjar víddir og eru til hags-
bóta fyrir samfélagið. Við verðum að leyfa okk-
ur að koma fólki á óvart með verkum okkar,
hreyfa við því svo það sjái lífið í nýju ljósi.“
Samspil manns og náttúru
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Landslagsarkitektar hafa víða stungið niður fæti síðustu 30 árin, en þá stofnuðu þeir með sér samtök. Félag íslenskra landslags-
arkitekta efnir af því tilefni til alls konar viðburða til að vekja athygli á starfi sínu. Hallgrímur Helgi Helgason ræddi við fyrrverandi
og nýverandi formann félagsins, sem eru sammála um að verkefnum landslagsarkitekta fari síst fækkandi á næstu áratugum.
Tíminn nánast
einn bygging-
arþátturinn
H
lín Sverrisdóttir er nýtekin við
formennsku í Félagi íslenskra
landslagsarkitekta. Hún segir
að á afmælisári félagsins og í
framtíðinni verði ýmislegt gert
til að leiða umræðu um landslagsarkitektúr og
skipulagsmál inn á nýjar brautir.
„Það hefur verið ríkjandi viðhorf á Íslandi að
við eigum svo mikið af landi að við getum leyft
okkur að ganga ansi frjálslega um íslenska
náttúru. Við þurfum að leiða hugann að því að
mistök geta orðið mjög dýrkeypt, ekki síst
vegna þess að erfitt getur verið að breiða yfir
þau í íslensku landslagi. Landið okkar er við-
kvæmara gagnvart mistökum vegna þess að
við höfum til dæmis ekki víðfeðma skóga til að
fela allt það manngerða í náttúrunni.
Þess vegna þurfum við jafnvel að vera rót-
tækari heldur en margar þjóðir í að skipu-
leggja og skilgreina hvernig við viljum að land-
ið okkar líti út. Ætlum við að rækta skóg út um
allt eða velja ákveðin svæði til þess? Sama er
með landbúnaðarstefnuna, virkjunarstefnu og
nýtingu lands eins og t.d jarðefn-
anámur. Við þurfum við að hugsa
kynslóðir fram í tímann. Þetta
kemur meðal annars inn á heildar
landskipulag sem er í bígerð að inn-
leiða hér. Þá er hægt að skapa heildarstefnu
fyrir allt landið sem síðan yrði stefnumótandi
fyrir svæðis – og aðalskipulagsvinnu hvers
sveitarfélags.“
En Íslendingum er kannski ótamt að líta á
landslag sem manngert?
„Ég held að það sé í raun algeng sýn hér á
landi að stilla ósnortinni náttúru og manngerðu
umhverfi sem andstæðum. Fólk er ekki al-
mennt meðvitað um að það sem lítur út fyrir að
vera villt náttúra hefur oft á tíðum verið mótað
í aldanna rás af mönnum.
Umræða sem þessi er einmitt eitt af því sem
félagið vill takast á við á þessu afmælisári. Við
ætlum að halda norræna ráðstefnu í haust og
ræða nánar skilgreininguna á landslagi sam-
kvæmt evrópska landslagssamningnum, sem
flestar Evrópuþjóðir hafa tekið upp þótt við
séum ekki þar á meðal. Þar er landslag skil-
greint sem svæði sem fengið hefur ásýnd og
einkenni vegna samspils hins náttúrulega og
hins manngerða.
Starfsvettvangur landslagsarkitekta er mjög
fjölbreyttur og ég sé fyrir mér að fjölbreytnin
eigi eftir að aukast. Við vinnum að mótun um-
hverfisins á öllum stigum þar sem taka þarf
mjög marga þætti inn í ef vel á að vera, svo sem
félagslega, veðurfarslega og fagurfræðilega.
Við landslagsarkitektar þurfum að tileinka
okkur í auknum mæli að standa vörð um hið
sérstæða í íslensku landslagi, ekki aðeins
ósnortið land heldur einnig það sem hefur verið
mótað.“
Öflug starfsemi
Afmælishald Félags landslagsarkitekta hófst
strax í janúar og hafa verið haldin ýmsar uppá-
komur í tilefni þess. Um miðjan maí kom hing-
að danski arkitektinn Jan Gehl og flutti fjölsótt
erindi um skipulagsmál borga, um „Lífið milli
húsanna“.
Hlín Sverrisdóttir játar því að það hafi verið
skemmtilegt að sjá félagið lifna við á afmæl-
isárinu.
„Það hefur reyndar verið styrkur þessa fé-
lags í gegnum tíðina hvað starfsemi þess hefur
verið öflug og margir félagarnir virkir.“
Annar viðburður á afmælisárinu er sýning á
verki heimsfrægs bandarísks landslags-
arkitekts, Mörtu Schwartz, á Kjarvalsstöðum í
tengslum við Listahátið.
„Verk Mörtu vekja yfirleitt upp
töluverðar umræður en hún fer
óhefðbundnar leiðir og hefur tek-
ist að víkka skilgreiningu á hvað
sé landslagsarkitektúr. Verk
Mörtu á Kjarvalsstöðum „I hate nature/
Aluminate er ákveðin myndlíking um mörkin á
milli manngerðs og náttúrlegs landslags. En
um leið er verkið ákveðið ádeiluverk um það
hvernig heimurinn er að fara óvarlega í mótun
á hinu manngerða umhverfi. Þú getur horft á
það með svo mörgum hætti, séð hvernig birtan
og náttúruöflin hafa áhrif á verkið og eru hluti
af því. Svo þetta er á ýmsan hátt yfirþyrmandi
þótt það sé ægifagurt.“
Framtíðarsýnin
Meðal annarra afmælisverkefna Félags
landslagsarkitekta er málstofa í haust í sam-
starfi við Skipulagsstofnun um skipulagsmál.
„Ég held að það séu margir og ekki síst fag-
aðilar ósáttir við það í hvaða átt byggð í landinu
er að þróast. Stórt vandamál þar er hvað borgin
skríður út um hvippinn og hvappinn. Mörg okk-
ar langar að staldra þar við, þétta byggðina og
skapa lífsstíl á höfuðborgarsvæðinu sem er
meira borgarsamfélag og síður úthverfa-
samfélag. En þetta er feiknarstórt mál að
kljást við, því þetta snýr að svo mörgum þátt-
um, ekki bara þeim sem snúa að skipulags-
málum, margir samfélagsþættir koma þarna
inn og í raun er þetta ákall á lífsstílsbreytingu
fólks.“
Þurfum að
hugsa kynslóðir
fram í tímann
Einar E. Sæmundsen Hlín Sverrisdóttir