Morgunblaðið - 22.06.2008, Blaðsíða 22
22 SUNNUDAGUR 22. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að er seint í rassinn gripið
að fjalla um sýningu Ein-
ars Hákonarsonar. Því er
hennar getið, að betra er
seint en aldrei, og svo
hitt að hún sýnir þá baráttu sem
myndlistarmenn hafa orðið standa í,
eða gefast upp ella. Þegar Einar vann
að sýningunni var ekki komin í gagn-
ið sú frábæra aðstaða til sýning-
arhalds sem hér er nú orðin.
Þegar einn kunnasti málari þjóð-
arinnar sýndi 70 verk mátti hann lúta
svo lágt að sýna í aflagðri kaffi-
brennslu. Þegar Einar Hákonarson
er annars vegar er ekkert útilokað
eða ómögulegt. Jafnvel það að taka
sig upp og flytja til Hólmavíkur þótti
bara eðlilegt skref á ferli hans og lík-
lega ekki nærri því eins áhættusamt
og byggja listasal í Hveragerði.
Einari er svo farið að jafnan hefur
staðið nokkur styr um störf hans og
persónu og hann er einn sárafárra
málara sem hiklaust segja skoðun
sína í viðtölum og blaðagreinum og
lætur þá kerfiskallana, listsögufræð-
inga og aðra alveg heyra hvað honum
býr í brjósti.
Ekki veit ég hvar Einar leitaði fyr-
ir sér um sýningarstað, en þessi sýn-
ing hans var nægilega stór list-
viðburður til að eiga heima á
Kjarvalsstöðum, eða hvar sem væri í
hinum betri sýningarstöðum höf-
uðstaðarins.
Af smápistli gagnrýnanda í Mogga
mátti ætla að ekki væri mikill fengur í
sýningu Einars, að minnsta kosti
fékk hann aðeins þrjár stjörnur sam-
kvæmt hinni nýju stjörnugjöf blaðs-
ins, en það er algeng stjörnugjöf þeg-
ar byrjendur eiga í hlut. Það var
óþarflega klént.
Getur landslagsmynd verið frá-
sagnarleg?
Stundum þegar rætt er um frá-
sagnarlega myndlist skilur fólk orðið
þannig að myndirnar hljóti að vera
myndræn frásögn af einhverjum at-
burði. Víst getur það verið svo, en frá-
sagnarleg myndlist spannar þó víð-
feðmara svið. Einhvers konar
myndræn frásögn á sér stað í öllum
fígúratífum málverkum.
Landslagsmynd eða málverk sem
byggist á einhverju úr náttúrunni
getur sannarlega verið frásagnarleg;
hún segir ef til vill frá veðurfari og
ýmsu sem náttúran hefur gert land-
inu eða hvernig hún setur sinn svip á
það. Ætli það væri ekki nær lagi að
segja að erfitt muni vera að mála
landslagsmynd án þess að hún verði
frásagnarleg.
Flestum þykir mikið til um túlkun
gömlu íslenzku málaranna á íslenzkri
náttúru, en annað sem lýtur að túlkun
á íslenzkum veruleika er líka
skemmtilegt, til dæmis sjó-
mannamyndir Gunnlaugs Schevings,
sem mynda hátindana í íslenzkri
myndlist fyrr og síðar ásamt því
bezta sem til er eftir Kjarval
Málarar ættu að túlka að einhverju
leyti samtíð sína. Þegar frá líður
verða þau verk mun áhugaverðari.
Fremur er þó sjaldgæft að sjá þess
konar verk á sýningum; hliðstæður
við hin frábæru verk Þorvaldar
Skúlasonar frá höfninni í Reykjavík á
kreppu- og stríðsárunum og graf-
íkmyndir og málverk Jóns Engilberts
sem lýsa verkalýðsbaráttunni á sama
tíma.
Sagt til syndanna
Myndlist er vettvangur þar sem
hægt er að láta rödd sína heyrast og
segja öðrum til syndanna. Einar Há-
konarson er einn þeirra sem vilja nota
list sína til áminningar. Hann er af-
bragðsgóður teiknari og pensilskrift
hans er ákveðin og sterk. Tæknilega
hefur hann allar forsendur til þess að
gefa mönnum á baukinn, ef hann vill
það endilega. Á Kaffibrennslusýning-
unni gerði hann það ótæpilega, en það
eru sjaldnast myndir sem einhver
getur tekið sérstaklega til sín.
Líklega finnst mörgum ágætt að
málarar segi til syndanna. En hugs-
anlega eru þess konar verk ekki með-
al þeirra sem listunnendur kaupa til
að hafa heima hjá sér. Þar er líklegra
að við finnum verk af rómantískari
toga.
Valið í landsliðið
Að lokum dálítið sprell, einungis til
gamans gert. En öllu gamni fylgir
nokkur alvara og þetta er gert til að
skapa umræður um myndlistarmenn
og verk þeirra.
Að velja í hvaða landslið sem er
hlýtur ævinlega að vera vandasamt,
einkum þar sem árangurinn verður
hvorki mældur né veginn með neinum
mælitækjum og ekkert á að byggja
annað en tilfinning. Við höfum séð það
ár eftir ár í vali listamanns á Fen-
eyjatvíæringinn.
Það er ótrúlegt en líklega rétt að
auðveldara hefði verið að fá listunn-
endur til að vera sammála um tíu
manna landslið í myndlist – og þá er
átt við málverk og skúlptúr – um
1950-1960, eða meðan voru ofar
moldu listamenn eins og Jóhannes
Kjarval, Ásgrímur Jónsson, Finnur
Jónsson, Gunnlaugur Scheving, Jón
Engilberts, Þorvaldur Skúlason, Ás-
mundur Sveinsson, Svavar Guðnason,
Sigurjón Ólafsson, Kristín Jónsdóttir,
Jón Þorleifsson og Nína Tryggvadótt-
ir.
Þegar núlifandi listamenn eiga í
hlut eru bæði gerólíkir listamenn sem
þarf þá að bera saman og afar ólíkar
listastefnur. Vilji menn skipta um ein-
stakan listamann og koma með nýjan
kandídat í staðinn yrði hann að vera
studdur sterkari rökum en sá sem
fyrir var.
Það skal tekið fram að hér er stuðzt
við hugmynd um menn eins og þeir
voru upp á sitt bezta. Ástæða þess að
Ólafur Elíasson skipar ekki eitthvert
sæti þarna er sú, að hann lítur ekki á
sig sem listmálara og ekki heldur sem
myndhöggvara. Hann er fjöl-
listamaður; styrkur hans er fólginn í
hugmyndaauðgi.
En hér er landsliðið. Með aðra eins
snillinga þarf ekki að hafa áhyggjur af
málverkinu. Röðin er eftir aldri.
Ljósmynd/Gísli Sigurðsson
Heimslist Í málverkinu er Erró kóngurinn eins og Bubbi í popptónlistinni. Það er kraftur í karli og engin ellimörk.
Fólk Stærsta verkið á síðustu sýningu Einars Hákonarsonar. Viðfangs-
efnið er nútímafólk og stíllinn hraður og expressjónískur.
Líklega finnst mörgum
ágætt að málarar segi til
syndanna. En hugsanlega
eru þess konar verk ekki
meðal þeirra sem listunn-
endur kaupa til að hafa
heima hjá sér.
Tíu tilnefndir í landslið
íslenskra málara
Óþarft er að umræður
um málverk séu allar á
grafalvarlegum nótum,
skrifar Gísli Sigurðs-
son og tilnefnir tíu
listamenn í landslið
málara.
Hvar er málverkið statt II
Höfundur er myndlistarmaður
og blaðamaður.
Kristján Davíðsson, f. 1917, er ald-
ursforseti. Það sýnir styrk hans að
hann hefur ekki gleymst þótt kom-
inn sé á tíræðisaldur. Áður þótti
Kristján afburða kóloristi og beitti
litunum djarfar en nú. Ætli breyt-
ingin skrifist ekki á reikning Elli
kerlingar?
Eiríkur Smith, f. 1925, er næst-
elztur í eldri kynslóð listmálaranna
og málar enn, enda aðeins tæpra
83 ára. Eiríkur hefur alla tíð verð
bráðflinkur teiknari og málari, en
sérstaða hans í þessum hópi er sú
að hann hefur oftar en hinir skipt
algerlega á milli stíltegunda, t.d. úr
ljóðrænu afstrakti yfir í raunsæis-
útfærslu og aftur til baka. Þá hefur
Eiríkur lengi verið einn helzti port-
rettmálari þjóðarinnar.
Bragi Ásgeirsson, f. 1931, listmál-
ari, grafíker og gagnrýnandi til
margra áratuga er áreiðanlega fjöl-
fróðastur manna um myndlist, inn-
lenda og erlenda. Á tíma var hann
talinn framúrstefnumálari, en heldur
sig við afbrigði af módernisma frá
því um miðja öldina og sker sig úr
vegna þess að hann er enn í fram-
för; síðasta sýning hans var að
margra dómi hans bezta.
Erró – Guðmundur Guðmunds-
son, f. 1932, er ein aðalkanónan í
liðinu, heimsfrægur málari sem
sumir segja að sé ekki hætishót ís-
lenzkur listamaður, heldur franskur
eða jafnvel alþjóðlegur. Hann er nú
samt svo íslenzkur að hann er son-
ur Guðmundar frá Miðdal og uppal-
inn austur á Kirkjubæjarklaustri. Ís-
land hefur Erró heiðrað sérstaklega
með listasafni sínu.
Baltasar Samper f. 1938, listmálari
er jafn íslenzkur og hver annar þótt
uppalinn sé í Katalóníu, en í Kópa-
vogi hefur hann lengst af átt heima.
Hann er frábærlega skólaður og
magnaður í tækni. Meðal beztu
verka hans er stór myndröð sem
byggð er á forníslenzkum eddu-
kvæðum. Þar hefur hann slegið öll-
um íslenzkum listamönnum við, en
ekki hefur það dugað til þess að
hann fengi listamannalaun.
Einar Hákonarson, f. 1945, sækir
myndefni sín stundum í mannlífið
og það sem hann sér í kringum sig.
Hann málar oftast með grófri áferð
og verk hans þekkjast á löngu færi.
Hann var um skeið skólastjóri
Myndlista- og handíðaskólans. Einar
er meðal fárra góðra portrettmál-
ara.
Tolli- Þorlákur Kristinsson, f.
1953 er sá í þessum hópi sem lík-
lega er umdeildastur. Ástæðan er
yfirleitt sú að menn þekkja alls ekki
beztu verk hans. Tolli er skemmti-
legur og hvers manns hugljúfi, en
samt sjálfskipaður einfari meðal
málara. Hann er þýzkmenntaður í
myndlist, en til þessa hefur hann
ekki síður efnt til sýninga í verk-
stæðum en viðurkenndum sýning-
arsölum. Afköst Tolla eru með ólík-
indum og verkin verða þá misjöfn.
En þau beztu eru hreint afbragð.
Helgi Þorgils Friðjónsson, f. 1953,
er sem listmálari talsvert sér á báti
og í því felst styrkur hans. Hann
sækir myndefnin stundum í sjálfan
sig, og oft í mannslíkamann og tefl-
ir honum fram með alls konar
furðudýrum, oft með skemmtilegum
tilþrifum. Hann er líklega súrreal-
ískastur í hópnum.
Eggert Pétursson, f. 1956, listmál-
ari, mikill og góður realisti í verkum
sínum og hefur kosið að finna sér
eftirminnileg myndefni í íslenzku
flórunni. Hann málar mjög fáar
myndir á ári og verðið á þeim er
sagt vera eftir því.
Kristín Gunnlaugsdóttir, f. 1963,
er frá Akureyri. Hún nam íkona-
málverk hjá Ítölum. Kristín hefur
verið í einhvers konar himnesku
sambandi við íkonaheiminn og yf-
irfært töfra hans á íslenzk viðfang-
efni. Sem málari er hún mjög sér á
báti, en nýtur samt almennra vin-
sælda.