Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 5

Risakempingur
HELGI HALLGRÍMSSON
Þann 30. ágúst 1995 lenti ég upp í
Fljótsdal með danskri konu, Annette
Schoug, sem var að kynna sér
„minjalandslag “ á íslandi. Við komum
m.a. á bæinn Langhús, sem er yst í
Múlanum, en þar eru ennþá í notkun
gömul og hefðbundin gripahús úr torfi
og grjóti.
Ofantil í grasi grónum torfvegg á
fjárhússtafni, sem snýr í NA, um
2,5 m frá jörð, sáum við tvö
__________ eintök af kempingi eða ætisvepp
(Agaricus) og var annað þeirra risavaxið,
svo að við minntumst þess ekki að hafa séð
jafnstóran hattsvepp. Það var tekið og mælt
og myndað þegar heim kom. Reyndist
hettan vera 38 sm í þvermál og stafurinn um
20 sm á hæð. Hér fer á eftir nánari lýsing á
þessu eintaki, skrifuð meðan það var enn
ferskt:
„Hetta ljósbrúnleit, með nokkuð áberandi,
inngrónum flösum, sem eru brúnleitar eða
móbrúnar á jaðrinum sem vísar út á barðið.
Nær miðju springa ilösurnar dálítið upp og
þar er hatthúðin óreglulega sprungin á parti,
en sjálf miðjan er nær alveg slétt og
Helgi Hallgrímsson (f. 1935) er líffræðingur að
mennt. Helgi var forstöðumaður Náttúrugripa-
safnsins á Akureyri í aldarfjórðung og ritstjóri
Týlis - tímarits um náttúrufræði og náttúruvernd
- í 15 ár. Hann hefur mest fengist við rannsóknir á
íslenskum sveppum og vatnalífi og ritað bækur um
þau efni auk fjölda tímaritsgreina. Helgi er búsettur
á Egilsstöðum og fæst við ritstörf og grúsk.
flösulaus. Barðið er nær alveg samlitt
skífunni, eða lítið eitt dekkra, og aðeins
meira flasað.
Fanir ljóssúkkulaðibrúnar en dökkbrúnar
á egginni, allt að 3 sm á breidd og 1 mm á
þykkt næst hettu, laus-fjarstafa.
Stafar íboginn og dálítið flattur, um 4,5 x 7
sm í þvermál, með smáhnalli og himnu-
kenndum, tvöföldum kraga, sem var hálf-
laus. Stafurinn samlitur hettu, þráðóttur en
ekki ílasaður, með brúnleitum blettum,
verður gulbrúnleitur við handfjötlun og fær
þá gula smábletti. Hnallur gulrauðbrúnn á
köflum.
Hold næstum hvítt, eða aðeins gulhvítt í
hettu og utanmeð í staf, en innar í stafnum
brúnleitt, trefjað og svampkennt, og innst í
stafnum er um 1 sm breitt hol sern er þó að
mestu fyllt með lauslegum, vattkenndum
vef, hvíturn. Ofantil í rniðri hettu er holdið
dálítið rauðleitt eða rauðbrúnleitt. Það
breytist mjög lítið og hægt við skurð.
Lykt (af heilum svepp) heldur vond,
dálítið yldu-karbólkennd, en sterkari og
meira sýrukennd eftir skurð. Bragð af
hattholdi mjög dauft, frekarþægilegt.“
Eintakið var því miður ekki geymt, svo
ekkert er hægt að segja um smásæ einkenni,
svo sem lögun eða stærð gróa, en önnur
sýni sem greind hafa verið til sörnu tegundar
hafa yfirleitt breið-egglaga eða sporbaugótt
gró, urn 7,5-9,5 x 6-7 p.m.
Sveppurinn frá Langhúsum er af þeirri
tegund sem ég hef kallað stórkemping eða
risakemping, og tilheyrir líklega Agaricus
Náttúrufræðingurinn 69 (2), bls. 67-68, 2000.
67