Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 18

þess að athuganir hafi verið gerðar árið 1902
til að ákvarða betur tímamismuninn milli
Reykjavíkur og annarra staða og að það séu
þær athuganir sem íslenskir „athugarar"
gerðu samkvæmt frásögn almanaksins. Þess
skai og getið að skrá Hammers yfir háflóð í
Reykjavík 1903, sem birtist í Almanaki
Þjóðvinafélagsins, fylgdi tafla yfir tíma-
mismun þar sem flestar fyrri tölur höfðu
verið leiðréttar, þar á meðal talan fyrir
Hafnarfjörð.
Hammer gerði sér fulla grein fyrir þeirn
skekkjum sem kynnu að vera í niðurstöðum
hans sökum ónógra athugana. Honum var
jafnljóst að á stöðum úti á landi nægir ekki
að leiðrétta Reykjavíkurtímann með fastri
tölu, því að munurinn getur verið breytilegur
frá einum tíma til annars. I skýrslu sinni
leggur hann áherslu á að koma þurfi upp
sjávarhæðarmælum á mörgum stöðum við
íslandsstrendur til að sjávarfallaspár geti
orðið sæmilega nákvæmar og segir að Danir
megi ekki dragast allt of langt aftur úr öðrum
þjóðum á þessu sviði. Þessari ábendingu
Hammers var ekki sinnt. Hið eina sem menn
gerðu næstu áratugina var að ákvarða með
meiri nákvæmni meðaltímamun milli háflóðs í
Reykjavík og háflóðs annars staðar við
landið og fjölga samanburðarstöðum.
Þegar flóðtöflur Almanaks Háskólans frá
þessum árum eru kannaðar, kemur í ljós að í
spánni er aðeins tekið tillit til tveggja af þeim
þremur þáttum sem Hammer ákvarðaði:
tímans þegar tungl er í hágöngu og afstöðu
tungls til sólar. Flest bendir til að sú aðferð
hafi verið notuð að taka hafnartíma Reykja-
víkur og leiðrétta hann eftir því hvað
klukkan var að sönnum sóltíma þegar tungl
var í suðri. Breytileg fjarlægð tungls virðist
ekki hafa verið tekin með í reikninginn þótt
vissulega hefði mátt nota töflur Hamnrers í
því skyni. Líklega hafa menn ákveðið að
spara sér tíma við útreikningana og sætta
sig við ónákvæmari spá.
Árið 1923 flyst urnsjón og útgáfa
Almanaks Háskólans alfarið til Islands
þegar þeir Olafur Daníelsson og Þorkell
Þorkelsson taka að sér stjörnufræðilega
útreikninga sem áður voru unnir í Dan-
mörku. Næstu áratugina er þess ekki getið
hvaða mælingar liggi að baki flóðaspánum,
en athugun á töflunum bendir til þess að
þær hafi verið unnar með sarna hætti og
áður. Eina sjáanlega breytingin er sú að þeir
Ólafur og Þorkell hætta að sýna flóðatölur
með einnar mínútu nákvæmni, en námunda
þess í stað allar tölur að fimm mínútum.
Verður að telja það skynsamlega ákvörðun.
Eins og fyrr er sagt varð Almanak Há-
skólans fyrst til að birta flóðtöflur hérlendis
með nútímahætti. Ekki leið þó á löngu þar til
farið var að gefa út sérstakt „Alnranak handa
íslenskum fiskimönnum“. Hóf það göngu
sína árið 1914, „að tilhlutun Stjómarráðsins í
samráði við foringjann á varðskipinu“ eins
og segir á forsíðu. I þessu fyrsta fiski-
mannaalmanaki voru ýmsar gagnlegar upp-
lýsingar fyrir sjómenn, en framan við þær
var einfaldlega heft Almanak Háskólans
með flóðtöflum þess.
Þannig var þetta fiskimannaalmanak gefið
út til ársins 1924. Þá varð breyting á sniðinu;
Almanak Háskólans var ekki lengur tekið
upp í heild sinni, en flóðtöflurnar voru áfram
þaðan fengnar. Árið 1925 var nafninu breytt
í „Sjómannaalmanak", og ári síðar tók Fiski-
félag íslands við útgáfunni. Með breyting-
unni 1924 urðu flóðtöflurnar ítarlegri en í
Almanaki Háskólans því að getið var bæði
árdegisflóðs og síðdegisflóðs. Tölurnar um
árdegisflóð voru hinar sömu og í Almanaki
Háskólans svo að reikningsaðferðin hefur
verið sú sama, en frágangur bendir til þess
að fleiri hafi komið þar að verki en þeir Ólafur
og Þorkell.
■ aðferð thomsons
Miðað við þá tækni sem tíðkaðist úti í heimi
var þessi sjávarfallaspá á fslandi afar
fátækleg. Helstu siglingaþjóðir eins og
Bretar og Bandaríkjamenn, svo og Frakkar
og Þjóðverjar, höfðu lengi lagt mikla áherslu
á þetta verkefni. Löngu fyrir aldamót hafði
breski vísindamaðurinn William Thomson
(síðar Kelvin lávarður) lagt grunninn að
þeirri aðferð sem enn er notuð við sjávar-
fallaspár og hannað fyrstu reiknivélina sem
sérhæfð var til slíkra reikninga (1873). Fleiri
80