Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 23

SVERÐKETTIR
Hciustið 1996 var höfundur þessarar
greinar í jarðfrœðileiðangri á vegum
Kaupmannahafnarháskóla á grísku
eyjunni Ródos, en stundaðar hafa
verið jarðfrœðirannsóknir þar í um
25 ár. Þar rakst hann á rándýrstönn
(1. mynd) og með tilliti til stærðar-
innar kom sverðköttur fljótlega upp í
hugann.
Líkt og grameðlan (Tyranosaurus
rex) meðal risaeðlanna hafa
sverðkettir verið taldir meðal
_________ áhugaverðustu spendýra sem
uppi hafa verið. Þeir eru einnig meðal best
þekktu dýra frá pleistósentímabilinu, þar
sem mörg hafa fundist í tjörupyttum Los
Angeles. Beinagrindur þessara amerísku
kattardýra, sem flest tilheyra ættkvíslinni
Smilodon, eru sérlega vel varðveittar (2.
mynd). Fundist hafa bein úr a.m.k. 2500
einstaklingum sem spanna um 25 þúsund
ára tímabil, allt til daga mannsins í N-
Ameríku.
Sverðtennur fyrirfinnast ekki aðeins
rneðal kattardýra (Felidae) heldur einnig hjá
öðrum rándýrum, t.d. hjá forföður spendýra
frá trías (~ 200-225 milljón ár), skriðdýrinu
Cynodonta, og sverðtennta pokadýrinu
Thylacosmilus er lifði í S-Ameríku á plíósen.
Bjarni Richíer (f. 1965) lauk B.S.-prófi í jarðfræði
frá Háskóla íslands 1995 og cand.scient.-prófi frá
Kaupmannahafnarháskóla 1998. Bjarni hefur
starfað á jarðfræðideild rannsóknarsviðs Orku-
stofnunar frá 1998.
Þróun sverðtanna meðal nokkurra kattar-
dýra á nýlífsöld (tertíer, ~ 2-65 milljón ár) er
að öllum líkindum tilkomin vegna sér-
hæfingar þeirra í að leggja að velli stærri og
stærri bráð, svo sem mammúta, nashyminga
og aðrar stórvaxnar skepnur. Á mið- og síð-
tertíer var mikið um stórvaxnar jurtaætur,
sem margar hverjar voru mun stærri en nú-
lifandi ættingjar þeirra (Kurtén og Anderson
1980). í mörg ár hafa verið uppi deilur um
tilgang sverðtannanna og hvernig kattar-
dýrin beittu þeirn. Flestir fræðimenn telja að
hinar risastóru vígtennur hafi fyrst og
fremst verið notaðar sem vopn sem gerðu
þessum rándýrum kleift að leggja að velli
stóra bráð án þess að skaðast sjálf alvarlega
eða hljóta bana af. Sumir hafa haldið því
fram að sverðkettir hafi aðeins verið hræ-
ætur og beitt tönnunum í þeirn tilgangi
einurn að hluta í sundur hræ (Gingerich
1977). Einnig hefur sú kenning verið sett
fram að tennurnar hafi eingöngu haft
félagslegan tilgang meðal einstaklinga
hópsins.
■ SVERÐKÖTTUR Á RÓDOS
Tönnin sem áður er getið fannst í svo-
kallaðri Apolakkia-myndun við suð-
vesturströnd Ródos (3. mynd). Þetta eru
reglubundin setlög og skiptast á leirlög með
litlu og mikiu lífrænu innihaldi. Sand- og
malarlinsur finnast einnig (Meulenkamp o.fl.
1972).
Nattúrufræðingurinn 69 (2), bls. 85-93, 2000.
85