Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 37

formi orkuríkra jóna) í gegnum hraðalinn en
ekki af hægfara eðlisbundinni dofnun
geislakolsins. Við Raunvísindastofnun
Háskólans hefur Arný E. Sveinbjörnsdóttirí
samvinnu við háskólann í Arósum (þar sem
AMS-tækið er) aldursgreint á þriðja
hundrað sýni með þessari aðferð.
Allar aðferðirnar þrjár geta skilað sömu
nákvæmni sé mælitíminn nægilega langur.
AMS-greining hefur þann mikilvæga kost
að stærð mælisýnanna er aðeins 1-5 ntg (en
er 1-5 g í geislamælingu) og tækin eru
afkastamikil, en þau eru mjög dýr svo hver
aldursgreining er þar um tvöfalt dýrari en í
vökva- eða gastalningu.
Um þessar mundir eru mikilvægar endur-
bætur á aldursgreiningu með vökvasindur-
aðferðinni innan seilingar. Hjá Fjölnemum
hf. var þróað vökvasindurkerfi, Kvartett,
sem rnældi fjögur bensensýni samtímis og
sýndi frumgerðin frábæran stöðugleika og
mikið næmi. Fyrirtækið hafði þó ekki
fjármagn til að fullþróa og markaðssetja
kerfið. Við Raunvísindastofnun er nú
(haustið 1999) verið að endurhanna og
einfalda það. Skili það þeim árangri sem
vænst er getur það ásamt nýja bensen-
kerfinu leitt til ódýrari aldursgreiningar.
■ leiðrétting vegna
SAMSÆTUH LIÐRUNAR
Hlutfallið milli samsætna kolefnis, þ.e.
hlutfallið C13/C12 og C14/C12, getur breyst
örlítið við efna- og eðlisbreytingar í náttúr-
unni. Rætt var um samskonar samsætu-
hliðranir í vetni og súrefni í nýlegri grein eftir
Stefán Arnórsson og Arnýju E. Svein-
björnsdóttur (1998). Vegna þessarar hliðr-
unar er C-14 remman dálítið brey tileg í gróðri
eftir tegund og landsvæði enda þótt hún sé
hin sama í gjörvöllu andrúmsloftinu.
Samsætuhliðrunin stafar af ögn hæggengari
efnahvörfum hinna massameiri C-14 atóma.
C-14 remman verður því 1-2% lægri í
plöntum en í kolsýru andrúmsloftsins. Þessi
samsætuhliðrun er mismikil eftir aðstæðum,
því Ijóslífgunin og efnahvörf í plöntum (og
dýrum) verða við mismunandi hita og eftir
tveimur afbrigðum í ferli ljóslífgunarinnar.
Þetta gæti valdið dálítilli skekkju í kolefnis-
greiningum ef ekki væri mögulegt að leið-
rétta vegna þessarar hliðrunar í C-14 remm-
unni. Slík leiðrétting er möguleg því sérhvert
mælisýni ber í sér upplýsingar um það
hversu mikil samsætuhliðrunin er fyrir
kolefni-14, því C13/C12-hlutfall sýnisins
hliðrast lfka og C14/C12 breytist nákvæm-
lega tvöfalt meira. Með því að mæla C13/
C12-hlutfallið er því mögulegt að leiðrétta
mælda C-14 gildið vegna þessarar sam-
sætuhliðrunar. Leiðréttingin er sjaldan meira
en 30 ár. Hún er útskýrð nánar í Viðauka B.
Leiðrétt gildi C-14 remmunnar, A’, er
nákvæmlega það santa í öllum plöntum frá
sarna vaxtarári. Grunnforsendur geislakols-
greininga eins og þeim var lýst hér að
framan gilda einungis um leiðréttu remmuna.
■ RVÖRÐUNARFERILL OG
ÁKVÖRÐUN ALDURS
Hér að framan hefur því verið lýst hvernig
gömul tré geyma lykil að nákvæmri
aldursgreiningu með geislakoli, þ.e. hvernig
finna má vaxtartímann þegar C-14 remma í
plöntuleifum og árhringjum hefur verið
mæld. Öruggur tímakvarði nær aðeins svo
langt sem mögulegt er að fá árhringi með
nákvæmlega þekktum aldri, en þá má fá með
hjálp árhringjafræðinnar úr allt að 11 þúsund
ára gömlum trjám. Grunnatriði fræðigreinar-
innar eru útskýrð í Viðauka D.
Til að ákvarða aldur sýnis þegar leiðrétt
C-14 remrna þess, A ’, hei'ur verið fundin þarf
að leita að sama (eða því sem næst sama)
gildi í skrá eða á kúrfu (kvörðunarferli) sem
sýnir C-14 remmu árhringja frá síðustu ár-
þúsundum. Nokkrar rannsóknarstofur hafa
síðasta aldarfjórðung beint meginátaki sínu
að nákvæmum árhringjamælingum þar sem
staðalóvissan er 0,15-0,3%, en í venjulegum
aldursgreiningum er hún oftast 0,6-1,0%,
sem leiðir að jafnaði til 50-80 ára óvissu í
aldri. Nær óvinnandi verk væri að mæla 11
þúsund árhringi með þessari rniklu ná-
kvæmni. Hvert mælisýni er því oftast tekið
úr 10 santliggjandi árhringjum.
99