Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 53

21. mynd. Tvö litarafbrigði piparfetara,
Biston betularia. (Chinery, Michael 1976.
A Field Guide to the Insects of Britain and
Northern Europe. Collins, London.)
Þekkt eru mörg dæmi um verulegar og
markvissar breytingar á hlutföllum gena
þegar lífsskilyrði breytast: Notkun á
sýklalyfjum á borð við penisillín kallar fram
stofna af sjúkdómsbakteríum sem þola lyfin.
Skordýi' sem ákveðin eiturefni, til dæmis
DDT, vinna ekki á breiðast líka út fljótlega
eftir að farið er að nota þessi efni til að halda
dýrunum í skefjum.
Hér er ekki um það að ræða að lyfin eða
eiturefnin valdi arfgengum breytingum á
bakteríunum eða dýrunum. Þessi efni trufla
ákveðin ferli í efnaskiptum lífveranna, og í
stofnum þeirra eru afbrigði sem sum truflast
meir en önnur. Þegar beitt er lyfi eða öðru
eitri eyðast þau afbrigði lífvera sem verst
þola efnið. Genin sem ráða auknu þoli
safnast svo fyrir í stofnunum seni lifa af og
smám saman verða til lífverur með meira þol
en nokkrir einstaklingar höfðu áður en farið
var að beita eitrinu.
Piparfetari, Biston hetularia, heitir nátt-
fiðrildi sem þrífst víða í Evrópu. Venjulegt
form dýrsins er ljóst með dökkum flikrum en
einnig þekkist dökkt afbrigði (21. mynd).
Á daginn halda fiðrildin að mestu kyrru
fyrir, oft á greinum og bolum trjáa þar sem
ljósu fiðrildin leynast vel, en hin dökku
skera sig meir úr umhverfinu og verða fugl-
um fremur að bráð en hin ljósu (22. mynd til
vinstri).
Með iðnbyllingunni á 19. öld urðu víða á
Bretlandi - og raunar víðar - breytingar á
umhverfi fiðrildanna. Næst kolaofnum iðn-
aðarborganna lagðist sót yfir allt auk þess
sem brennisteinsoxíð í lofti, til koniin við
bruna kolanna, eyddu fléttum (skófum) al
trjánum og börkurinn sem við það kom í ljós
var víða dekkri.
Brá nú svo við, þar sem iðnaðarmengun
var mest, að Ijósu fiðrildin urðu fuglunum
auðveldari bráð (22. mynd til hægri). Á
iðnaðarsvæðum á Bretlandi er dökka af-
brigðið nú í miklum meirihluta en til sveita
halda ljósu fiðrildin hlut sínum að mestu.
Bandarískir fuglafræðingar hafa síðan
22. mynd. Til vinstri: Glóbrystingurfinnur dökkan piparfetara d Ijósum trjástofni til sveita
í Dorset á Bretlandi. Til hœgri: Hér hefur garðaskotta nœlt sér i Ijósan piparfetara á
sótmenguðum trjástpfni nœrri Birmingham. (de Beer 1970/ljósm. N. Tinbergen.)
115