Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 53

Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 53
21. mynd. Tvö litarafbrigði piparfetara, Biston betularia. (Chinery, Michael 1976. A Field Guide to the Insects of Britain and Northern Europe. Collins, London.) Þekkt eru mörg dæmi um verulegar og markvissar breytingar á hlutföllum gena þegar lífsskilyrði breytast: Notkun á sýklalyfjum á borð við penisillín kallar fram stofna af sjúkdómsbakteríum sem þola lyfin. Skordýi' sem ákveðin eiturefni, til dæmis DDT, vinna ekki á breiðast líka út fljótlega eftir að farið er að nota þessi efni til að halda dýrunum í skefjum. Hér er ekki um það að ræða að lyfin eða eiturefnin valdi arfgengum breytingum á bakteríunum eða dýrunum. Þessi efni trufla ákveðin ferli í efnaskiptum lífveranna, og í stofnum þeirra eru afbrigði sem sum truflast meir en önnur. Þegar beitt er lyfi eða öðru eitri eyðast þau afbrigði lífvera sem verst þola efnið. Genin sem ráða auknu þoli safnast svo fyrir í stofnunum seni lifa af og smám saman verða til lífverur með meira þol en nokkrir einstaklingar höfðu áður en farið var að beita eitrinu. Piparfetari, Biston hetularia, heitir nátt- fiðrildi sem þrífst víða í Evrópu. Venjulegt form dýrsins er ljóst með dökkum flikrum en einnig þekkist dökkt afbrigði (21. mynd). Á daginn halda fiðrildin að mestu kyrru fyrir, oft á greinum og bolum trjáa þar sem ljósu fiðrildin leynast vel, en hin dökku skera sig meir úr umhverfinu og verða fugl- um fremur að bráð en hin ljósu (22. mynd til vinstri). Með iðnbyllingunni á 19. öld urðu víða á Bretlandi - og raunar víðar - breytingar á umhverfi fiðrildanna. Næst kolaofnum iðn- aðarborganna lagðist sót yfir allt auk þess sem brennisteinsoxíð í lofti, til koniin við bruna kolanna, eyddu fléttum (skófum) al trjánum og börkurinn sem við það kom í ljós var víða dekkri. Brá nú svo við, þar sem iðnaðarmengun var mest, að Ijósu fiðrildin urðu fuglunum auðveldari bráð (22. mynd til hægri). Á iðnaðarsvæðum á Bretlandi er dökka af- brigðið nú í miklum meirihluta en til sveita halda ljósu fiðrildin hlut sínum að mestu. Bandarískir fuglafræðingar hafa síðan 22. mynd. Til vinstri: Glóbrystingurfinnur dökkan piparfetara d Ijósum trjástofni til sveita í Dorset á Bretlandi. Til hœgri: Hér hefur garðaskotta nœlt sér i Ijósan piparfetara á sótmenguðum trjástpfni nœrri Birmingham. (de Beer 1970/ljósm. N. Tinbergen.) 115
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.