Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 34

Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 34
laganna, en litlar sem engar bárur eða geislarif eru á yfirborði þeirra (2. mynd). Því leggjum við til að skeljar þessar verði nefndar gáruskeljar og elsta lífbeltið í Tjör- neslögunum gáruskeljalög. Gáruskeljar í Tjörneslögum eru taldar til þriggja tegunda. Latnesk nöfn þeirra eru nú oftast rituð Venerupis aurea (Gmelin, 1791), Venerupis rhomboides (Pennant, 1777) og Venerupis pullastra (Montagu, 1803). Tegundir þessar eru ekki lengur taldar til ættkvíslarinnar Tapes, eins og gert var áður og GuðmundurG. Bárðarson gerði árið 1925 þegar rit hans um Tjömeslögin kom út. Skal tegundunum nú lýst nánar. Venerupis aurea (glóskel) er fremur stutt og næstum þríhyrnd að lögun, með nefið um það bil þriðjung frá framenda (2. mynd a-b). Hlutfall milli hæðar og lengdar (h/1) er oftast á bilinu 0,72-0,84. Aftari bakrönd er kúpt en fremri bakrönd lítið eitt innsveigð framan við nefið. Yfir- borðið er alsett fínum gárum. Hjörin er með þrjár allgreinilegar aðaltennur. Tengsla- flöturinn er langur en möttulbugurinn frekar grunnur og nær inn í aftanverða skelina ríflega þriðjung af lengd hennar. VENERUPIS RHOMBOIDES (BUGSKEL) er að mörgu leyti Iík V. aurea, en þó meira tígullaga (2. mynd c-d). Hún er einnig með kúpta aftari bakrönd og lítið eitt innsveigða fremri bakrönd (Holme 1961). Yfirborðið er alsett fínum gárum, en oft eru þær ógreini- legar á svæðinu við nefið. Möttulbugurinn er ögn grynnri en hjá V. aurea. Þessi tegund er hins vegar lengri og hlutfall milli hæðar og lengdar (h/1) oftast á bilinu 0,65-0,72. Auk þess verður hún mun stærri en V. aurea og er stærst þessara gáruskelja úr Tjörnes- lögum. Venerupis pullastra (möttulskel) er áberandi lengri en hinar tvær tegundirnar (2. mynd e-f). Þannig verður bak- og kvið- rönd nær samsíða og hlutfall milli hæðar og lengdar (h/1) er oftast á bilinu 0,59-0,67. Aftari bakrönd er mun þverskornari hjá þessari tegund en hinum en fremri bakrönd er svipuð að lögun. Yfirborðið er alsett fínum gárum sem eru mest áberandi á afturenda skeljarinnar. A miðhluta hennar eru einnig fínir geislar eða lágar bárur sem ná frá nefi og niður að kviðrönd. Möttul- bugurinn er dýpri en hjá V. aurea og V. rhomboides og nær því sem næst inn í miðja skel (2. mynd g). Þjóðverjinn Gustav G. Winkler (1863) gat fyrstur um gáruskel úr Tjörneslögum og nefndi hana Tapes virginea. Nú er þetta nafn af flestum fræðimönnum talið samheiti Venerupis rhomboides (áður Tapes rhom- boides), en ekki hefur tekist að finna ein- tökin sem Winkler skoðaði til þess að stað- festa greiningu hans. Daninn Hans Schlesch, sem var um skeið lyfsali á Seyðisfirði, nefndi Tapes aureus (nú Venerupis aurea) úr lögunum í alllangri ritgerð sem birtist árið 1924, ári áður en Guðmundur G. Bárðarson gat um sömu tegund í fyrrnefndu riti sínu. Schlesch virðist ekki hafa haft neitt eintak undir höndum sjálfur og vísar í óbirt handrit eftir Danann Christian M. Poulsen, sem varðveitt er í bókasafni Jarðfræðisafns Háskólans í Kaupmannahöfn, en handritið er talið vera frá árinu 1884. Skeljasafn Guðmundar G. Bárðarsonar er að mestu leyti varðveitt í Náttúrufræðistofnun Islands í Reykjavík. Hluti þeirra skelja sem hann taldi til Tapes aureus er nær örugglega rétt ákvarðaður, en allmörg eintök eru mun líkari Venerupis pullastra (áður Tapes pullastra) og Venerupis rhomboides og virðast tilheyra þeim. Á það skal hins vegar bent að það var alltaf hugmynd Guðmundar að skrifa ítarlegra rit um skeldýr í Tjörneslögum og var hann byrjaður á því verki er hann féll frá. Englendingurinn Peter E.P. Norton gat aðeins um gáruskeljategundina Venerupis aurea úr Tjörneslögum í grein sem birtist 1975 og að lokum nefndu Rússinn Júrí B. Gladenkov, Hollendingurinn Gerard Spaink og fyrrnefndur Peter E.P. Norton þrjár tegundir gáruskelja í riti um lindýr og hrúðurkarla í Tjörneslögum sem þeir tóku saman og gefið var út árið 1980. Þeir sögðu frá Venerupis aurea, V. rhomboides og V. perovalis í neðri hluta gáruskeljalaga og 32
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.