Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 66

7. mynd. Kort sem sýnir meðalstyrk klórs (mg í lítra) í úrkomu á Islandi (frá Freysteini
Sigurðssyni og Kristni Einarssyni 1986).
Klór og bór
Hér á landi hafa klór og bór verið notuð
nokkuð til að afla vitneskju um uppruna
jarðhitavatns (Stefán Arnórsson og Auður
Andrésdóttir 1995). Nota mætti bróm í stað
klórs í sama tilgangi. Ef til vill gæti
einhverjum dottið í hug að éinnig mætti nota
bróm í stað bórs, þ.e. klór og bróm saman, en
vegna þess að hlutfall klórs við bróm er
svipað í sjó, bergi og kviku er ekki mögulegt
að nota hiutfall þessara efna til að greina á
milli mögulegra upprunastaða. A hinn
bóginn er hlutfall klórs (og bróms) við bór
allt annað í sjó en í bergi og kviku. I sjó er
þungahlutfallið nálægt 4350 en í basalti
(blágrýti og grágrýti) og basaltkviku er það
oftast á bilinu 50-150 og algengast er að
gildin séu í kringum 100. í sjávarúða er
hlutfall klórs við bór hið sama og í sjó.
Sjávarúði myndast við það að vindur rífur
dropa af ölduföldum og þeytir þeim upp í
loftið. Ef loftið er þurrt geta droparnir gufað
upp. Saltið úr þeim myndar þá agnir sem
áfram svífa í loftinu. Að jafnaði er mest af
sjávarúða og svifögnum næst sjónum.
Magnið minnkar með hæð yfir sjó og
fjarlægð frá sjó. Þegar rignir eða snjóar tekur
úrkoman til sín sjávarúðann og svifagnirnar
- hreinsar loftið - og fær þannig í sig nokkra
sjávarseltu. Mest er af söltum í úrkomu við
sjóinn en minnst inni á hálendi þar sem íjöll og
jöklar eru hæst. Á 7. mynd er sýnt hvemig
styrkur klórs í úrkomu breytist yfir landið.
Nánast allt klór og bór í yfirborðsvatni er
ættað frá sjávarúða. Sama er að segja um
klór í köldu grunnvatni. Hins vegar getur
umtalsverður hluti bórs í slíku vatni verið
kominn úr berginu sem vatnið fer um. Eftir
því sem jarðhitavatn er heitara nær það að
skola meiri klór og bór úr berginu. Á 8. mynd
er sýnt hvernig styrkur þessara efna vex
með hita í vatni af lághitasvæðinu í Hrepp-
um og á Landi á Suðurlandi.
Þegar mestallt það klór og bór sem mælist
í jarðhitavatni er komið frá bergi eða kviku er
hlutfall efnanna svipað og í bergi (kviku). El'
64