Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 17

stíflugerð við Sultartanga (Björn Jón-
asson o. fl. 1978). í Búrfellshrauni eru
gervigígar algengir, einkum meðfram
norður- og vesturjaðri þess. Vestur-
mörk hraunsins eru skammt utan við
kortið.
Tjörvahraun (THJ), sem er yngsta
Tungnárhraunið er um 1850 ára (frá
því um 150 e.Kr. (Guðrún Larsen
1984). Tjörvahraun er komið úr gíga-
röð við Hófsvað og hefur runnið alla
leið að Búðarhálsi, við ármót Tungnár
og Köldukvíslar. Tungná rennur með
norðurjaðri hraunsins á löngum kafla,
m. a. í gljúfrinu neðan við Hrauneyj-
arfoss. Gljúfrið er augljóslega grafið
eftir að hraunið rann og telst því ungt
á jarðsögulegan mælikvarða.
HEKLUHRAUN
Hraun þau frá Heklukerfinu, sem
sjást á kortinu eru ekki færri en átta.
Þau eru líklega öll forsöguleg nema
eitt, þ. e. Lambafitjahraun, sem kom
upp í gosinu 1913. Hraunin frá Heklu-
kerfinu hafa mjög takinarkaða út-
breiðslu borið saman við Tungnár-
hraunin eins og áður er minnst á.
Nafnlaust hraun (HH8) hefurrunnið
út á Tungnárhraunið THe í Leirdal og
er því yngra. Það virðist þó vera all-
miklu eldra en hin hraunin frá Heklu-
kerfinu, sem sjást á kortblaðinu, jafn-
vel eldra en H4 (4000 ára).
Aldursnrunur annarra hrauna frá
Heklukerfinu, sem sýnd eru á kortinu,
virðist vera lítill. Þau hafa komið upp
skömmu fyrir landnám, eftir þeim
jarðvegi að dærna sem finnst ofan á
þeim.
Taglgígahraun (HH7) hefur náð
mestri útbreiðslu og er komið frá gíga-
röðinni Heklutöglum. Afstaða gjósku-
laga, bæði undir og ofan á Taglgíga-
hrauni sýnir, að það er allmiklu yngra
en H3, en litlu eldra en „landnáms-
lagið“. Gert er ráð fyrir að aldur
hraunsins sé um 1200 ár.
Sölvahraun (HH2, HH3, HH4) er
myndað af a. m. k. þremur hraunum.
Eitt þeirra (HH4) er ísúrt. Sölvahraun
er álíka gamalt og Taglgígahraun, eftir
afstöðu þess til þekktra gjóskulaga,
a. m .k. sá hluti þess sem er merktur
HH2 á kortinu (Sigurður Þórarinsson
1968).
Stakahraun (HH5) kemur fram sem
smá hrauntota milli Lambafitjahrauns
og nafnlauss hrauns (HH8). Eru litlar
upplýsingar um það aðrar tiltækar.
Heklutaglahraun (HH6) er næst-
yngst. Mjög lítill aldursmunur virðist
vera á því og Taglgíga- og Sölva-
hrauni, sennilega aðeins 50-100 ár.
Það er komið úr gígum milli Valafells
og Hrafnabjarga og hefur mjög tak-
markaða útbreiðslu.
Lambafitjahraun (HHl) kom upp í
gosi 1913. Gosið hófst 25. apríl og stóð
fram í miðjan maí 1913 (Guðmundur
Kjartansson 1952). Gossprungan, sem
alls var um 4 km á lengd, liggur rétt
austan við kortið, en um helmingur
hraunsins er inni á kortinu.
GÍGAR
Gígar sem sjást á jarðfræðikortinu
tilheyra nyrsta hluta Heklukerfisins.
Gígarnir eru á gossprungum, sem eiga
sér framhald til suðvesturs, þ. e. til
Heklu. Þeir eru yfirleitt úr gjallklepr-
um og skál í miðju. Frá öllum gíga-
röðunum hafa runnið hraun nema
sprengigígaröðinni Valagjá, sem er á
suðurhluta kortsins. Ekki er að sjá að
höggun hafi orðið á þessum hluta
Heklukerfisins, á nútíma, a. m. k.
ekki eftir að Búrfellshraun rann. Þó er
vitað um opnar sprungur í móbergs-
hæðunum suðvestur af Hrauneyjafelli.
Einnig opnuðust sprungur í hrauninu
upp við Langöldu austanverða, er
111