Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 58

ljósbrúnt, en íslandítið dökknar yfir-
leitt við ummyndun. Örðugra er að
þekkja dasít og rýólít í sundur, en
nánar verður fjallað um það í næsta
bergtegundaþætti.
Nafnið dasít var fyrst notað um súrt
berg sem víða er að finna í Sieben-
búrgen í Ungverjalandi, en rómverjar
nefndu þetta landsvæði Dacia.
ÚTBREIÐSLA OG UPPRUNI
Útbreiðsla dasíts er tengd megineld-
stöðvum. Það hefur fundist með vissu í
20 megineldstöðvunum, sjá 2. mynd,
ýmist sem hraun, gjóska eða grunn
innskot. Helstu heimilda um dasít er
getið í heimildalista. í Öskjugosinu
1875 mynduðust tvö lítil dasíthraun,
norðaustan og suðvestan við Öskju-
vatn (Guðmundur Sigvaldason 1979).
Þetta er eina dasítgosið sem kunnugt
er um á nútíma. Dasít virðist nokkuð
algengt í sumum megineldstöðvum frá
tertíer-kvarter, eins og Kerlinga-
fjöllum (Karl Grönvold 1972),
Reykjadalseldstöðinni í Miðdölum
(Haukur Jóhannesson 1975) Króks-
fjarðareldstöðinni, og Setbergseld-
stöðinni (Haraldur Sigurðsson 1970). í
öðrum megineldstöðvum virðist dasít
vanta alveg þótt vel hafi verið leitað,
og rýólít sé þar til staðar. Erfitt er að
segja til urn hversu mikið dasít hafi
myndast hér á landi síðan land reis úr
sjó, lauslega áætlað er það 1-3% af
rúmmáli storkubergs á Islandi.
Uppruna dasíts, líkt og rýólíts, er
leitað í jarðskorpunni, þ. e. á nokkurra
km dýpi. Er þá talið að það geti ann-
aðhvort myndast við hlutkristöllun á
íslandíti í kvikuþróm á t. d. 2—5 kíló-
metra dýpi, eða við blöndun á íslandíti
og rýólíti. Einnig er hugsanlegt að það
myndist við hlutbráðnun á basalti í
jarðskorpunni eða jafnvel efst í möttl-
inum.
ÞAKKIR
Grétari ívarssyni og Ómari B. Smára-
syni eru færðar þakkir fyrir upplýsingar um
bergganga á Vatnsnesi, og Árnesmegineld-
stöðina á Ströndum.
HEIMILDIR
Carmichael, I.S.E. 1964. The petrology of
Thingmúli, a Tertiary volcano in east-
ern Iceland. — Journ. Petrol 5: 435 —
460.
Guðmundur E. Sigvaldason. 1979. Rif-
ting, magmatic activity and interaction
between acid and basic liquids. The
1875 Askja eruption in Iceland. — Nor-
ræna Eldfjallastöðin, Fjölrit 7903: 43
bls.
Hald, N., A. Noe-Nygaard & A.K.
Pedersen. 1971. The Króksfjörður cen-
tral volcano in north-west Iceland. —
Acta naturalia Islandica II, 10: 28 bls.
Haraldur Sigurðsson. 1970. The petrology
and chemistry of the Setberg volcanic
region and the intermediate and acid
rocks of Iceland. — Óbirt doktors-
ritgerð, Durhamháskóli: 321 bls.
Haukur Jóhannesson. 1975. Structure and
petrochemistry of the Reykjadalur cen-
tral volcano and the surrounding areas,
midwest Iceland. — Óbirt doktors-
ritgerð, Durhamháskóli: 273 bls.
Hawkes, L. 1924. Olivine-dacite in the
Tertiary volcanic series of eastern Ice-
land: the Rauthaskritha (Hamars-
fjord). — Ouart. J. Geol. Soc. London,
80: 549-567.
Hjalti Franzson. 1978. Structure and pet-
rochemistry of the Hafnarfjall -
Skardsheidi central volcano and the
surrounding basalt succession, W-Ice-
land. — Óbirt doktorsritgerð, Edin-
borgarháskóli: 264 bls.
Karl Grönvold. 1972. Structural and pet-
rochemical studies in the Kerlingarfjöll
region, cental Iceland. — Óbirt dokt-
orsritgerð, Oxfordháskóli: 237 bls.
152