Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 23

1. mynd. Gulmaðra .(Galium verum) Vi stærð — Madder, Galium verum Vi size.
Ljósm,/photo Baldur Johnsen.
(Labkraut), sbr. Schmeil (1922). Pess-
ir hleypiseiginleikar, sem svo ákveðið
koma fram í enskum og þýskum
nöfnum, taka ekki aðeins af öll tví-
mæli um, hver sé aðalorsök „gellis^
hér á landi heldur benda þau einnig til
eldgamallar notkunar þessarar jurtar
sem hleypisgrass við ostagerð, ef ekki
frumskyrgerð. Samkvæmt gömlum
þýskum heimildum er jurt þess helguð
Freyju (Schmeil 1922) og kann það að
gefa þeirri hugsun byr, að hin forn-
germönsku möðruheiti „maddere“,
„madre“ o. s. frv. megi tengja
„mater“. Steindór Steindórsson (1978)
úttalar sig ekki um uppruna möðru-
nafnsins í bók sinni um íslensk plöntu-
nöfn, en telur þar annars fram flest
heiti möðrunnar, nema þau er snerta
hleypiseiginleika. Hið enska heiti
„Lady’s bedstraw“ á sér hliðstæðu í
þýskum nöfnum og víðar, en þar er átt
við að hálmur möðrugrasanna hafi
verið notaður í rúmstæði guðsmóður
og jötu Jesúbarnsins. Hér kann ilmur
grasanna að hafa haft sitt að segja sern
slíkur, en einnig kunna blóðsjúgandi
skordýr að hafa forðast hann, og því
hafi þessi sængurhálmur átt að hafa
gefið betri ró, hvíld og værð eins og
eitt nafnið bendir til „ólúagras". Egg-
ert Ólafsson segir í kvæði sínu: „Maðr-
an örþreyttum léttir lúa“. En þetta var
þó ekki aðalatriði þessa spjalls, held-
ur, hvort maðran vceri hleypisgras, en
það ætti að vera ljóst af ofanrituðu, að
svo sé. I tilvitnuðum ummælum
Geisman og Grout (1969) mætti ráða,
að um væri að ræða áhrifa súrnunar frá
lífrænum sýrum edikssýru, (CH3CO-
OH) í möðrunni, sem hleypi mjólkina
við flóun. Slíkur drafli hefði getað
kallast „óvinafagnaður", sbr. Bjarnar
sögu Hítdælakappa.
117