Náttúrufræðingurinn - 1965, Blaðsíða 11

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
105
um móbergshálsinn, er athyglisverð, og verður að taka tillit til henn-
ar, þegar rannsaka skal aístöðu strandlínanna til hugsanlegra gam-
alla farvega eða hraunstíflu. Það er ekki rétt lijá Þorvaldi að
nefna sléttlendið hjá Nesjavöllum sem gamlan vatnsbotn, því að
þar er allt þakið hraunum, og engin merki sjást um, að þar hal’i
nokkurn tíma staðið vatn. Eðlilegra hefði verið að nefna sléttfendið
hjá Króki í þessu sambandi. Þorvaldur telur Þingvallavatnskvosina
aðallega eiga landsigum uppruna sinn að þakka, en bætir því við,
að á ísöld hafi jökull legið í vatnsstæðinu og að öllum líkindum átt
þátt í að dýpka suðurhluta þess. Þessi athugun hans er alveg rétt,
eins og síðar mun sýnt verða.
Danskur maður, Feddersen að nafni, kannaði ýmis vötn og ár á
íslandi árið 1884. Aðallega var það lax- og silungsveiði, sem hann
kom til að kynna sér, en jafnframt skoðaði hann ýmislegt, er nrynd-
un þeirra snerti. í Þingvallavatni mældi hann dýpi á nokkrum
stöðum og fann það mest 59 faðma (111 m) á Sandeyjardjúpi. Fed-
dersen tók eftir malarrindunum fyrir neðan Miðfell og Heiðarbæ
og taldi þá vera fornar strandlínur. Um þetta ritar hann síðan:
„Spens niveau er pludseligt blevet sænket og det er sandsynligt, at
man ved nærmere underspgelser vil finde, hvor npje vandstandens
sænkning netop svarar til det egentlige gjennembrud af den sidste
dæmning af gljufen imellem Þingvallavatn og Úlfljótsvatn“. (Orðið
„gljuf“ vill hann láta Dani taka upp fyrir það, senr annars er nefnt
,,canon“.) Feddersen hefur þarna getið sér fyrstur til um þá orsök
strandlínanna, sem að áliti flestra var síðan talin rétt, en það var
stíflun afrennslisins, er Miðfellshraun rann (Feddersen 1888).
Sumarið 1902 rannsakaði Bjarni Sæmundsson Þingvallavatn, að-
allega dýralíf þess. Hann gerði nákvæmar dýptarmælingar í vatn-
inu og teiknaði eltir þeim dýptarkort. Sakir þess, hve útlínur vatns-
ins voru skakkt sýndar á eldri kortum, varð hann að gera landmæl-
ingar líka, og tókst honum þannig að fullgera miklu nákvæmara
kort af vatninu en áður var til. I lok stórfróðlegrar greinar í „Geo-
grafisk Tidskrift" gerir Bjarni nokkrar jarðfræðilegar athuga-
semdir (B. Sæmundsson 1904). Hann telur eins og flestir fyrirrenn-
arar hans, að dældin, sem vatnið liggur í, hafi myndazt við landsig
og fær nýja stoð undir þá skoðun í dýptarhlutföllum vatnsins. Um
hærri vatnsborð segir hann síðan: „Sáledes er der en gammel strand-
vold flere fod over spens nuværende overflade S0 for Heiðarbær,